ائلی نین دردینه یانان شاعر
محمد آقاکیشی زاده نین حیات و یارادیجیلیغینا بیر باخیش
اکبر حمیدی علیار
«آراز» تخلّصو ایله یازیب یارادان شاعر محمد کیشی زاده 1350- نجی گونش ایلی آذربایجانین قره داغ بؤلگه سی نین مشهور »اوشتوبون« کندینده دوغولوب، بویا- باشا چاتیب و گنج یاشلاریندان تهرانا کؤچموش و آلیش- وئریش ایشی نین قیراغیندا، وطن و آنا دیلی حسرتی ایله شعر یازماغا باشلامیشدی. عمومیتله آرازین شعرینده اؤنملی و ماراقلی بیر نکته وار او دا بوکی چوخ ساده، صمیمی و کوتله وی سایاقدا یازیلیب و شاعر اؤزونو اینجیتمه دن کؤنلونده اولان قایغیلاری و دویغولاری طبیعی بیر آخاردا قلمه آلیب. اونون شعرلری نین هامیسی سوندا بیر نقطه یه گلیر چاتیر او دا آنا دیلی نین یازیلماسی، اوخونماسی، قورونماسی و سیستماتیک اؤیره نیلمه سی آرزوسو و حسرتی دیر. شاعر حزین زومزومه لری ایله اؤز ائلینی، آذربایجان تورکلرینی اؤز دیللرینه و عادت - عنعنه لرینه قاییتماغا چاغیریر. او اؤز آنا دیلی نین، خصوصی ایله تهراندا یاشایان آذربایجانلی لار ایچینده، آرادان گئتمه سینی بوتون وارلیغی ایله دویور و توفاندا غرق اولان بیر کیمسه کیمی هر یئره ال- قول آتیر، آتالاری، آنالاری، گنجلری، عالملری، ملّت وکیللرینی، اوشاقلاری، قوهوم- قونشونو و بیر کلمه ده آذربایجانی و ایرانی هارایا سسله ییر، اومود کی بوتون ائلیمیز و وطنداشلاریمیز و دیلداشلاریمیز آراز کیمی دویالار، آراز کیمی دوشونه لر و آنا دیلیمیزی قوروماقدا و یاشاتماقدا اللریندن گلنی اسیرگمه یه لر.
آقاکیشی زاده جنابلاری نین بیرینجی شعر توپلوسو «قاری ننه» آدی ایلا 1389- جو ایلده ایشیق اوزو گؤروب، بو آد کتابین بیرینجی حصه سینده یئرله شن "قاری ننه" پوئماسیندان آلینیب، قاری ننه پوئماسی شهریارین حیدرباباسینا نظیره اولاراق شاعرین اوشاقلیغیندان و کند محیطیندن سؤز آچیبدیر. آشاغیدا بو پوئمادان بیر نئچه بندینی بیرگه اوخویوروق:
آرزیلار گولونو بسله دیک یئله
دئدیک زمانه نین حکمودور بئله
سارالار تاپشیردیق چایلاردا سئله
خان چوبانلار بیز دوشمنه وئره لی
یادا گؤره ائلی قویدوق یارالی.
قاری ننه، بیر سؤیله بو نه ایشدی
دونیا گولدو بیزه آخ- وای یئتیشدی
ائل غملندی یادلار بیزه گولوشدی
اکدیکلرین گلدی بارا یئتیشدی
ایش سنه بار باشقالارا یئتیشدی!
قاری ننه، درسی منه کیم وئردی
اوشاق ایکن مکتبیمی کیم قوردی
اؤزگه دیلده درس نه ظلم، نه زوردی
اؤز دیلیمده ایندی یازا بیلمیرم
خزل تکین سارالمیشام گولمورم.
قاری ننه، ائل بسله دیم اوبادا
آغاج الده سرحدلری قورویا
باخمییا اؤزگه یه، باخمییا یادا
بو مکتبین قرآن وئریب درسینی
او ساخلایار اؤز ائلینده دینینی.
بالاوی آلداتسا ایزی اؤزگه نین
آدی سنین اولار اؤزو اؤزگه نین
مطلبی اؤزگه نین، سوزو اؤزگه نین
بئله اولاد گؤزو قالار اللرده
سنی سئومز دای گله جک ایللرده.
قاری ننه، اوشتوبونده یاشیردیم
گول- چیچکله آچیب یاشیللاشیردیم
دوغما ائلین سئوگیسی ایله داشیردیم
کؤچوردولر اوردان منی تهرانا
اوشاق ایکن من توش اولدوم هجرانا.
