فلسفه حیات در بیان ملا نصر الدین

بی شک شما هم آن حکایت شیرین خرسواری جناب ملا نصرالدین و پسرش را شنیده اید که هر دو با هم سوار بر الاغی بودند و راه می رفتند و صحبت می کردند که ناگهان یکی بر سر راهشان سبز شد و گفت: بی چاره حیوان زبان بسته، این پدر و پسر هیچ کدام انصاف و مروت ندارند که لااقل یکی یکی به نوبت سوار شوند!... ملا پیاده شد و پسرک بر پشت الاغ ماند و به راهشان ادامه دادند. این بار یکی دیگر پیدا شد و با تعجب گفت: په! عجب دورانی شده! پیر مرد بیچاره پیاده راه میرد و پسرک چست و چابک بی شرم، سوار بر خر است! .... ملا گفت: پسرم تو پیاده شو، من سوار شوم. کمی رفته بودند که این بار نفر سوم از راه رسید و با صدای بلندی گفت: عجب مرد بی خیال و پدر بی عاطفه ای! خجالت نمی کشد، خود سوار بر مرکب شده و این طفل مصوم را به دنبال خود پیاده می کشد انگار که اسیر می برد!... بی چاره ملا پیاده شد و این بارخود و پسرش هر دو با پای پیاده به راه افتادند و الاغ هم خالی خالی پیشاپیش آن دو سبکبال راه می رفت که این بار نفر چهارمی سر رسید و با مشاهده این صحنه قاه قاه خندید و گفت: عجب بی عـقلند این پدر و پسر! الاغ را خالی می برند و خودشان پیاده می روند... او که رد شد، ملا نصر الدین ایستاد و رو کرد به پسرش و گفت: ببین پسرم، باید حرف مردم را شنید، اما به روش خود باید زندگی کرد، اگر بخواهی به مذاق مردم راه بروی و به مزاج دیگران زندگی کنی، همین حکایت امروز ما را خواهی داشت که مدام سوار شوی و پیاده گردی و به مقصد نرسی و خستگی راه از پایت بیندازد. بیا سوار شو، برویم....

 خب، این بود حکایت ساده و در عین حال عمیق آن مرد ساده دل که به نطر می رسد جای تفکر و تأمل در آن بسیار است و یک فرمول پیچیده زندگی و روش چگونه زیستن را به همین سادگی بیان کرده است.

منبع: دوهفته نامه « دنیز» شماره 3(سرمقاله) مورخ اول آبان 1390

شهریار و موسیقی

·        اکبر حمیدی علیار- تهران

آذربایجان، ایران و دونیا شاعیری "شهریار"دان هر نه قده ر یازیلسا و دئییلسه، یئنه ده یئری وار. دوزدور کی، اوستادین دوستلاری، تانیشلاری، ادبیاتچی لار و باشقالاری اونون باره سینده چوخلو مقاله لر و کتابلار یازیبلار آمما اونون دیوانین اوخویان هر بیر کیمسه ده بئله بیر حیسس یارانیر کی اوستادا گؤره بیر سؤز دئمه لی دیر و بو، شاید اوستادین بو بیتی نین مصداقی اولابیلر کی بویورور:

 شهریارا تو به شمشیر قلم در همه آفاق   

به خدا ملک دلی نیست که تسخیر نکردی.

شهریارشیناسلیق و شهریار تانیما اوزره، چئشیتلی موضوعلاردا تدقیق آپاریب چوخلو مقاله و کتابلار یازماق اولار، او جومله دن شهریارین شعر و یارادیجیلیغیندا اولان بو موضوعلارا دایر: قرآن، عرفان، حضرت علی (ع)، کربلا حادثه سی، شهریار و حافظ،، آنا، آتا،سربست یا خود آغ شعر، کند یاشاییشی، خلق شفاهی ادبیاتی، یئنی یارانان سؤزلر و ترمین لر، ایران اسلام انقلابی خصوصاً عراقین ایران علیهنه تؤرتدیگی قبول ائدیلمز آغیر محاریبه ، وطن سئورلیک، آذربایجان و قفقاز مسأله لری، قادین حقوقلاری، بین الخلق قایغی لار، استعمارچیلیق، موسیقی و سایره. بو سونونجو ژانر اوزه رینده قیسا بیر اشاره لر اولونور:

هامییا آیدین دیر کی شعر ایله موسیقی بیر بیریندن آیریلان دئییل لر،شعر اولان یئرده موسیقی، موسیقی اولان یئرده ایسه شعرین اولماسی قاچیلمازدیر. آنجاق اوستاد شهریارین دیوانینا ساده جه اؤتری بیر باخیشدا دا شعرله موسیقی نین قوشا انکیشاف ائتمه سی و قوشا یاشاییب یاریماغی گؤزه چارپیر و اوخوجو بو ایکی ایلاهه نین ائکیز دوغولماسینا ایمان گتیریر.

