باکو 10

یادداشت­های سفر باکو

بخش نخست

مصطفی قلیزاده علیار

اشارات:

یک- این سفر دهم من به شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان است. بعضی­ها که برای امور مختلفی به شهرهای مختلف دنیا مدام سفر می­کنند،شاید اهمیتی برایشان نداشته باشد که چند بار مثلاً به فلان شهر و مملکت سفر کرده­اند، ولی من و امثال من که معمولاً در پی امور فرهنگی می­روند، معمولاً حساب کار دستشان است که چند بار آمد و شد داشته­اند و برای چه رفته­اند و چه کسانی را دیده­اند و ... باری این یادداشتها مربوط به همین سفر اخیر یعنی سفر دَهُم من به باکوست. بنابر این نامش را «باکو 10» می­گذارم. یادداشتهای این سفر هفت روزه، مفصل و متعدد و حاوی تجربه­هایی تازه برای من بود، بنابر این برای خود من لااقل ارزشمند است و باید در فرصتی دیگر تمامی آنها را تنظیم و به صورت مستقل منتشرکنم. آنچه در اینجا - نشریه دنیز - منتشر می­شود شاید یک دهم کل آن یادداشتها باشد.

دو- در این سفر بنده افتخار همراهی دو نفر دیگر از دوستان فرزانه و فرهیخته از شهر ارومیه را داشتم، آقایان: عباس رمضانی و دکتر محمدامین رضازاده. اولی معاون اداره کل سیاسی استانداری آذربایجان غربی و دومی تحصیل کرده حقوق و عضو هیئت علمی دانشگاه علمی کاربردی ارومیه. ما از سوی وزارت امور خارجه آذربایجان با امضای شخص وزیر برای شرکت در چهارمین همایش بین­المللی بشردوستانه (Baku international humanitarian forum ) در باکو دعوت شده بودیم ... از جمله سفرهای خوب و قابل تأمل ما بود که بار فکری و اجتماعی بسیاری داشت. رویدادهای به یادماندی در متن و حاشیه این سفر اتفاق افتاد که در یادداشتهای سفر به تفصیل نوشته­ام. ناگفته نماند که از ایران شش نفر دعوت شده بودند سه نفر ما از ارومیه و سه نفر از تبریز آقایان دکتر پورمحمدی رییس دانشگاه تبریز، علی­اشرف مجتهد شبستری و سعید جلالی.

حرکت

صبح روز سه شنبه 8 هشتم مهر ماه 93 / 30 سپتامبر 2014 با هواپیمای شرکت آزال آذربایجان از تبریز به باکو پرواز کردیم. بلیط رفت و برگشت از سوی میزبان (کمیته برگزاری همایش بشردوستانه باکو) تهیه و ارسال شده بود. استقبال نمایندگان کمیته اجرایی اجلاس در فرودگاه بین­المللی حیدر علی­یف باکو خوب و جالب بود، بی هیچ معطلی امور مربوط به ورود و مهر پاسپور و ثبت را انجام دادند. محل اقامت (هتل) از پیش تعیین شده بود که همانجا گفتند. البته از فردا چهارشنبه اول اکتبر یعنی یک روز قبل از آغاز اجلاس پذیرش رسمی از مدعوین در هتلها انجام می­گرفت. ما طبق هماهنگی قبلی با سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو، یک شب در سوئیت سفارت اقامت کردیم و از فردا در هتل. من در هتل هیلتون hilton کنار ساحل بودم. آقای رمضانی در هتل فِـیِـرمونت Fairmont و آقای رضازاده در هتل فورسیزینس (four seasons) کنار ساحل. رفتار افراد جوان تیم کمیته اجلاس با مهمانان بسیار احترام­آمیز بود و هر کدام در انجام وظیفه محوله خود و راهنمایی و کمک به مهمانان معمولاً با خوشرویی تمام احساس مسئولیت می­کردند. معلوم می­شد مسئولان و تصمیم­گیران اجلاس در رده­های بالا، در انتخاب افراد همکار دقت لازم را معمول داشته­اند. ما در تمام یک هفته یک حرکت بیجا و سرد و رنجش­آور از مسئولان و کادر اجرایی اجلاس بشردوستانه ندیدیم. معمولاً ویترین هر کنگره و همایشی رفتار مجریان آن است ... در باکو همه مهمانان خارجی - که گفته می­شد 500 نفر فرهیخته و اهل نظر و اندیشه و متخصص از 60 کشور دنیا دعوت شده­اند و بر اساس آمار و لیست چاپ شده، 426 نفرشان آمده بودند - علاوه بر متن و شیوه اجرای اصل برنامه­های همایش، از منش و رفتار خوب افراد اجرایی آن کاملاً احساس رضایت می­کردند. تو می­توانستی ویترین این اجلاس بین­اللملی را در برخورد حساب­شده دست­اندرکاران و مجریان آن آشکارا ببینی. به عبارت دیگر، چهارمین همایش بشردوستانه باکو 2014، قبل از همه چیز تابلویی روشن و منظم و جالب از رفتار و منش خوب و مهمان­نوازی خود آذربایجانی بود که به نظر من اگر آن همایش، هیچ هدف و نتیجه­ای جز این یک مورد نداشت، در معرفی فرهنگ و مردم و توسعه امروز کشور آذربایجان به دنیا کافی بود.

