شیخ عبدالغنی باد کوبه ای
پیشاهنگ جنبش اسلامی در جمهوری آذربایجان
(چکیده یک مقاله بلند تحقیقی)
مصطفی قلیزاده علیار
نقش تبلیغی، جهادی و تاریخی علمای اسلام در ممالک مسلمان شوروی سابق ، هنوز بطور شایسته و موشکافانه مورد پژوهش قرار نگرفته و حقایق پیدا و پنهان این برهه خطیر تاریخی ناشناخته مانده است. بی گمان در کشورهای مسلمان اتحاد جماهیر شوروی مثل آذربایجان، داغستان ، تاجیکستان، ترکمنستان، تاتارستان و ... عالمان دینی در برابر هجوم کمونیسم و لنینیسم و حاکمیت استبدادی استالین در دهه های 30-1920 بی تفاوت و ساکت ننشستند و به یقین آنان بنا به اقتضای وظیفه شرعی خود، نمی توانستند نظام ضد خدایی کمونیسم را بپذیرند و یا به سادگی موضعی انفعالی داشته باشند . در آن سالها علمای اسلام سه راه بیشتر در پیش رو نداشتند:
1- سکوت تلخ و انزوای غریبانه.
2- مهاجرت به ممالک اسلامی آزاد مثل ایران ،عراق و ...
3- ایستادگی در برابر نظام جدید ضد دینی و دفاع از هویت دینی و تاریخی مردم و کشورشان و تحمل زندان و شکنجه و زحمات طاقت فرسا ودر نهایت قبول شهادت و فداکاری .
برای هر کدام از موارد فوق، نمونه های تاریخی بسیاری در تاریخ شفاهی و مکتوب جمهوری های مسلمان شوروی سابق، در بین نواحی مختلف آن کشورها هنوز هم بر سر زبانهاست. اما متاسفانه رسیدند . این بندگان صالح و علمای ربانی ، در طول هشتاد – نود سال گذشته ، الگوی دینداری و فداکاری مردم آذربایجان بوده اند و هنوز هم نام و یادشان الهام بخش قیام برای خداست. مردم آن سوی ارس، بلکه آگاهان مسلمان در همه جای جهان اسلام از شیخ عبدالغنی باد کوبه ای، شیخ حنیفه باد کوبه ای، شیخ حسین رمانایی، شیخ باقر ناردارانی، شیخ رسول ناردارانی، شیخ عبدالغفار اردوبادی، حاج میرزا مهدی نهرمی نخجوانی و .... را به احترام و تعظیم نام می برند.
آیتالله شیخ عبدالغنی بادکوبهای از علمای مجاهد شیعی قرن چهاردهم هجری، پیشوا و پیشاهنگ جنبش اسلامی جمهوری آذربایجان در اوایل قرن بیستم میلادی بود که به عنوان نماد جهاد دینی در برابر هجوم بی امان کمونیزم روسی به دفاع از هویت اسلامی و شیعی کشورش به پا خاست، در این راه مقدس مقاومت کرد و به شهادت رسید.
شیخ از تحصیلکردگان نجف و کربلا و از شاگردان فاضل ایروانی و میرزا حبیبالله رشتی (دوتن از مراجع برجسته و فقهای بزرگ حوزه نجف) بود که بعد از احراز درجه اجتهاد، به زادگاهش باکو برگشت و به رتق و فتق امور امور شرعی مسلمانان و ارشاد مردم و تبلیغ دین مشغول گردید. این روحانی بزرگ دربین علمای بزرگ آذربایجان در نیمه اول سده چهاردهم هجری صاحب عالیترین مقام و موقعیت و مورد توجه عموم اهالی آذربایجان و قفقاز بود و درعین حال آخرین روحانی مجتهد و بزرگ شیعی منطقه در قرن 14 هجری محسوب میشود. او نمایندگی مراجع تقلید نجف اشرف از جمله آخوند خراسانی، میرزا محمدتقی شیرازی، سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی و آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی را نیز در منطقه قفقاز داشت.
