گای کئچدی
اکبر حمیدی علیار
گلدی دئپرم، گونوموز گونبه-گون آخ-وای کئچدی
چئورهمیزدن دلیسوو هوی کئچدی، های کئچدی
بیرینین آرزیسی قویلاندی قارا تورپاقدا
بیرینینسه امهیی اولدو بوتون زای کئچدی
بیری چیرپیندی، دؤیوندو آناوای سؤیلرکن
بیری اؤز کؤرپهسینه اوخشادی لایلای کئچدی
بیری چیخدی دئدی هئچ قورخمایین، ایشلر دوزهلر
اوبیری سؤیلهدی خوش گونلرینیز دای کئچدی..
بیری یئردن گلیبن باخدی دا جان یاندیردی
بیری گؤیدن بیز اوچون ائیلهدی بایبای کئچدی
جوربه-جور نیّتایله تاپدالانان یوللاردان
هم دلی، همده عاغیللی، همی ده خای کئچدی
اؤلکهنین هر طرفیندن گلهلی یاردیملار
بئشینه چاتماسا دا دؤردونه پای-پای کئچدی
موشگولو چؤزمک اوچون، کللهلرین یوردوندا
بوللو-بوللو جلسه اولدو، قورولتای کئچدی
دئدیلر بیر آیا ائولر تیکیلیر، غم چکمین
ائو تیکیلمیبسه نه وار کی، هله دؤرد آی کئچدی!
هله قیش، شاختا، بوران، سرت شپهلر کئچمهسه ده
تیتره تیر-تیر چادیر ایچره بئله وارسای*، کئچدی!
بوردان «علیار» کئچر اولسان گؤزونو یوم سن ده
قوی دئسینلر نه قشهح(قشنگ) گای گلدی گای کئچدی!..
24/9/91
* وارسای : فرض ائله
منبع: وبلاگ اکبر حمیدی علیار
باهالیق و زلزله - طنز
شاعر: دوکتور ابوالفضل قاسم بگلو – اهر
سالدی باهالیق بیزی گوندن گونه
زلزله ده گلدی اونون اوستونه!
نه ایسته ییر بوملتدن زلزله
سالب بیزیم جانیمزا ولوله
زلزله گؤرموشوک گلر بیر دفه
صدمه وورار دام- دیوارا، هم رفه
سینمالی قاب قاشیق سنار قورتاری
توز توپراق ایلیور فرشی پالتاری
سندری پرپنجره نی شیشه نی
ایشه سالار بنا، مالا، تیشه نی
ملتی قورخودار، ییخار دیواری
بیرگون اولار توک داغدی قورتاری
قره داغین زلزله سی چوخ عجیب
هیبتی، صولتی، گوجو چوخ مهیب
جت باشی بیر زلزله ثبت ائیله ییر
ساققیز ادیب زلزله نی چئینه ییر
اول آخشام صبحه قدر اون دفه
اولمَک اوچون ملتی دوزموش صفه
توکان بازار باغلی، هامی ناگران
بیر هفته دیر ایش بیزه اولدو گران
کندلری ییخدی داغیدیب چوخ ائوی
جان قورتارانلار آوارا یوخ ائوی
ویران ائدیب کتلرینی دویماییب
بعضی یئرده بیر ائو سالم قویماییب
جوان قوجا هرنه گؤروب اؤلدوروب
قالانلارین قلبینه غم دولدوروب
بوراخماییر، آزاد ائتمیر ملتی
آزجا مراعات ائله میر امتی
بیلینمه ییر نه دیر دردی، علتی
قورخوسو واردیر گتیره ذلتی
چادیردا قالمیش هامی گوندوز گئجه
صبحونو بیلمیر اولار آخشام نئجه
یُوردو بیزی زلزله نین گِئت گلی
اولدوره شاید بیزی ده دینجلی
هم اؤلوم، هم شیون اولار بیر کره
چالخلاما بایدادا یوخدو کره
رحم ائله میر آغلاماغا، شیونه
یئرده دُونوبدور بیزیلن دوشمنه
دوزدی جماعت باهالیق، آزلیغا
ساتیلدی یورقان، وار امید یاسدیغا !