یادآور شوم که روز سه شنبه و چهارشنبه وقت­مان آزاد بود با دوستان باکویی مخصوصاً اهل شعر و ادب دیدارهایی داشتیم و در اتحادیه نویسندگان در مجلس بادبود شاعر مرحوم حاج مایل شرکت کردیم و به زیارت امامزاده رحیمه خاتون در نارداران و آرامگاه فخری مشاهیر باکو رفتیم و سر قبر محمد آراز و بختیار وهاب­زاده (دو شاعر مشهور) و حسن بیگ زردابی (نخستین روزنامه نگار آذربایجانی، 120 سال پیش) و ...

نخستین روز همایش

چهارمین همایش بشردوستانه باکو 2014 روز پنجشنبه 2 اکتبر/ 10 مهر 93 به طور رسمی رأس ساعت 10 در مرکز فرهنگی حیدر علی­یف با حضور چند صد مهمان خارجی و داخلی و شخص «الهام علی­یف» رییس جمهور آذربایجان شروع شد. رییس جمهور الهام علی­یف پشت تریبون قرار گرفت و شروع کرد به سخنرانی بی­هیچ کاغذ و یادداشتی. ابتدا خیر مقدم گفت به مهمانان. بعد مسایل مهم اجتماعی و سیاسی را از منظر بشردوستانه در ارتباط با کشورش آذربایجان و دنیا شفاف و آشکارا مورد توجه قرار داد. خلاصه بیانات الهام علی­یف که من در همان مراسم افتتاحیه یادداشت می­کردم، بدون هیچ شرح و توضیحی، به قرار ذیل است:

