مهمانان «سید محمد آقا» نوجهمهر
(یادداشتی کوتاه از یک سفر)
مصطفی قلیزاده علیار
امامزاده «سید محمد آقا» در روستای «نوجهمهر» از توابع شهرستان جلفا قرار دارد، واقع در ساحل رود ارس، نزدیک منطقه آزاد تجاری و صنعتی ارس و گمرک «نوردوز» در مرز ارمنستان به فاصله 65 کیلومتر از جلفا؛ که از بقاع متبرکه و معتبر منطقه ارسباران و بلکه کل ایران به شمار میرود و مردم منطقه از جان و دل به این مکان مقدس عشق میورزند و اعتبار و احترام معنوی و حتی کرامت قائلاند.
اهالی منطقه در هر کجای کشور که زندگی میکنند، معمولاً در ایام خاصی همچون ماههای محرم و صفر، ایام فاطمیه، نیمه شعبان، تعطیلات نوروزی و تابستانی به زیارت مقبره این امامزاده میشتابند و به تعبیر ظریف روحانی این زیارتگاه: «مهمان سید محمد آقا» میشوند و یا لااقل نذورات خود را به سید محمد آقا از دور هم که شده، فراموش نمیکنند و میفرستند و قربانی ذبح میکنند و... حتی مسافران سیاحتی و تجارتی هم که به منطقه میروند، به زیارت این امامزاده مشرف میشوند مگر مسافران غافل یا بی توفیق!
«سید محمد آقا» را از سادات اصیل قرن نهم هجری نوشتهاند و سلسله نسب شریفش بنا بر تعیین و تأیید آستان قدس رضوی، با هفت واسطه به امام دهم حضرت علی النقی (ع) میرسد: محمد بن، سالم بن صادق بن محمود بن شعیب بن مبرقع بن موسی بن ابوطالب بن علی (النقی - ع) بن محمد (تقی-ع) بن علی بن موسی الرضا (ع). البته در عرف عام میگویند از اولاد امام موسی بن جعفر(ع) است که این هم درست است.
امسال در ایام فاطمیه (س) که اتفاقاً مصادف بود با دومین دور تعطیلات اول سال – از سه شنبه 12 فروردین تا آخر هفته بود، تشرف و ازدحام مهمانان سید محمد آقا بسیار چشمگیر بود. ما از دو روز پیش به واسطه دوستان منزل گرفته بودیم و دو سه روزی مهمان سید محمد آقا شدیم. اما با وجود بیش از 260 واحد اقامتی، در آن دو سه شباروز باز هم بسیاری از زائران نتوانستند منزلی گیر بیاورند و حتی در واحدهای اقامتی خارج از محوطه امامزاده در داخل روستا هم جا به سختی پیدا میشد.
با تمام این قضایا، معمولاً مهمانان سید محمد آقا بالاخره شب را در مجموعه زائرسرای اقامتی امامزاده به صبح میرسانند، اگر نشد در داخل امامزاده بیتوته میکنند، یا بیرون از آن و حتی در چادرها وداخل ماشینهایشان میمانند، بی آنکه گلهای داشته باشند.
باری، شب شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) جناب حجت الاسلام آقای حاج شیخ حسین علیزاده نوجهمهری روحانی و تولیت آستان امامزاده سید محمد آقا، منبر رفت و از فضایل آن بانوی دو عالم سخن گفت به ویژه فضیلت تسبیح بعد از نمازهای واجب که همه مسلمانان آن را انجام میدهند و یادگار حضرت فاطمه و سنت حسنه آن حضرت است که پدر بزرگوارش پیامبر اکرم (ص) به ایشان آموخت و سایر فضایل ایشان... در پایان روضه جانسوزی هم خواند.
آقای علیزاده بعد از نماز صبح روز شهادت فاطمه زهرا(س) – 14 فروردین 93- هم منبر رفت و خواب ماندهها را مذمت کرد و بعد در باب ولایت امیر مؤمنان علی (ع) و قضایای بعد از رحلت پیغمبر (ص) و فتنه سقیفه و موضوع خلافت و مظلومیت خاندان پاک رسالت دادِ سخن داد و به نقش فاطمه زهرا (س) در دفاع از حق علی (ع) پرداخت و اشارهای هم به کتاب عظیم «الغدیر» علامه امینی (ره) کرد... و بعد روضهخوانی شهادت دختر مظلومه پیغمبر.