از بدو ورود ارتش سرخ به آذربایجان و برقراری حاکمیت بلشویکها و تأسیس حزب کمونیست شوروی در این کشور، شیخ به دفاع از اسلام و مقاومت در برابر کمونیستها برخاست و مردم را هم به پایداری در قبال تهاجم سیاسی، فرهنگی و اعتقادی کمونیستی دعوت کرد و با تأسیس «جمعیت دعوت الهی» توانست مبازره تشکیلاتی و منسجم تری را در مقابل مهاجمان ضد دین سر و سامان دهد. فعالیت دینی، سیاسی و فرهنگی شیخ عبد الغنی و پیروانش نزدیک به ده سال طول کشید که میتوان این دهه را نخستین سالهای شکل گیری جنبش اسلامی - شیعی تاریخ آذربایجان نامید. در این دوران علاوه بر تهدیدات خشونتآمیزی که از سوی حزب کمونیست آذربایجان به رهبری میرجعفر باقراف (دبیر کل حزب کمونیست آذربایجان و نماینده تامالاختیار استالین) متوجه شیخ و جمعیت دعوت الهی او شد، برخی از روشنفکران، نویسندگان و شاعران کمونیست آذری نیز در مطبوعات باکو، از درج هرگونه مطلب تمسخرآمیز باهدف تحقیر و استهزاء شیخ عبدالغنی مجاهد و ارادتمندان او، ابا نمیکردند. ولی شیخ همچنان مقاومت می کرد و مردم را هم به مقاومت و عدم قبول عقاید ضدخدایی کمونیستها فرامی خواند. تااینکه حاکمان کمونیست، شیخ عبد الغنی و چند نفر از روحانیون سرشناس دیگر را دستگیر و مدتی در باکو زندانی کردند و چون نتیجهای را که می خوستند،نگرفتند، بالاخره این عالمان مجاهد و مقاوم را اعدام کرده و به شهادت رساندند. عمال استالین شیخ عبدالغنی بادکوبهای را در سحرگاه یکی از روزهای سال 1350 هـ.ق (1310 ش/1931 م) در کنار دریای خزر و جایی دور از شهر باکو، تیرباران کرده، جنازهاش را به دریا افکندند. خبر شهادت مظلومانه شیخ در جهان اسلام به ویژه در عراق و ایران و نخجوان و در حوزه های علمیه شیعه تأثیر حزنانگیزی داشت.
کتابخانه و آثار و تألیفات شیخ از جمله دیوان اشعار ترکی و فارسیاش در حمله مأموران دولتی غارت شد و احتمالاً از بین رفت. برخی اشعارش در کتب معاجم و تذکرهها و تواریخ نجف و آذربایجان به چاپ رسیده است.
منزل مسکونی شیخ عبدالغنی در باکو هرچند تغییر یافته، ولی هنوز هم باقی است. همچنین برخی از نوادگانش زندهاند.
منابع مورد استفاده: شهداء الفضیله، علامه امینی؛ خاطرات حاج علی اکرام علی اف رهبر اسلامگرایان جمهوری آذربایجان، عبد الحسین شهیدی ارسباران، نقباءالبشر، شیخ آقابزرگ تهرانی
تحلیل
ایران بهترین مسیر برای صادرات گاز به شرق و غرب است
اخیراً برخی از کشورهای اروپایی با دولت ترکمنشتان توافق کرده اند که گاز این کشور حوزه خزر را از طریق جمهوری آذربایجان با کشیدن خط لوله ای به طول دو هزار کیلو متر – معروف به خط ترانس خزر- به ممالک اروپایی انتقال دهند. این طرح با صرف نظر از دلایل سیاسی فراوان، متضمن هزینه های سرسام آوری است که نهایتاً از جیب مردم ترکمن هزینه خواهد شد و از نظر امنیتی هم مطمئن نیست.
ایران و روسیه مخالفت خود را احداث این خط لوله گاز از طریق دریای خزر، اعلام داشته، آن را به دلیل تعیین نشدن رژیم حقوقی این دریا در میان پنج کشور ساحلی خزر، غیرممکن دانسته اند.
به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران(econews.ir )؛ از آنجائی که کشورهای واقع در شرق از جمله هند، پاکستان، افغانستان و چین در آینده نیاز بیشتری به واردات گاز خواهند داشت و از سوی دیگر اروپا بدنبال خروج از انحصار واردات انرژی است و با توجه به سابقه قطع گاز در گذشته از سوی روسیه به منابع گاز کشورهای واقع در ساحل دریای خزر و آسیای مرکزی توجه دارد.
برهمین اساس مسیرهای فعلی انتقال انرژی پاسخگوی نیازهای جدید نیستند و همانگونه که اروپا بدنبال احداث خطوط لوله جدید است کشورهای واقع در شرق نیز در پی راههایی برای دریافت منابع انرژی بویژه سوخت پاک و کم هزینه "گاز" هستند.
در این میان موقعیت استراتژیک و بینظیر ایران، دارا بودن ذخایر عظیم گازی تثبیت شده حدود 30 تریلیون مترمکعبی و داشتن زیرساخت های عظیم انتقال، این امکان را فراهم می کند که صادرات گاز به شکل بلندمدت و با اطمینان بیشتری صورت گیرد و این موضوع از نظر اقتصادی مورد توجه همه کشورهای واردکننده بوده و هست.
از سوی دیگر به جز توان صادرات گاز تولیدی در ایران، کشور ما قادر است گاز کشورهای منطقه از جمله ترکمنستان را به بازارهای جهانی و مشتریان این کشورها انتقال دهد که نمونه آن بهره برداری از خط دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران است.
برای ترکمنستان نیز که به فکر انتقال گاز به ترکیه و هند است هیچ مسیری اقتصادی تر و مطمئن تر از مسیر ایران مطرح نخواهد بود زیرا در غیر این صورت ترکمن ها باید توافق جمهوری های آذریایجان و ارمنستان و کشور ترکیه در سمت شمال و شرق ازبکستان و از جنوب شرق افغانستان را بدست آورند و این موضوع نیازمند صرف وقت، سرمایه گذاری و هزینه های هنگفت است.