سالدی باهالیق بیزی گوندن گونه
زلزله ده گلدی اونون اوستونه !
من دئییرم یئرده تورم پیشیب
چیخماغا یول آختاریر ایندی شیشیب
اودورکی هی تیتره دیر او دونیانی
سست ایله ییب اورکلره، ایمانی
باشیمیزا گونده گلیر بیر بلا
چونکی ایتیب بیزده کی ایمان بالا
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 21 مورخ 20/6/91
نگاهی گذرا به شهرستان هریس
شهرستان هریس حدود 6/2377 کیلومترمربع مساحت دارد و از جنوب به شهرستان بستان آباد، از شرق به شهرستان های سراب و مشکین شهر، از غرب به شهرستان تبریز و از شمال به شهرستان های اهر و ورزقان محدود است. این شهرستان حدود 2/3 درصد کل وسعت استان آذربایجان شرقی را تشکیل می دهد. در آخرین سرشماری سال 1385، جمیعیت شهرستان هریس در حدود 626،67 نفر بوده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش (مرکزی و خواجه)، 6 دهستان و 5 نقطه شهری به نام های هریس، بخشایش، زرنق، کلوانق و خواجه میباشد.
حدود 70 درصد از وسعت این شهرستان را اراضی جلگه ای و 30 درصد آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهند. پست ترین نقاط آن 1500 متر و مرتفع ترین آن 3143 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
شهرستان هریس در مرتفعات دارای کلیمای استیپی سرد و در نقاط پست یعنی کناره تلخه رود دارای کلیمای مدیترانه ای است که به طور کلی دارای زمستان های سرد و یخبندان و تابستان های ملایم می باشد. شهرستان هریس به لحاظ قرار گرفتن در دامنه کوه های بزغوش، سابلاغ داغ، آق داغ و قوشاداغ و با داشتن حدود 70 درصد خاک جلگه ای از مناطق مستعد کشاورزی می باشد. قسمتی از این مناطق و بلندی های آن سرسبز و دارای مرتفع درجه یک و دو بوده و هرسال از 15 خرداد ماه تا 15 شهریور ماه پذیرای تقریباً 7000 خانوار عشایر می باشد که در دامه کوه ها و مراتع به دامداری مشغول می شوند.
منابع آبی: منابع تامین آب های منطقه عمدتاً از باران های بهاره و پاییزه و ذوب برف های زمستانی و قسمتی نیز از جاری شدن آب چشمه های طبیعی است. علاوه از آن جریان پر آب رودخانه تلخه رود ( آجی چای که از ارتفاعات سبلان – قوشا داغ – آنیاخلی – آق داغ و بزغوش و دامنه های شمالی سهند سرچشمه گرفته و در قسمت جنوبی از شرق به طرف غرب جریان دارد که از منابع آب های سطح الارض محسوب می شود. از رودخانه های مهم منطقه می توان به رودخانه هریس – رودخانه زرنق – رودخانه اوجان چای و مسیل مینق – خلج و نمرور اشاره نمود.
جغرافیای تاریخی شهرستان هریس
هریس یکی از قدیمی ترین مناطق آذربایجان شرقی است. در وقف نامه ربع رشیدی نام بسیاری ازآبادی های آذربایجان آمده است و نشان می دهد که پاره ای از آن ها (نظیر هریس) در قرن های هفتم و هشتم هجری قصبه هایی آباد و بزرگ بوده اند. چند بنای تاریخی مهم از دوره ی فرمان روایی ایلخانان و جانشینان آنان در این بخش به جای مانده است که عبارتند از: بقعه شیخ اسحاق (در روستای خانقاه خانمرود) گورستان مینق، گورستان هیق، گورستان گوور، مسجد سنگی جمال آباد، و مسجد اسنق (مربوط به قرن هشتم هجری). هریس یکی از قدیمی ترین مراکز صنعت فرش در آذربایجان و ایران است و فرش های «مرز بلند» آن شهرت جهانی دارند.
