خاری بولبول
اکبر حمیدی علیار
«خاری بولبول» طبیعتده
"خاری بولبول" شوشانین میللی سیموولودور. دونیانین هئچ بیر یئرینده راست گلینمهین خاری بولبول تانرینین آذربایجانا گؤندردیگی ان بؤیوک معجزهدیر. طبیعتین معجزهسیدیر. خاری بولبول سانکی گولون اوزرینه قونموش بولبولو خاطیرلادیر. بولبولون باغرینین آلتینداکی گول آل-قیرمیزی رنگه بویانیب. بو چیچکلر اساساً آلپ چمنلیگینده اولور. آران یئرده تئز سولسا دا داغلاردا اوزون مدّت قالیر.
«خاری بولبول» تاریخ و ادبیاتدا
وطن باغی آل-الواندیر.
یوخ ایچینده "خاری بولبول" ،
عؤمور سورمهلی دؤوراندیر،
سسین گلسین باری بولبول.
خاری بولبول حاقیندا بیر چوخ روایتلر موجوددور. بئله دئییرلر کی، قاراباغ خانی ابراهیمخانین قیزی «آغابهییم آغا»نی تهراندا یاشایان، قجر شاهلاریندان اولان فتحعلی شاها وئریرلر. او واخت خانلیقلار آراسیندا علاقهلر یاراتماق اوچون "نیکاح دیپلوماتییاسی" دئییلن قیز آل-وئریندن استفاده ائدیردیلر. آغابهییم آغا دا بئله بیر ازدواجین قوربانی اولموشدو. خان قیزی غوصهلنمهسین دئیه، شاهزاده سارایین یاخینلیغیندا اونون اوچون بیر وطن باغی سالدیرمیش، قاراباغ تورپاغینین یئتیردیگی بوتون آغاجلاردان، گول-چیچکلردن گتیریب همین باغدا اکدیرمیشدی. آما نه قدر ائدیبلرسه ده "خاری بولبول" گولونو عمله گتیره بیلمهییبلر. بو خلق ماهنیسی دا ائله او واختدان یارانیب، همین اووقاتا کؤکلهنیب. چوخ گومان کی بو ماهنی دا «عزیزینم قاراباغ/ شکی، شیروان،قاراباغ/ قوربت جنت اولسا دا/ یاددان چیخماز قاراباغ» بایاتیسینین شاعری، آدینی یوخاریدا چکدیگیمیز آغابهییم آغادان دیر.[1]
"خاری بولبول" طبیعته وئردیگی گؤزللیگی ایله یاناشی معالیجه اهمیتلی بیتگیدیر. "خاری بولبول"دن خلق طبابتینده مختلیف خستهلیکلرین معالیجهسینده ده گئنیش استیفاده ائدیلیر.
"خاری بولبول" خلقین یادداشیندا (افسانهلرده)
روایته گؤره بیر گون بولبول اؤز سئوگیلیسی گولون گؤروشونه گئتمک ایستهدیگی واخت برک کولک اسیر. کولهیین مقصدی گولو بولبولون گؤزلری قارشیسیندا آلچالتماق ایمیش.
کولک اؤز گوجونه، قوووهسینه حددیندن آرتیق اینانیرمیش. او اسنده، حرکته گلنده، عالمی توزاناغا بوروینده بوتون جانلیلار اونون قارشیسیندا اَییلرمیش. مقاویمت گؤسترمک ایستهینلری نئچه یئره شاخبوداق ائلهییب یئرله-یکسان ائدرمیش.
بیر گون کولک وار قوووهسیله اسیرمیش. نهنگ چینارلار، اوجا سرولر، سالخیم سؤیودلر اونون قارشیسیندا دؤنه-دؤنه اَییلیردیلر. یالنیز ظریف، گؤزل، عطیرلی گول کولهیین آزغینلیغینا، یئکهخانالیغینا تابع اولموردو. بونو گؤرن کولک حئیرته گلدی:
_ آی ظریف، آی ضعیف گول، سن هانسی جسارتله منه باش اَیمیرسن؟ سن بو گوجو هاردان آلیرسان؟
گول ایناملا جاواب وئردی:
_ محبتدن! محبتین گوجو یئنیلمز اولور. سئوهن ووقارلی اولور، او هئچ کسه باش اَیمک ایستهمیر. من بولبولو سئویرم. اونون صاف محبتی منی باش اَیمهیه قویماز.