ما تعجب میکردیم از آن همه تحرک خستگیناپذیر و جانانه این روحانی بسیار فعال که قبل از نماز صبح به امامزاده میآمد و تا ساعت 12 شب و گاه بعد از آن هم در آنجا بود و به امور زائران رسیدگی میکرد و به سؤالات شرعی پاسخ میداد و بر روند امور همکارانش در محوطه امامزاده نظارت می نمود و در عزاداری عمومی خودش شرکت فعال داشت و گاه صریحاً به برخی زائران انگشتشمار بیمبالات و بیتوجه، تذکر میداد و ... این همه فعالیت گسترده البته از یک نفر ممکن و ساخته نیست مگر در سایه احساس عمیق مسئولیت.
به هر حال، در نتیجه همین مدیریت کارآمد و حضور مستمر و فعالیت مسئولیتمحور حاج آقای علیزاده و برادران ارجمند و دیگر همکاران ایشان است که امامزاده سید محمد آقا امروزه از بقاع متبرکه فعال و جذاب و فرهنگی و تمیز و باصفای استان آذربایجان شرقی و منطقه ارسباران محسوب میشود. کتابفروشی کنار امامزاده هم برای زائران لطفی مضاعف دارد.
ناگفته نگذارم که در همسایگی نوجهمهر، امامزاده دیگری هم هست که مردم منطقه از قدیم و ندیم - که من به یاد دارم - «شعیب آقا» میگویند اما در سالهای اخیر ارگانهای ذیربط «سید شعیب» مینویسند! این زیارتگاه، بقعه بلند تاریخی شش ضلعی و آجرنمای زیبایی دارد با عمری چند صد ساله در روستای «دوزال» که در دو سه کیلومتری نوجهمهر و لب رود ارس قرار گرفته است. رفتیم و زیارتش کردیم.
البته علاوه بر مقبره «شعیب آقا» و این اثر معماری و معنوی و تاریخی روستای دوزال؛ دوست دانشمندم، شاعر خوش ذوق، نویسنده محقق و مترجم فاضل جناب «رسول اسماعیلزاده» هم برآمده از همین روستاست و هم اکنون رایزن فرهنگی ایران در کشور ترکمنستان است که بی شک وی با خدمات فراوان علمی و فرهنگی و ملی و با نگارش و ترجمه دهها جلد کتاب ارزشمند و مفید، از افتخارات این منطقه و بلکه کشور است و خواهد بود. سراغ ایشان را از اهالی دوزال گرفتم، گفتند: بله، بله حاجی اینجاست!... بعد خانه پدریاش را نشان دادند،... معلوم شد حاج رسول رفته جلفا؛ خلاصه تماس تلفنی توسط برادر بزرگوارش «عادل» حاصل شد و او بعد از ظهر به سراغ من در نوجهمهر آمد و دیداری کوتاه میسر شد و برای سور به خانه پدریاش دعوتمان کرد که البته برای من مقدور نشد اجابتش کنم، عذر خواستم و گفتم بماند به وقتی دیگر....
منبع: هفته نامه «دنیز» شماره 49 – مورخ سهشنبه 26 فروردین 1393
نگاهی گذرا به شهرستان هریس
شهرستان هریس حدود 6/2377 کیلومترمربع مساحت دارد و از جنوب به شهرستان بستان آباد، از شرق به شهرستان های سراب و مشکین شهر، از غرب به شهرستان تبریز و از شمال به شهرستان های اهر و ورزقان محدود است. این شهرستان حدود 2/3 درصد کل وسعت استان آذربایجان شرقی را تشکیل می دهد. در آخرین سرشماری سال 1385، جمیعیت شهرستان هریس در حدود 626،67 نفر بوده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش (مرکزی و خواجه)، 6 دهستان و 5 نقطه شهری به نام های هریس، بخشایش، زرنق، کلوانق و خواجه میباشد.
حدود 70 درصد از وسعت این شهرستان را اراضی جلگه ای و 30 درصد آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهند. پست ترین نقاط آن 1500 متر و مرتفع ترین آن 3143 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
شهرستان هریس در مرتفعات دارای کلیمای استیپی سرد و در نقاط پست یعنی کناره تلخه رود دارای کلیمای مدیترانه ای است که به طور کلی دارای زمستان های سرد و یخبندان و تابستان های ملایم می باشد. شهرستان هریس به لحاظ قرار گرفتن در دامنه کوه های بزغوش، سابلاغ داغ، آق داغ و قوشاداغ و با داشتن حدود 70 درصد خاک جلگه ای از مناطق مستعد کشاورزی می باشد. قسمتی از این مناطق و بلندی های آن سرسبز و دارای مرتفع درجه یک و دو بوده و هرسال از 15 خرداد ماه تا 15 شهریور ماه پذیرای تقریباً 7000 خانوار عشایر می باشد که در دامه کوه ها و مراتع به دامداری مشغول می شوند.