آثار تاریخی و دیدنی شهرستان هریس
چشمه های هریس: چشمه ی آب معدنی آن، آبشار شیرلان و طبیعت بکر آن، آبشار اسماعیل کندی، آبشار بلند و زیبای دربند گوراوان، کوه ساپلاغ، چشمه سوقالخان و ... .
بقعه شیخ اسحاق: در ساحل جنوبی رودخانه کوچک روستای خانمرود واقع در شهرستان هریس بقعه آجری مستطیل شکل به ابعاد 6× 5/13 متر با ازاره های سنگی و دیوار های آجری قرار دارد که مردم محل آنرا بقعه شیخ اسحاق مینامند. تاریخ احداث بنا را با توجه به گورستان مجاور و شیوه معماری میتوان به دوره صفویه نسبت داد. این بنا از سه قسمت تشکیل یافته است : ایوان ـ مسجد ـ مقبره. ایوان مشرف به شمال و دارای دو ستون چوبی است. مسجد به شکل مستطیل و با پوشش تخت چوبی به ابعاد 5/6 × 5/4 متر و نهایتاً مقبره که در جنوبی ترین قسمت بنا واقع شده و آسمانه آن گنبد کروی بلندی به ارتفاع تقریبی 11 متر میباشد. در قسمت بالای ورودی سنگ نبشته ای به خط ثلث وجود دارد که نام بانی آن است و امروزه قسمتی از آن از بین رفته است. مقبره در گورستان قدیمی روستای خانقاه واقع شده که سنگ قبرهای باقیمانده از پرکارترین آثار حجاری قرون 9 و 10 میباشد.
اقتصاد
اقتصاد منطقه بیشتر به کشاورزی ( زراعت، باغداری، صیفی کاری) و دامداری و صنایع دستی متکی بوده و موارد متفرقه در درجات بعدی قرار دارند. کشاورزی بهترین بخش اقتصادی منطقه است و بیشترین جمعیت فعال را در خود جای داده و سهم عمده ای در تامین درآمد خانوارها دارد. کشاورزی منطقه شیوه تولید معیشتی و نیمه سنتی و نیمه مکانیزه است و اغلب بهره برداری ها از منابع آب و خاک به صورت تلفیقی از زراعت و دامداری است. بیشترین سطح اراضی زیرکشت در کشاورزی به گندم اختصاص دارد و به ترتیب جو و علوفه و حبوبات و صیفی جات پیاز، سیب زمینی، در درجات بعدی کشیت قرار دارند.
صنعت
منطقه هریس فاقد کارخانه و کارگاه و شهرک صنعتی بوده ولی اخیراً از سوی اداره کل صنایع شهرک های صنایع در جهت مطالعه و شناسایی زمین های مناسب اقداماتی صورت گرفته و اهالی روستاهای مینک و بیلوردی و شهر زرنق از این امر به خوبی استقبال کرده و شهرک صنعتی در حال احداث و تکمیل می باشد.