-باخاریق! سن محبتینی سینا، من ده گوجومو…
کولک بو سؤزلری دئییب کوکرهدی. ائله بو واخت بولبول سئوگیلیسی گولون گؤروشونه گئدیردی. کولهیین غضبی یئره، گؤیه سیغمیردی. ظریف اوتلاردان توتموش فیل گؤودهلی آغاجلارا قدهر اونا باش اَییردی. آرتیق گول سون قوووهسینی توپلاییردی. اونون مقاویمتی توکنمهیه باشلاییردی. چونکی او، تک قالمیشدی. اگر بولبول یانیندا اولسایدی…
گول بیر یارپاق اَییلدی. کولک غلبهسیندن سئوینهرک داها برکدن اوغولدادی. بیر آز دا کئچهجک، کولک گولو اؤز گوجو ایله ایکیقات ائدهجکدی. بولبول اؤزونو واختیندا گولون هارایینا چاتدیریر. او، سینهسینی یاواش-یاواش اَییلن گولون کؤکسونه سؤیکهییر. کولک داها دا حددتلهنیر. بولبول گولون اَییلن قامتینی دوزلدیر. آنجاق گولون خاری (یعنی تیکانی) اونون سینهسینه سانجیلیر. بولبول محو اولور، گولو بیر آددیم بئله اَییلمهیه قویمور. ائله همین واختدان اؤزونو محبت اوغروندا فدا ائدن بولبولون آدی خاری بولبول قالیر. گول خاری بولبول گؤرکمینده گوللر آچیر. همین خاری بولبول گولو هئچ بیر قیزیلگول کولونا و گولونه بنزهمیر.
[1] -آغاباجی تخلصو ایله آذربایجان تورکجهسی و فارس دیللرینده شعرلر یازان آغابهییم آغا، قاراباغ خانی ابراهیم خلیلخانین قیزی و خورشیدبانو ناتوانین بیبیسیدیر. تخمیناً 1781-1780-نجی ایللرده پناهآباددا (ایندیکی شوشادا) آنادان اولموشدور. 1801-نجی ایلده ایران حکمداری فتحعلی شاها اره وئریلمیش و عمرونون سونونا کیمی وطن حسرتی، قوربت عذابی چکدیگی تهراندا یاشامیش، 1832-جی ایلده اورادا وفات ائتمیش و دارالایمان آدلاندیریلان قوم شهرینده دفن اولونموشدور.
منبع: «دنیز» هفته نامه سی، نؤمره 59 - نشر تاریخی 29 آبان 1393 - اورمیه شهری
عظمت اشعار شهریار
آبروی شعر کهن را حفظ کرد
(گفتگوی مصطفی قلیزاده علیار با دو هفته نامه «شهامت» چاپ ارومیه، شماره 27 (نیمه دوم شهریور 91)
گفتگو از : سولماز جلیلی
اشاره
روز 27 شهریور، سالروز وفات یکی از شاعران بزرگ استاد شهریار عرصه ادبیات ترکی آذربایجانی و فارسی (تسلط زیاد به هر دو زبان در سردون اشعار) به عنوان روز شعر و ادب فارسی نامیده شده که دلیل نامگذاری این مناسبت، به دلیل عظمت شهریار و تاثیرگذاری او در شعر فارسی بوده است. سید محمد حسین بهجت تبریزی در سال 1285 هجری شمسی در یکی از مناطق زیبای آذربایجان به نام خشکناب متولد شد. شهریار تنها شاعری است که در زمان خود قبل از مرگ و در زمان حیاتش در دو زبان ترکی و فارسی بسیار مشهور شد . بنابراین جا داشت که در ایران روزی به نام روز بزرگداشت شهریار نامگذاری می شد . به مناسبت روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی و همچنین روز بزرگداشت مرحوم استاد شهریار به سراغ مصطفی قلی زاده علیار؛ مسئول کانون آفرینش های ادبی حوزه هنری آذربایجان غربی رفتیم و گفتگویی به بهانه همین مناسبت با وی انجام دادیم .
چرا روز 27 شهریور به نام روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی و همچنین روز بزرگداشت استاد شهریار نامگذاری شده است؟
به دلیل تاثیرگذاری و نوآوری هایی که استاد شهریار در شعر فارسی دارد و جایگاه بلندی که این شاعر فرزانه و هنرمند ملی در شعر فارسی و ترکی دارد این روز به همین مناسبت نامگذاری شده است .