منابع آبی: منابع تامین آب های منطقه عمدتاً از باران های بهاره و پاییزه و ذوب برف های زمستانی و قسمتی نیز از جاری شدن آب چشمه های طبیعی است. علاوه از آن جریان پر آب رودخانه تلخه رود ( آجی چای که از ارتفاعات سبلان – قوشا داغ – آنیاخلی – آق داغ و بزغوش و دامنه های شمالی سهند سرچشمه گرفته و در قسمت جنوبی از شرق به طرف غرب جریان دارد که از منابع آب های سطح الارض محسوب می شود. از رودخانه های مهم منطقه می توان به رودخانه هریس – رودخانه زرنق – رودخانه اوجان چای و مسیل مینق – خلج و نمرور اشاره نمود.
جغرافیای تاریخی شهرستان هریس
هریس یکی از قدیمی ترین مناطق آذربایجان شرقی است. در وقف نامه ربع رشیدی نام بسیاری ازآبادی های آذربایجان آمده است و نشان می دهد که پاره ای از آن ها (نظیر هریس) در قرن های هفتم و هشتم هجری قصبه هایی آباد و بزرگ بوده اند. چند بنای تاریخی مهم از دوره ی فرمان روایی ایلخانان و جانشینان آنان در این بخش به جای مانده است که عبارتند از: بقعه شیخ اسحاق (در روستای خانقاه خانمرود) گورستان مینق، گورستان هیق، گورستان گوور، مسجد سنگی جمال آباد، و مسجد اسنق (مربوط به قرن هشتم هجری). هریس یکی از قدیمی ترین مراکز صنعت فرش در آذربایجان و ایران است و فرش های «مرز بلند» آن شهرت جهانی دارند.
آثار تاریخی و دیدنی شهرستان هریس
چشمه های هریس: چشمه ی آب معدنی آن، آبشار شیرلان و طبیعت بکر آن، آبشار اسماعیل کندی، آبشار بلند و زیبای دربند گوراوان، کوه ساپلاغ، چشمه سوقالخان و ... .
بقعه شیخ اسحاق: در ساحل جنوبی رودخانه کوچک روستای خانمرود واقع در شهرستان هریس بقعه آجری مستطیل شکل به ابعاد 6× 5/13 متر با ازاره های سنگی و دیوار های آجری قرار دارد که مردم محل آنرا بقعه شیخ اسحاق مینامند. تاریخ احداث بنا را با توجه به گورستان مجاور و شیوه معماری میتوان به دوره صفویه نسبت داد. این بنا از سه قسمت تشکیل یافته است : ایوان ـ مسجد ـ مقبره. ایوان مشرف به شمال و دارای دو ستون چوبی است. مسجد به شکل مستطیل و با پوشش تخت چوبی به ابعاد 5/6 × 5/4 متر و نهایتاً مقبره که در جنوبی ترین قسمت بنا واقع شده و آسمانه آن گنبد کروی بلندی به ارتفاع تقریبی 11 متر میباشد. در قسمت بالای ورودی سنگ نبشته ای به خط ثلث وجود دارد که نام بانی آن است و امروزه قسمتی از آن از بین رفته است. مقبره در گورستان قدیمی روستای خانقاه واقع شده که سنگ قبرهای باقیمانده از پرکارترین آثار حجاری قرون 9 و 10 میباشد.
اقتصاد
اقتصاد منطقه بیشتر به کشاورزی ( زراعت، باغداری، صیفی کاری) و دامداری و صنایع دستی متکی بوده و موارد متفرقه در درجات بعدی قرار دارند. کشاورزی بهترین بخش اقتصادی منطقه است و بیشترین جمعیت فعال را در خود جای داده و سهم عمده ای در تامین درآمد خانوارها دارد. کشاورزی منطقه شیوه تولید معیشتی و نیمه سنتی و نیمه مکانیزه است و اغلب بهره برداری ها از منابع آب و خاک به صورت تلفیقی از زراعت و دامداری است. بیشترین سطح اراضی زیرکشت در کشاورزی به گندم اختصاص دارد و به ترتیب جو و علوفه و حبوبات و صیفی جات پیاز، سیب زمینی، در درجات بعدی کشیت قرار دارند.
صنعت
منطقه هریس فاقد کارخانه و کارگاه و شهرک صنعتی بوده ولی اخیراً از سوی اداره کل صنایع شهرک های صنایع در جهت مطالعه و شناسایی زمین های مناسب اقداماتی صورت گرفته و اهالی روستاهای مینک و بیلوردی و شهر زرنق از این امر به خوبی استقبال کرده و شهرک صنعتی در حال احداث و تکمیل می باشد.
در زلزله اخیر اهالی این شهرستان و روستاهای آن نیز متحمل خساراتی سنگین انسانی و اقتصادی و عمرانی گردید.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 20 مورخ 26/5/91