«امروز در آذربایجان اقوام و پیروان ادیان مختلف در کمال آرامش و امنیت در کنار هم زندگی می­کنند... کشور آذربایجان هم عضو اتحادیه اروپاست و هم عضو کنفرانس اسلامی. ما در موضوع مذاهب مختلف دینی با حضور رهبران آنها در آذربایجان نشست­ها و اجلاس­هایی برگزار کرده­ایم. این همایش بشردوستانه همه ساله در باکو برگزار خواهد شد. امروز ملت و دولت آذربایجان درگیر موضوع اشغال 20 درصد از خاک کشورشان هستند که تحت اشغال ارامنه قرار دارد و بیش از یک میلیون آواره جنگی از مناطق اشغالی داریم. ما خاطره تلخ قتل عام صدها نفر از هموطنان­ خود در منطقه اشغالی خوجالی را بر دل داریم که به دست اشغالگران ارمنی کشته شده­اند و متأسفانه قطعنامه­های شورای امنیت سازمان ملل و کنفرانس اسلامی و دیگر سازمانهای بین­المللی در محکومیت ارمنستان و احقاق حقوق اراضی اشغالی ما در 20 سال گذشته اجرا نشده و نمی­شود. در اراضی اشغال شده آذربایجان، آثار معماری ملی و دینی و تاریخی ما توسط اشغالگران ارمنی تخریب می­شود ... اگر مناقشه آذربایجان و ارمنستان بر سر اشغال قره­باغ و دیگر اراضی، حل نشود، خطرش متوجه کل منطقه خواهد شد ... امروز در کشور ما به امر تحصیل دانش و ارتقای آن بسیار اهمیت داده می­شود. امر بهداشت بیش از پیش در آذربایجان مورد نظر دولت بوده و در 10 سال اخیر بیش از 500 مرکز بهداشتی با استانداردهای قابل قبول به بهره­برداری رسیده است. آثار تاریخی و معماری ترمیم و احیا می­شود مخصوصاً آثار دینی و مساجد و کلیساها که برای نمونه مسجد جامع شهر «شَماخی» و کلیسای کاتولیک در شهر «شَکی» را می­توانم مثال بزنم. همچنین گفتمان­های دینی در کشور ما برپا می­گردد که به نظر من این گفتمانها زمینه­ساز تقویت دولتها و تحقق خواست ملتهاست... در کشور ما حقوق و مستمری افراد افزایش یافته، خط فقر از 49 درصد به 5 درصد کاهش یافته و در آینده نزدیک به پایان خواهد رسید. بیکاری به کمتر از 5 درصد رسیده. پیشرفت اقتصادی در آذربایجان خیلی سریع است و در 10 سال اخیر جهش سه برابری داشته و درآمدهای مالیاتی چندین برابر شده است. ما طلای سیاه (نفت) را به سرمایه انسانی تبدیل کرده­ایم و به تکنولوژی­های نوین دست یافته­ایم. اجرای طرحهای انرژی در کشور ما موفق بوده است ... عضو شورای امنیت سازمان ملل هستیم. سیاست خارجی ما مستقل است. در موضوع مناقشه قره­باغ بیش از 150 کشور دنیا در شورای امنیت سازمان ملل به ما رأی مثبت داده است ... امروز در جهان اسلام و در اروپا رادیکالیزم و افراطی­گری آسایش و آرامش انسانها را به هم زده، تبعیض در جهان بیداد می­کند، درگیریهای خونین دنیا را رنج می­دهد، ما در برابر این پدیدهای ناملایم نمی­توانیم بی تفاوت باشیم ... ما پلی میان جهان اسلام و غرب هستیم و ثابت کردیم که می­توانیم از عهده این مسئولیت برآییم. دو سال پیش مسابقه موسیقی اروپا (یورو ویژن) را در آذربایجان برگزار کردیم، سال بعد المپیاد ورزشی جام ملتهای اروپا 2015 و در سال 2017 همایش عالم اسلام در باکو برگزار خواهد شد... ما عضو خانواده بزرگ اروپا و اسلام هستیم و اثبات کردیم که این دو می­تواند در کنار هم باشد بی هیچ مشکلی ...»

بعد از الهام علی­یف، خانم «والنتینا ماتوینکوون» رییس مجلس فدراسیون روسیه و نماینده ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه پیام وی را برای جمع حاضر می­خواند و از حفظ انرژی و بهره مندی انسان از طبیعت و اهمیت اومانیزم و بشردوستی حرف می­زند و روابط آذربایجان و روسیه را الگویی برای دیگر کشورها معرفی می­کند.