استاد شهریار را در مقایسه با دیگر شاعران بزرگ چگونه توصیف می کنید؟
در مقایسه غزلیات حافظ با اشعار استاد شهریار می توان گفت آن شور و حالی که در غزلیات حافظ موج می زند بعد از حافظ شهریار توانست آن شور و حال را دراشعارش در زمان خود احیا کند. یعنی در قرن بیستم، زمانی که شعر مدرن و شعر نو ، شعر نیمایی، شعر آزاد و شعر نثر در ایران رواج پیدا می کرد و شعر کلاسیک در قالب های کهن تحقیر می شد و شاعرانی که بیشتر کهن سرا بودند نمی توانستند در مقابل موج نوگرایی شعر مقاومت بکنند، شهریار ظهور کرد و با غزلهای شورانگیز و با مثنوی ها و شعرهایی که حتی در قالب نو می گفت، شوری و حالی حافظانه در شعر فارسی آفرید، که از جمله آن می توان به اشعار مکتب شهریار و افسانه شب اشاره کرد که از هر جهت دارای نوآوری بودند و محتوا و بینش و اندیشه ای که در این شعرها است نو است، هرچند در قالب کهن است .
شعرهای «هذیان دل» و «دو مرغ بهشتی» از شعرهای شاهکار شهریار است. شعرهای دیگر او، غزلهای عاشقانه اش، غزلهای مذهبی او از جمله غزل «علی ای همای رحمت»، همه نوآوری بود. بنابراین در مقابل موج شاعران نوگرا و پیروان نیما، شهریار خود عظمتی را در شعرفارسی آفرید که آبروی شعر فارسی و شعر کهن را حفظ کرد .
به نظر شما چرا استاد شهریار جایگاه منحصر بفردی دارد؟
هیچ شاعر کهن سرایی در بین معاصران به اندازه شهریار آثار فراگیر نداشته است، ما می بینیم در بین شاعران معاصر فارسی، بزرگانی همچون ملک الشعرای بهار که به حق شاعری بزرگ است همچنین استاد امیری فیروزکوهی و مرحوم رهی معیری که از شاعران کهن سرا بوده و از خود نام و نشانی در عرصه ادبیات و شعر فارسی به جا گذاشته اند، هیچ کدام به اندازه شهریار نه مشهورند، نه تاثیرگذار و نه شعرهایشان را به اندازه شعرهای شهریار عامه مردم می خوانند. امروز شاعران بزرگ فارسی اغلب در بین اهل ادب شناخته می شوند اما استاد شهریار هم در بین شاعران کهن سرا، هم نوگرا، هم پیروان نیما و هم قدیمی ها از جمله شاعرانی است که مشهور و شناخته شده است و عموم مردم از جمله دانش آموزان، دانشجویان، اساتید، اهل فلسفه، اهل سیاست، اهل ریاضیات، روستایی و شهری همه او را می شناسند و شعرهایش هر روز خوانده می شود و اشعارش در مجالس مذهبی، محافل عرفانی، در جامعه، صدا و سیما، رسانه، در ایران، در افغانستان، در تاجیکستان و اشعار ترکی او هم در آذربایجان، ترکیه و جاهای دیگر خوانده می شود .
از مهم ترین ویژگیهای شعر و سخن شهریار چه می باشد؟
یکی از رازهای موفقیت شهریار زبان ساده اوست. شهریار با اینکه شاعری بزرگ است اما زبانی ساده دارد همین سادگی زبانش باعث می شود اشعارش عامه گیر باشد و همه مردم شعر او را فهم کنند بخوانند و هر کس سهم خود را از اشعار او بردارد یک عالم دینی، فقیه، فیلسوف، ریاضیدان، سیاستمدار، عاشق، عارف همه از شعر شهریار سهم خود را بر می دارند و این خود خیلی مهم است و با توجه به اینکه جامعه ما جامعه مذهبی و شیعی است شعرهای مذهبی شهریار هم برخلاف همه نوحه ها و اشعار مذهبی دیگر، شعرهای موفقی است «علی ای همای رحمت»، «علی و شب» ، شعر «محمد»، شعر «امیرالمومنین»، یا «شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین»، شعری است خیلی زیبا که هرسال محرم خوانده می شود .