در زلزله اخیر اهالی این شهرستان و روستاهای آن نیز متحمل خساراتی سنگین انسانی و اقتصادی و عمرانی گردید.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 20 مورخ 26/5/91
شهرستان ورزقان در یک نگاه
شهرستان ورزقان در شمال استان آذربایجان شرقی با وسعت 2368 کیلومتر مربع از شرق به شهرستان اهر، از غرب به شهرستان مرند، از شمال به شهرستانهای کلیبر و جلفا و از جنوب به شهرستانهای هریس، تبریز محدود شده است. نام دیگر شهرستان ورزقان ارسباران است و این نام به دلیل واقع شدن بسیاری از جنگلهای ناحیه? سرسبز ارسباران در این شهرستان است. این شهرستان براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش (مرکزی و خاروانا)، 7 دهستان و 2 نقطه شهری به نام های ورزقان و خاروانا میباشد. جمیعیت شهرستان ورزقان در آخرین سرشماری سال 1385، در حدود 833،46 نفر بوده است. این شهرستان سابقاً از بخشهای شهرستان اهر و یکی از پهناورترین بخشهای آذربایجانشرقی بود که در دههی 60و در تقسیمات جدید کشوری تجزیه و تعداد روستاهای بخش از 300 روستای تابعه به حدود 110روستا کاهش یافت. شهرستان ورزقان با 2368 کیلومتر مربع وسعت، به دلیل قرار گرفتن در منطقهی زیبای قرهداغ، دارای مناظر بدیع و بکر طبیعی است که ویژگیهای خاصی به طبیعت ورزقان بخشیده است
آب و هوای ورزقان در تابستان معتدل تا گرم و در زمستان سرد و یخبندان و پربرف است. به عبارت سادهتر، به طور کلی ورزقان منطقهای کوهستانی است و اطراف آن را کوههای آق داغ، مشکعنبر، کامتال، جوشون، جلهداغ، ایریداغ، کیامکی، خاروانا و پیرسقا فرا گرفتهاند. همین امر سبب شده تا کشاورزی و دامداری در این شهرستان رونق بیشتری داشته باشد، به گونه ای که همه ساله ورزقان در فصل تابستان شاهد حضور دامهای عشایر قرهداغ است. شهرستان ورزقان در تولید عدس مقام اول استانی و در تولید عسل مقام سوم را به خود اختصاص داده است.
آثار تاریخی و دیدنی شهرستان ورزقان
منطقه چیچکلی: منطقه زیبای چیچکلی در 35 کیلومتری شمال غرب ورزقان قرار گرفته است. در این منطقه کوهها پوشیده از گل و درخت و چمن است و عشایر قرهداغ در فصل تابستان از آن به عنوان مراتع ییلاقی بهره میگیرند.
مسجد جامع خاروانا: این مسجد در مرکز بخش خاروانا در 60 کیلومتری شهر ورزقان واقع شده است. قدمت این مسجد به سدههای 6 و 7 هجری قمری میرسد و گویا دختر بایندرخان حاکم قرهداغ که در روستای دوزال ساکن بوده ساخته است.
خانه امیر ارشد: خانهی امیر ارشد که در 12 کیلومتری غرب ورزقان در روستای اوخارا واقع شده است. این ساختمان سنگی که به «داش عمارت» مشهور است از بناهای زیبا و منحصر به فرد شهرستان ورزقان است. خانه امیر ارشد با بهرهگیری از شیوهی معماری تاریخی منطقه و سبک ویژهی ابنیه قاجاری طراحی و ساخته شده است تا نمایانگر تفکرات و باور ها و نحوه زندگی مردم منطقه باشد.
قلعه تاریخی جوشین: قلعه تاریخی جوشین یا جوشون در 26 کیلومتری غرب ورزقان بسوی جلفا و در 6 کیلومتری روستای جوشین واقع شده و راه آن بسیار سخت و کوهستانی است. قلعه بر فراز کوهی است که سه طرف آنرا شیبهای دیوار مانند احاطه کرده است و تنها راه ارتباطی آن یک گذر کوهستانی تنگ است که فقط یک یا دو نفر میتوانند به زحمت از آن بالا روند، به این علت، نگاهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممکن بوده است. قلعهی جوشون دارای استخرهای متعدد که در دل سنگهای خارا کنده شده است، میباشد. سفالهایی که در محوطهی قلعه پیدا شده مربوط به هزاره اول قبل از اسلام و قرون اولیه اسلام تا قرن ششم هجری قمری است.
