آذربایجان مرثیه ادبیاتینا بر باخیش
رحمتلیک حاجی مایل علی یف
الله تعالی بو دنیانی خلق ائتدیگی آندان سئوینج و کدر آدلی ایکی حسّی قوشا یاراتمیشدیر. بلکه ائله همیشه فانی لیگین دن شکایت لندیگیمیز دنیانین جاذبه دارلیغی، شیرین لیگی ده بوندادیر. اگر هر هانسی بیر خلق، بیر ملت آجینی، کدری دادماسا، شبهه سیز سئوینج و شادلیغین دا نشئه سینی دادابیلمز. دئملی، انسانلار تا قدیم دن شادلیغلارینی افاده ائدن نغمه لر، ماهنی لار یاراتدیقلاری کیمی، کدرلرینی بروزه وئرن حزنلو شعرلر ده یاراتمالی ایدیلر. تصادفی دئییل کی، هله میلادان اول، یئددینجی یوز ایللیکده، قدیم یونانستاندا ائلئکیا آدلی کدر، حزن افاده ائدن بیر شعر ژانری یارانمیشدی. طبیعی کی، یاخین و اورتا شرقده، ائله جه ده آذربایجاندا یارانمیش اولان اوخشامالار، آغیلار، داها سونرالار معنا اعتباری ایله بونلارا یاخین، لاکین مضمون، اوسلوب و دیل جهتدن بیر قدر فرقلی اولان مرثیه لر و نوحه لر محض بو احتیاجدان میدانا گلمیشدیر.
اول لر مشهور شخصیت لرین، حکمدارلارین، ائله جه ده مختلف علم و صنعت (هنر) خادملری نین اؤلومو مناسبتی ایله یازیلان مرثیه لر، کربلا فاجعه سندن سونرا ایراندا و آذربایجاندا داها اؤنملی و داها گئنیش وسعت تاپدی. مشهور ادبیات شناس فریدون بیگ کؤچرلی کربلا فاجعه سینی و بو فاجعه نین فوقونده دوران امام حسین علیه السلامین مصیبتینی خاراکتریزه ائده رک یازیردی:
» اگر ایراد و اعتراف اولونسا کی، کدر ایله صفا و غم ایله سرور و یاش ایله نور بیر یئرده اولا بیلمز، بونلار بیر- بیری ایله ضدّ اولدوغو حالدا اویوشماز، اوندا بئله دئیه بیلریک کی، بلی، امام حسین (ع) مصیبتینده بو فیض واردیر، بیر یاندان آغلادیر، بیر یاندان نورانیت بخش ائدیب، شاد قیلیر؛ بیر یاندان غملندیریر، بیر یاندان غم و غصه دن آزاد ائدیر. بیر یاندان شکسته و پریشان حال ائدیر، بیر یاندان اوجا مقاملاردا دؤور اتمه یه پر و بال وئریر. بو فیض و برکت، بو غیر عادی حالت و خصوصیت آنجاق سید الشهدا مصیبت و عزاسینا مختص دیر؛ آنجاق ماه محرمده ترتیب اولونان تعزیه لرده حسّ اولونور ...«
بو تعزیه لری شرافتلندیرن، بو ماتملری رونق لندیرن، طبیعی کی، آذربایجان مرثیه ادبیاتی نین قـُمری، راجی، دخیل و اونلارجا دیگر گؤرکملی نماینده سی نین بو گونوموزه گلیب چاتان و شبهه سیز همیشه یاشایاجاق اثرلری دیر. بلی، مرثیه خوان و نوحه خوانلار هم اؤزلرینه، هم ده اثرلرینه ابدی حیات بخش ائتمیشلر دئسک، یانیلماریق. چونکی دنیا دوردوقجا اونو سئونلرین کؤنلونده ابدی مقام تاپان امام حسین (ع) مصیبتی اونودولمایاجاغی کیمی، بو بؤیوک مصیبتین پوئتیک عکس – صداسی اولان مرثیه لر و نوحه لر ده اونودولمایاجاق.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 8 مورخ 28 دیماه 90