یا شعر معروف شهریار :
آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا / بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا
این شعر، سهل و ممتنع است و در عین حال بسیار عامه گیر است که هیچ کس نتوانسته است مثل آن را بسراید، تمامی جنبه های شعر شهریار، پرش خیال یا گستردگی خیال، رقت عاطفه، رقت قلب، رقت حال در شعر شهریار واقعاً منحصر بفرد است کمتر شاعری در طول ادبیات هزار ساله فارسی می توان یافت که مانند شهریار رقت قلب داشته باشد، شکستگی روحی و عاطفی در شعر شهریار موج می زند و هر کس شعر او را می شنود یا می خواند بلافاصله تارهای روحی و عاطفی دلش به صدا در می آید و با دلش همنوا می شود، «نالد به حال زار من امشب سه تار من ...» این شعر با این عظمت و با این سادگی دل همه می نوازد و همه را به سوی خود می کشد.
آیا قبول دارید که راز موفقیت شهریار اشعار فارسی اش بوده است؟
به نظر من شهریار هم در عرصه شعر فارسی و هم در عرصه شعر ترکی منحصر بفرد و موفق بوده، و همانطور که مقام معظم رهبری و سایر صاحب نظران هم گفته اند از عوامل موفقیت این شاعر بزرگ و جهانی شدنش اشعار ترکی او و منظومه بی سابقه «حیدر بابایه سلام» است. به هر تقدیر شهریار هم در شعر فارسی و هم در شعر ترکی شاعری صاحب سخن بوده و کم نظیر است و در برخی جاها بی نظیر، گرچه اغلب اشعار او فارسی است ، همچنین به جرات می توان گفت 30 درصد از آثار او شاهکار است .
تا هستم ای رفیق ندانی که چیستم /روزی سراغ وقت من آیی که نیستم
پیداست از گلاب سِرشکم که من چو گل / یک روز خنده کردم و عمری گریستم
شعری با این تاثیرگذاری روحی کمتر شاعری در این حد گفته است.
در مورد عقاید و اندیشه های این شاعر بزرگ بفرمایید.
انس و الفت شهریار با قرآن کریم و اهل بیت نشاندهنده آراستگی او به کمالات و فضایل اخلاقی بود، این شاعر بیشتر اشعار مذهبی خود را در دهه 20 و 30 گفته است و این نشان می دهد که شهریار یک مسلمان انقلابی نیست که بعداز انقلاب اظهار اسلام و یا اظهار دین بکند و تمامی شعرهایی که با الهام از قرآن کریم گفته، همه را در دهه های 20 و یا 30 سروده است.
این نشان می دهد که شهریار در طول زندگی به حق به قرآن ایمان داشته و از کتاب خدا الهام گرفته است.
سخن آخرتان ...
ما از نزدیک دیدیم که مرحوم شهریار ده سال آخر عمرش را وقف امام، رهبری، رزمندگان و انقلاب اسلامی کرد که اینها برای نسل امروز سند زنده ای است .
27 شهریور ماه سال 1376 شمسی سالروز وفات آن شاعر عاشق و عارف بزرگ است و در آن روز پیکرش بر دوش ده ها هزار تن از دوستدارانش تا مقبره الشعرای تبریز حمل شد و در جوار بزرگان ادب و هنر به خاک سپرده شد. اینکه روز وفات شهریار را روز شعر و ادب فارسی نامگذاری کردند سبب پاره ای اختلافات شد چراکه اگر روز وفات شهریار روز شعر و ادب فارسی باشد پس جای شاعران بزرگ دیگر از قبیل حافظ، فردوسی، سعدی و.... کجاست؟
لذا بهتر بود که روزی به عنوان روز بزرگداشت استاد شهریار نامگذاری می شد تا سبب برخی اختلافات و عوامل جاذبه و دافعه نمی شد چراکه شهریار خود عامل وحدت اقوام ایرانی بود.
یادآوری:
دیشب عزیزی می گفت: «خیلی وقت است که مطلبی تازه به وبلاگت نمی گذاری، چرا؟ ...»