قاری ننه، باغچالارین سولماسین
جوانلارین اورگی قان اولماسین
ائلین شان-شوکتی یئرده قالماسین
قامتین اوجالسین یورد آباد اولسون
دیلین دانیشیلسین ائلین شاد اولسون.
قاری ننه، قیشدی کولک یولدادی
کهلیکلرین بنده دوشوب کولدادی
خبرین یوخ ائللرین نه حالدادی
آچیق یوللار باغلانمادا یوبانما
جوانلارین آلدانمادا یوبانما.
قاری ننه، بسدی داها گئج اولور
قوهوم- قارداش یادلاشیبان هئچ اولور
بالالارین یولو یادا کج اولور
یاد خوددایان چیراغ چاتار اؤزونه
توستو دولار بیزیم ائلین گؤزونه.
منبع: هفته نامه دنیز، شماره 23- مورخ 22/7/91
نباتی نین عرفانی شخصیتی (اختصارلا)
اکبر حمیدی علیار
آذربایجانین آدلیم عارفلریندن و باجاریقلی و گوجلو شاعرلریندن اولان حکیم سید ابوالقاسم میر یحیی اوغلو نباتی1191 -نجی ه.ق قره داغین دوغو دیزمار ماحالیندان اولان اوشتوبون کندینده حضرت پیغمبره منسوب اولان محترم بیر عائیله ده دونیایه گؤز آچدی :
محترم اوغلویام آدیم نباتی / ذاتیمیز هاشیمی اصلیمیز عرب
هاشیمی یم وارث فخرالکلام / بیزلره بو شیوه آباییمیش
حکیم نباتیدن 5000 بیت دن آرتیق شعر، فارس و تورک دیللرینده بیزه یادگار قالمیش و او اؤز شعرلرینده نباتی، مجنون، مجنونشاه و خان چوبانی تخلصلری ایله اؤزونو تقدیم ائتمیشدیر.
عرب، فارس و تورک دیللرینی مکمل بیلمک حکیم نباتی یه مختلف فلسفی و عرفانی مکتبلری آراشدیریب اؤیرنمه یی ممکن ائتمیشدیر، مقدس قرآنی ازبردن بیلن حکیم جوشغون هوشو واسطه سی ایله کلاسیک ادبیاتی دا دریندن اؤیره نیب و غزل شعرینه اؤز دامغاسینی وورموشدور، البت کی اونون شعرینده اولو فضولی نین عرفانی، حکیم خیامین فلسفی ادراکی و آذربایجانین شفاهی خالق ادبیاتی تأثیرسیز اولماییب آمما شاعر، حافظه اؤزللیکله ارادتینی وورغولاییر :
جورعه کش مئیکده حافظم / وه نه عجب گؤوهر غرراییمیش
دئمه لی ایک حؤرمتلی حکیم، شاعیر اولوب معنوی مقاملارا چاتماغی بیر آلله وئرگیسی آدلاندیریر:
گوجونن دگول عزیزیم بو شهاب عشق دور عشق
کی او برق نخل ایمن هر اودون ییغانه گلمز
بیلدیگیمیز کیمی اسلام عرفانی آلتی اساس مرحله دن عبارتدیر کی هر بیر مرحله اؤزو ده آلتی پیلله یه بؤلونور، بو اساس مرحله لر بونلاردیرلار: حرکتی باشلاماق و هدایت ائله مک - علاقه لری غئیردن کسیب یولدا اولان مانعه لری قالدیرماق- باشلانیشدان مقصده یولا دوشوب گئتمک- بو یولدا(سلوک یولوندا) اوز وئرن حاللار- وصال و اوندان سونراکی حاللار- حرکتین سونو و فنادا دایانماق(توحید یا وحدت)؛ بو مرحله لری حکیم اوغورلا بیر - بیر گئریده قویوب و بو اونون شعرلرینده کسگینلیکله حس اولونور، او عشق یولونا قدم قویماغینی بئله افاده ائدیر:
یار اتگیندن الون اوزمه بودور راه عشق
گؤزله اونی عالمی تابع و مینقاد قیل
و بو مرحله نین پیلله لریندن اولان ایسته مک(ارادت) و توکل مقاملارینا بئله توخونور:
توشه راه فنا بیرجه توکّلدو بس
سو یئرینه گؤزلرین دجله ی بغداد قیل
سن بئیله بیلوردون کی اؤزون عاشیق اولوبسان
کول باشینه اولسون
دور پوفله اوجاقی بو اودون یاشدور آلیشماز
اؤز باشینه یانماز
او سئوگی نین مکانی اولان اوره یی و اوره یین صاحبی اولان انسانی بو سایاق دیه رلندیریر:
سجده ی حق اولدو چون زومره ی انسانه فرض
سجده ی انسان اولوب جومله ی امکانه فرض
غافیل ایدیم بو دیلِ دیوانه دن
دیل دئمه اوغلان بو کی دریاییمیش
بعضیلر عرفاندا گاهدان بیر شک و شوبهه و شرکه اوغراییرلار و بو مرحله نی بیر پیلله ساناراق اوندان اؤتوب یوکسه لیرلر، حکیم نباتی نین ده حیاتیندا بئله حاللار دفعه لرله اوز وئریب و او یول بویو چوخ ائنیش-یوخوشا دوشموشدور:
پر و بال خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
تن زار و خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
نه ز کافم و نه از نون نه ازین دو حرف بیرون
نه نباتی یم نه مجنون هله لنگ لنگ لنگم
البته بو ایلکین مرحله لرده دیر، قطعاً حکیم بونلاری گئریده قویوب موراقبت، مواظبت و گؤزله مک پیلله لرینه کئچمیش و شریعتله عینی استقامتده اولان اصیل اسلامی عرفانینی داوام ائتمیشدیر:
دوتگینن دامن شریعتدن / ائیله حفظ مراتب اسلام
حکیم نباتی بو مقاملاردان دا اؤتدوکده شوق و تسلیم مقامینا چاتمیشدیر:
صنعان کیمی تسبیح و ردانی اودا سالدیم
ترسا دئدین اولدوم
شیمدی دییه سن دور اوده گیر منده نه یارا
موقوف بر ایما
و بو تسلیم اولماق اونون معرفتیندن یارانمیش و نئجه دئیه رلر بهیشت- جهنم اونون داورانیشیندا و عملینده ائتگیسیز اولموشدور:
بیری صهبادن اولور مست بیری مینادن
منی دیوانه قیلوب بیر گؤزو شهلا شهلا
نه بیلوردوم کی پنیر هانسی دو یا ماست ندور
ائیله دون سن منی بیر عاریف دانا دانا
بوتون عارفلر و بو یولو باشا وورانلار -عرفان یولوندا رهبرسیز و باشچی سیز مقصده چاتماق ممکن دئییل-دئییرلر ، حکیم نباتی ده بو قایدادان غافل اولماییب :
گؤرجک ابدالی اؤپ ایاغیندان جان فدا ائیله قوم اوتاده
قورخمه موج دن، ناخدا کیمی کئچ بو کشتی دن/شهریاره باخ
سن گئدنمه سن اول قره نلیقه خیضری تاپگینن/سال قباقینه
عرفانین سون مرحله لرینده عارفین گؤزو، قولاغی، دیلی و بوتون وارلیغی اؤز اختیاریندان چیخیب یارادانین ایستگی و اراده سی ایله داورانیر، باشقا سؤزله دئسک بو یئره چاتان عاشق و عارف "اناالحق" سؤیله ییر، گؤرک نباتی حضرتلرینده بو نئجه دیر:
بئیله مستم بیلمرم کیم مئی ندور مینا ندور
گول ندور بولبول ندور سونبول ندور صحرا ندور
یئتدی عؤمرون آخیره سن بیر نباتی بیلمدون
کیمدو گؤزدن او باخان یا دیلده بو گویا ندور
مؤعجزات همه پیغمبر اولور مندن عیان
بیلمک اولماز منی بیر سیرر هوئیدایم من
اولو شاعر و عارف حکیم سید ابوالقاسم نباتی عمرونون سون ایللرینده محتشم عارف شیخ شهاب الدین اهری حضرتلری نین مرقدینده اعتکاف و عبادته مشغول اولوب معنوی مقاملاری الده ائتیکدن سونرا اؤز دوغما کندینه قاییدیر و دونیادا هئچ بیر آرزیسی نین قالماماغینی آشاغیداکی بیتلرینده وورغولایاراق "یا ایتهاالنفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه" شریفه سینه سس وئریر و 1262-نجی ه.ق ایلینده اوشتوبون کندینده دونیاسینی ده ییشیر و اؤز سئوگیلیسینه قوووشور :
- نباتی دور هر سحرگاه اوخو حمد و قل هو الله
قالمادی الحمد لله آرزون دونیاده دونیاده
منبع: دنیز نشریه سی، نؤمره 8 – تاریخ 28/10/90 – اورمیه شهری