بعد خانم هلن نماینده سازمان ملل در امور توسعه طی سخنانی از امر پیشرفت در آذربایجان اظهار رضایت می­کند و انعقاد قراردادهای کلان نفتی این کشور با شرکتهای بزرگ دنیا را موجب کاهش فقر و افزایش رفاه در این جامعه می­داند و تأکید می­کند که آذربایجان در امر توسعه و پیشرفت دوراندیشانه عمل می­کند.

عبدالعزیز عثمان دبیر کنفرانس اسلامی (ظاهراً) هم پشت تریبون قرار می­گیرد و ضمن سخنانی از ادامه اشغال فلسطین توسط صهیونیستها و خاک قره­باغ به دست ارامنه و عدم اجرای قطعنامه­های شورای امنیت انتقاد می­کند.

حدود نیم ساعت استراحت و پذیرایی است و بعد قسمت دوم برنامه شروع می­شود و ده نفر از رییس جمهورها و نخست وزیرهای سابق (لیتوانی، کروواسی و ... و بعضی دیگر از سران مثل مشاور امارات متحده عربی، رییس شورای اجرایی سازمان یونسکو و ... که دعوت شده­اند، در جایگاه قرار می­گیرند و به ترتیب سخنرانی می­کنند. بعد ناهار با حضور شخص رییس جمهور الهام علی­یف و خانواده­اش در جمع مهمانان در رستوران مرکز حیدر علی­یف.

 بعد از ناهار که عجیب کسالت بر جماعت حاکم شده، برنامه ادامه می­یابد با حضور 14 نفر از برندگان جایزه نوبل (از سال 1991 تا 2013)، مجری رییس فرهنگستان علوم آذربایجان عاکف علیزاده است. یکی از نوبلی­ها حرفی از انیشتن نقل می­کند که قابل تأمل است: «حکومت جهانی لازم است تا با همفکری و همگرایی، مناقشه­ها را کنار بزند.»

این 14 نفر دانشمند و مخترع و مکتشف و اندیشمند و نویسنده و فعال اجتماعی و اقتصادی که برنده نوبل شده­اند و امروز مهمان همایش بشردوستانه باکو هستند، در موضوعات گوناگونی صحبت می­کنند از جمله: بحران آب در جهان، بهداشت، دانش­افزایی، صلح جهانی، اقتصاد، امنیت، میراث فرهنگی، فقر، جنگ، مهاجران مجبوری، بیماریها، تغییرات جوی، بیمه، بیکاری، اشتغال. یکی از آنها (پیتر آرتور) متذکر می­شود که در یک ماه اخیر دو میلیون نفر در آمریکا بیکار شده­اند!

فاصله و استراحت و پذیرایی نیم ساعته دیگر؛ بعد قسمت پایانی برنامه اجرا می­شود با حضور وزیر آموزش و پرورش آذربایجان میکاییل جباراف و هشت نفر مهمان صاحب نظر خارجی آغاز می­شود؛ وزیر انگلیسی را خوب حرف می­زند. اما مهمانان حسابی خسته­اند و خوابشان می­گیرد. برنامه رأس ساعت مقرر یعنی 6 عصر و هنگام غروب تمام می­شود.

روز خوبی بود امروز. بعضی از دوستان دانشور قدیمی را هم دیدم مثل شاهین مصطفی­یف و عیسی حبیب­بیگلی (از مسئولان فرهنگستان علوم آذربایجان). همچنین «آنار رضایف» رییس اتحادیه نویسندگان آذربایجان را در ساعت استراحت در حیاط مرکز حیدر علی­یف دیدم و احوالپرسی کردیم و سخنی در باب نشریه «دنیز» گفتیم. کارت عضویت افتخاری من در اتحادیه نویسندگان به امضای ایشان است از سال 1383 / 2005.

ضیافت شام را در رستوران هتل فِیِرمُونت، سالن نظامی گنجوی بودیم.... ادامه دارد

 منبع: هفته نامه دنیز شماره 57، مورخ 30 مهر ماه 93 – و  سایت دنیزنیوز – بخش مقالات