مطلب ذیل را امروز نوشتم تقدیم به ایشان می کنم:
کوراوغلو در کانون عاشیق های حوزه هنری آذربایجان غربی
امروز 20 شهریور 91 بعد از مدتها توفیق پیدا کردم در کانون هفتگی عاشیق های حوزه هنری آذربایجان غربی در ارومیه حضور داشته باشم. برنامه را مثل سابق با عاشیق علی کریمی قره آغاجی با هم اجرا کردیم. امروز کانون زنده و آرام و جذاب اجرا شد. عاشیق محمد حسین دهقان و عاشیق ایوب نوزادی هر کدام دو نوبت نواختند و خواندند. عاشیق نباتعلی علیزاده هم خواند. هنرمند 16 ساله ابراهیم جمالی نوازنده جوان ساز عاشیقی به سبک مکتب قره داغ نیز آهنگ «روحانی» نواخت و خوب تشویق شد. همچنین از شاعران موسی سلیم پور (گاللی موسی) و رشتبری و ایرج بهزادنیا و درگاهقلی عطارد و بابا علی جوانمرد شعر خواندند. دو شعر ترکی موسی سلیم پور (گاللی موسی) خوب و قابل توجه بود. اما استاد عاشیق دهقان داستانی از قهرمان افسانه ای ظلم ستیز فولکلور آذربایجان یعنی «کوراوغلو» با همراهی ساز و آواز خود برای حاضران نقل کرد و در ضمن آن مطلبی را گفت که برای من تازگی داشت. استاد گفت: « خداوند به کوراوغلو سه نعمت داده و مخصوص او کرده بود که عامل پیروزی او در مبارزاتش بود: اول رؤیای صادقه، دوم صدای بلند طنین انداز (نعره مردانه و قهرمانانه در میدان نبرد) و سوم اسبی بی نظیر به نام «قیرآت» که در همه شرایط سخت و آسان آب و هوایی و جغرافیایی (خاکی، سنگی، آبی، علفزار، جنگل، خارزار، خاک نرم، خاک سفت، شنزار، کویر و ...) یکسان راه می رفت و اسبی تیزرو، راهوار، هوشمند و قوی بود.»
راستی شما این مطلب را در جایی دیده یا شنیده بودید؟ اصلاً به این مطلب می اندیشید که چقدر جالب و شامل چه اسراری است و غنی بودن فولکلور آذربایجان و ادبیات عاشیقی را می رساند!
شیعه شدن انیشتین، افسانه یا واقعیت؟!
در برخی سایت ها و مطبوعات مطلبی به این مضمون نقل شده و مدام هم نقل می شود که دانشمند و فیزیکدان معروف آلبرت انیشتین به دست زعیم بزرگ شیعه مرحوم آیت الله بروجردی شیعه شده بود یا اینکه مکتب تشیع را قبول کرده بود.
من کاری به صحت و سقم این مطلب ندارم، منکر آن هم نیستم و اگر چنین واقعیتی رخ داده باشد، واقعاً مایه مباهات ما شیعیان است. اما بنده به عنوان یک مسلمان و شیعه اثنی عشری، چنین ادعایی را دور از منطق می بینم. بنابر این از نشر دهندگان این مطلب و امثال آن سؤال می کنم که اولاً آن دو شخصیت بزرگ و مشهور ( آیت الله بروجردی و انیشتین) کجا همدیگر را ملاقات کردند که این یکی به دست آن یکی شیعه شد؟ ثانیاً دانشمندی تجربی مثل انیشتین که در غرب و دور از دسترسی به معارف اسلام می زیست و سرش به کار خودش مشغول بود، مگر چند سال و چه مقدار با معارف اسلام و قرآن و اهل بیت (ع) آشنا شده بود که به همین سادگی شیعه شد؟ آن به دست آیت الله بروجردی که هرگز همدیگر را ندیده اند! لطفاً نشر دهندگان این مطلب اصلاً عصبانی و ناراحت نشوند و اگر ممکن است به سؤال بنده پاسخ دهند که آیا واقعاً به نظر شما این ادعا به همین سادگی قابل قبول است؟
البته ممکن است انیشتین از علاقمندان آیت الله بروجردی بوده یا به ایشان احترام خاص قایل می شد مثل خیلی از غیر مسلمانان دیگر؛ یا با ایشان ارتباط غیر مستقیم و حتی مکاتبه داشته باشد، اما آیا این احترام و علاقمندی و ارتباط ، به معنی شیعه شدن اوست؟ آن هم به دست آن مرجع بزرگ که هیچ ملاقاتی بین آن اتفاق نیفتاده؟!
می خواهم بگویم که هر حرف و ادعایی باید منطق خود را داشته باشد. ادعای فوق چندان منطبق با منطق نیست. اگر چنین واقعیتی هم در کار بوده، به نظر می رسد راویان آن نمی توانند آن را به صورت منطقی نقل و بیان کنند و به شکل قابل قبولی ارائه دهند. به ظاهر غیر منطقی و عامیانه می نماید.