در زمان حاضر شبکه فشار قوی سراسری گاز ایران از شش نقطه به کشور ترکیه، جمهوری های آذربایجان، ترکمنستان و نخجوان متصل بوده و صادرات گاز طبیعی به ترکیه و ارمنستان و واردات از ترکمنستان و سواپ گازی از جمهوری آذربایجان به نخجوان با آن انجام می شود.
این خط لوله می تواند گاز ایران و یا کشورهای واقع در شمال کشورمان را به پاکستان، عراق، کویت، امارات متحده عربی و دیگر نقاط قابل دسترس برساند.
از سوی دیگر احداث خطوط لوله انتقال گاز از شرق به غرب از طریق دریای خزر – ترانس خزر- بسیار هزینه بر بوده و خطرات زیست محیطی دارد زیرا این مسیر زلزلهخیز است و در صورت وقوع هر نوع حادثه طبیعی در مسیر این خط، آلودگی های زیست محیطی فراوانی موجودات دریایی و اکوسیستم و حاشیه نشینان بزرگ ترین دریاچه جهان را تهدید خواهد کرد.
به جز مسایل زیست محیطی احداث چنین خط لولهای در زمان حاضر که تدوین رژیم حقوقی دریای خزر به پایان نرسیده، مستلزم توافق هر پنج کشور ساحلی آن است که چنین توافقی نیز وجود ندارد.
براساس اعلام مقام های رسمی، کشورمان به دلایل زیست محیطی، حقوقی و دیگر ملاحظات با احداث این خطوط بشدت مخالف بوده و روسیه نیز موضع مشابهی دارد.
اکنون قراردادهایی توسط شرکت ملی صادرات گاز برای افزایش واردات گاز از ترکمنستان تا سقف 14 میلیارد مترمکعب، واردات گاز از جمهوری آذربایجان، سوآپ گاز به جمهوری نخجوان، صادرات گاز به ترکیه، سوئیس، ارمنستان و پاکستان نهایی شده و کشورمان آماده صدور گاز طبیعی به سوئیس است و مذاکراتی نیز بین این کشور و ترکیه برای انتقال گاز ایران در حال انجام است.
ایران قرار است تا سال 2012 در مرحله اول سالانه یک میلیارد و 500 میلیون مترمکعب و در مرحله دوم چهار میلیارد مترمکعب گاز به سوئیس صادر کند.
در همین زمینه مذاکراتی نیز با کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی برای صادرات گاز در حال انجام است.
در همین پیوند باید اشاره کرد کارشناسان انرژی معتقدند با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، طرح های جمع آوری گازهای همراه نفت و جلوگیری از سوختن آنها، اصلاح الگوهای مصرف، روزآمد کردن تجهیزات و فناوری ها در صنایع و نیروگاهها و فعال شدن در انتقال گاز دیگر کشور ها به بازاهای مصرف و سوآپ (مبادله پایاپای) سهم جهانی صادراتی گاز ایران از مقدار فعلی تا 10 درصد افزایش خواهد یافت.
براساس اعلام مسوولان شرکت ملی گاز ایران در مجموع با اکتشافات جدید حجم ذخایر گاز طبیعی ایران در زمان حاضر به نزدیک 30 تریلیون مترمکعب رسیده که حدود 50 درصد از این ذخایر در میادین پارس جنوبی است.
توسعه طرحهای صادرات گاز از طریق خط لوله و پروژه های ال.ان.جی حدود 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد.
توان تولید انواع گاز ترش و شیرین ایران در زمان حاضر به 630 میلیون مترمکعب در روز رسیده
و روزانه حدود 540 میلیون مترمکعب گاز طبیعی در 13 پالایشگاه گاز کشور فرآورش می شود.
وزارت نفت در برنامه پنجم توسعه دسترسی به افزایش تولید گاز از 600 میلیون مترمکعب به یک میلیارد و 111 میلیون مترمکعب را هدف گذاری کرده است.
در یک نگاه کلی می توان گفت سهم گاز در سبد انرژی کشورمان به حدود 63 درصد رسیده است، مجموع خطوط انتقال فشار قوی گاز موجود و احداث شده در کشور نیز از آغاز فعالیت شرکت ملی گاز ایران تا سال 57، معادل دو هزار و 900 کیلومتر بود که این میزان هماکنون بالغ بر 30 هزار کیلومتر شده که نشانگر بیش از 10 برابر شدن ظرفیت انتقال گاز در سراسر کشور است.
در برنامه پنجم توسعه کشور، احداث پنج تا شش هزار کیلومتر خط انتقال گاز فشار قوی و 20 تا 22 ایستگاه تقویت فشار گاز پیش بینی شده است که این طرح ها با اعتباری نزدیک به 9هزار میلیارد تومان انجام خواهد شد و می تواند بر توان صادراتی کشور بیافزاید.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 4