شهریارین دیوانیندا آز شعره راستلاشماق اولار کی عمومییتله موسیقی یه، یا بیر موسیقی دستگاهینا یا گوشه سینه یا تصنیفینه و یا موسیقی شخصییتینه اشاره اولونماسین. بعضاً بیر شعر و یا بیر غزل بوتونلوکجه موسیقی یه حصر اولونوب او جومله دن «سه تار عبادی»، «ویولون تاجبخش»، «داغ سنتور»، «صبا می میرد»، «سازلی شاعیر خازنین روحونا تقدیم» باشلیقلی شعرلر و س.

منجه شهریارین موسیقی ایله تانیشلیق و باغلیلیغی و سحرکار موسیقی نغمه لری نین، اونون روحوندا بوراخدیقی ائتگی وتأثیر اوچ دؤورده باش دوتوبدور:

 بیرینجی دؤور عبارت دیر اوستادین اوچ ایللیک کندده یاشادیغی دؤوردن؛ بیلیرسینیز کی، اوستاد تبریزده آنادان اولوب، اوچ یاشینا قده ر اوردا یاشاییب آنجاق مشروطه حرکاتیندا، تبریزده گرگین وضعیت یاراندیقدا، آتاسی میرآقا خشکنابی، عائیله سینی و اوچ یاشیندا محمدحسینی آناسی کوکب خانیملا بیرلیکده قاییش قیشلاق کندینه گؤندریر و شهریار6-7 یاشینا کیمی اؤز آنا کندینده بویا - باشا چاتیر و شهریارشناسلارین دئدیگینه گؤره شهریارین آذربایجان شفاهی خلق ادبیاتی ایله درین تانیشلیغی و تورک فولکولورونو اؤیرنمه سی، حیسس ائدیب یاشاماسی و اوستادین تورکجه اثرلری نین خصوص ایله حیدر بابانین یارانماسی نین تمل داشلاری بو اوچ ایللیک کند یاشاییشی دؤورونده قویولوب. دوغروداندا اوشاقلیق چاغیندا گؤردوکلری، ائشیتدیکلری و اؤیرندیکلری بوتون اینجه لیکلری ایله، داشدا قازیلمیش ناخیش کیمی شهریارین یادیندا قالیر و حیدربابانی اوخویان هر کیمسه اولورسا، اوستادین اوزون ایللر بویو کندده یاشاماسینی تصوور ائدیر. دوزدور کی اوستاد آلتی یاشیندان تبریزه قاییدیب اون دؤرد یاشینا قده ر اوردا یاشاییر آنجاق بو مدتده باشی مکتبه، فارس، عرب و فرانسه دیلینی اؤیرنمه یه قاریشیر. ائله جه  موسیقی ایله ده ایلک تانیشلیغی همان کندده اولان زامان اوز وئریب و شهریار ایلک دؤنه عاشیق سازیندان(قوپوزدان) و عاشیق رستمین مضرابی و سسیندن قوپان سیرلی- سحیرلی نغمه لر و ماهنی لارا اؤز اینجه روحونو اووسونلادیر، حیدربابا اثری نین نئچه بندی بو حقیقتی آیدین شکیلده گؤستریر:

حیدربابا میر اژدر سسلننده

کند ایچینه سسدن کویدن دوشنده

,شیق رستم سازین دیللندیرنده

 یادیندادی نه هؤله سک قاچاردیم

قوشلار تکین قاناد چالیب اوچاردیم؟!

حیدربابا کندین تویون دوتاندا

قیز گلینلر حنا - پیلته ساتاندا

بی گلینه دامدان آلما آتاندا

منیمده او قیزلاریندا گؤزوم وار

عاشیقلارین سازلاریندا سؤزوم وار

بونلاردان علاوه « اصلی کرم شعرینه حاشیه» شعری و باشقا بیت لر ده بو ادّعانی ثبوت ائدیر. اوستاد شهریاردا موسیقی دویغوسونو اویالدان ایکینجی عامیل، ابوالحسن خان اقبال آذردیر کی، اوستادین اؤز دئدیگینه گؤره اقبال آذر حاج میرآقا خشکنابی نین یاخین دوستو اولموش، هر دؤنه اونون ائوینه گلدیکده باشلاییب اوخویاردی و بوتون قونوم- قونشو اونون ایلاهی سسینی دینله مه یه قاپی- باجا و دام- دیوارا دولاردیرلار. اوستاد شهریار اقبالا حصر ائتدیگی غزلینده بئله دئییر:

به آن خدا که علی شاهکار خلقت اوست  

 ترانه ی تو بود شاهکار موسیقی

اوچونجو مرحله کی اوستاد شهریار موسیقی یه یاناشدیقدا اؤزو ده بو دنیزه جومور، اوستادین تهرانا گلیب و بؤیوک موسیقی اوستادلاری او جمله دن ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، عبادی و تاجبخش ایله تانیش اولماسی دیر کی، بو دؤوورده اوستاد اؤزو ابوالحسن صبانین یانیندا سه تار اؤیرنمه یه باشلاییر و کلاسیک موسیقی نی چوخ درین و دوزگون اؤیره نیر و شهریارین سه تاریندا آخان، اوره گینه وورولموش زخمه لرین آخینی صبانی آغلادیر، اوستاد - من هر سه تار چالاندا صبانین گؤزوندن یاش آخیر، تعجبله سوروشورام آخی منیم سازیم سنین سازی نین یوزده بیری اولانماز بو نه سرّدیر؟!-دئییر و صبا – سنین سازیندا باشقا بیر تأتثر وار، من بونو دویورام- دئییر، و شهریارسا صبایا بئله دئییر:

بزن که سوز دل من بساز می گویی   

زساز دل چه شنیدی که باز می گویی

نوای ساز تو خواند ترانه توحید       

حقیقتی به زبان مجاز می گویی

 باشقا بیر یئرده:

باز کن نغمه جانسوزی از آن ساز امشب   

تا کنی عقده اشک از دل من باز امشب

شهریار مقامی یاخود موغام موسیقی سینی دریندن بیلمه یینه گؤره موسیقی آنلاملارینی چوخ یئرلی- یاتاقلی اؤز شعرلرینده ایفاده ائدیب، «سازلی شاعیر خازنین روحونا تقدیم» عنوانلی شعرینده 32 موسیقی دستگاه، گوشه و تصنیف لری نین آدینی چوخ مهارتله چکیب و باشقا شعرلرینده گاهدان بیر بیت ده ائتدیگی اشاره لر چوخ ماراقلی دیر:

من این شکسته که خوانم ز سوز سینه به ماهور           

مگر ز ساز صبا بشنوم جواب شکسته

یا:

من عشیران اوخوسام پنجه عراق اوسته گزر      

گؤزلیم تورک اولالی ترک حیجاز ائیله میسن

اونو بیزدن آییردی روزگارین ساز و ناسازی 

اونونچون سیزلارام هریئرده گؤرسم ساز چالان واردیر

شور فرهاد و عشوه شیرین            

زنده کردی به شور و شهنازت

 شهریار موسیقی نی یئر اوزونون بنده لرینه بیر تانری پایی و بیر روزی بیلیر، حبیب سماعی نین سنتورونا بئله یازیر:

صدای سوز دل شهریار و ساز حبیب    

چه دولتی است به زندانیان خاک نصیب

 و یا ویولون تاجبخش ده بئله دئییر:

به پای ساز تو از ذوق عرش کردم سیر    

که روز وصل تو کم نیست از شب معراج

آنجاق شهریارین دیوانیندا موسیقی ایله باغلی اولان بیت لر دالغالانماقدادیر و بیز بو قونویا بیر گیریش اولاراق هله لیک بو قدره کفایتله نیریک. یئنه ده بیر نئچه نمونه اوستادین اؤز سؤزلری ایله سؤزوموزه سون قویوروق :

بی تار طره های تو مرهم گذار دل       

با زخمه صبا و سه تار عبادی ام.

به پای ساز صبا شعر شهریار ای ترک    

بخوان که عیدی عشاق بیقرار آمد.

آنچه دیدم از نوای زندگی نامبتذل       

ناله سیم سه تارم بود و دیوان غزل.

(منبع: دو هفته نامه «دنیز»، شماره 2 – مورخ 16/07/90 – چاپ ارومیه)

دَنیز منتشر شد

نخستین شماره دو هفته نامه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی « دنیز» به دو زبان فارسی و ترکی روز پنجشنبه 31 شهریور 1390، با مدیر مسئولی و صاحب امتیازی مصطفی قلیزاده علیار در ارومیه منتشر گردید. این نشریه در 8 صفحه و در قطع روزنامه ای، دارای مطالب متنوع اجتماعی و سیاسی و ادبی و تاریخی و دینی و فرهنگی است و در اولین شماره به موضوع فاجعه ملی خشک شدن دریاچه ارومیه بیشر پرداخت شده و تیتر اول آن این عبارت است: « دنیز با پیام دریا آمد». در صفحه 7 این شماره اشعاری به زبان ترکی از شاعران ایران، آذربایجان، ترکیه و کرکوک عراق چاپ شده است.« دَنیز» واژه ای ترکی به معنای دریاست.