امامزاده سیدخلیل جوشین: زیارتگاه امامزاده سید ابراهیم خلیل در 35 کیلومترى راه ورزقان به خاروانا و در روى تپهاى در زیر قلعهی جوشون قرار دارد. این زیارتگاه از راه انشعابى به مناطق سر سبز و زیباى چیچکلى 10 کیلومترى فاصله دارد. امامزاده سید ابراهیم خلیل فاقد سنگ نبشته بر روى مزار شریف بوده و نسبنامهاى مشاهده نشده است ولى اهالى منطقه اعتقاد راسخ و محکمى به این امامزاده دارند و ایشان را از نوادگان حضرت امام موسى بن جعفر (ع) میدانند. در طول سال علاوه بر زائرین این مکان مقدس، هزاران نفر از گردشگران منطقه و کوهنوردان از امامزاده بهره میبرند. همچنین با توجه به قرار گرفتن آن در بین راه شهر ورزقان به شهر خاروانا و روستاهاى منطقه، از این محل به عنوان نمازخانهی بین راهى و استراحتگاه استفاده میگردد.
گنبد الله الله: گنبد الله الله در قبرستان قدیمی روستای کبودگنبد بخش خاروانا واقع شده است. پلان مقبره دایره و قطر آن 75/4 متر میباشد. بنا دارای دو طبقه شامل سردابه و طبقه اول بوده است. گنبدهای طبقه فوقانی ریخته است. ازاره بنا سنگی و ساقه بنا با آجر چهارگوش قرمز بنا شده که کلمات الله با آجرکاشی فیروزهای تزئین شده است. کتیبهها و اسلیمیهای حاشیه دربهای چهار طرف طبقه اول با کاشی معرق میباشد. تاریخ بنای برج را با توجه به رجهای آجری با تزئینات اسماء الله در آذربایجان میتوان به اواخر دوره ایلخانان مغول تا صفویه نسبت داد. خصوصیات بارز وعوامل تزئین شده بنا برج مقبره است. تاریخ و کتیبهای روی آن باقی نمانده است. ترکیب آجرکاشی فیروزهای در متن ساقه بنا که سبب شده است به کبودگنبد شهرت پیدا کند، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. متن کلمات روی بدنه الله و محمد می باشد. شاعران و دانشمندان بلند آوازه ای از این منطقه ظهور کرده اند از جمله فقیه رجالی محقق علیار، شاعر مشهور و عارف معروف سید ابوالقاسم نباتی و ...
معادن ورزقان
شهرستان ورزقان از حیث معادن بسیار غنی است. این شهرستان با قرار گرفتن بر روی کمربند آلپ ـ هیمالیا دارای اندیسهای متعدد مس و عناصر فلزی دیگر نظیر سرب، روی و آهن میباشد. کمربند یاد شده از کوههای آلپ در اروپایغربی شروع شده و پس از عبور از کشورهای اروپایشرقی از ناحیة مرزی جلفا وارد ایران میشود و در نهایت با عبور از کشورهای پاکستان و هندوستان به کوههای هیمالیا ختم میگردد. در ناحیهی ورزقان بر روی این کمربند بیش از30 اندیس معدنی مس شناسایی شده است. کانسار مس سونگون که در شمال ورزقان قرار گرفته است، بزرگترین اندیس مس در شمالغرب ایران است.
مس سونگون: فاصله این معدن از تبریز 130 کیلومتر و از ورزقان 25 کیلومتر بوده و در مجاورت روستای سونگون واقع است. معدن مس سونگون در یک منطقه کوهستانی با متوسط ارتفاع 2000 متر بالای سطح دریا واقع شده است
زلزله مرداد ماه 91 در ورزقان
بیش از دو قرن است که زلزله ای قابل توجه در تاریخ جغرافیایی منطقه ارسباران – قره داغ که اهر و ورزقان هم در این منطقه واقع شده، به ثبت نرسیده بود تا اینکه زلزله ویرانگر اخیر در 21 مرداد 91 و پس لرزه های مخرب آن موجب تخریب 70 الی 100 در صد برخی مناطق ورزقان و دهستانهای آن و مرگ ناگوار صدها نفر از اهالی و مجروح شدن هزاران نفر دیگر گردید و این مصیبت تلخ نام ورزقان را جهانی کرد!
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 20 مورخ 26/5/91
اِذا زُلزلتِ الارضُ زِلزالَها ...
(سرمقاله مدیر مسئول دو هفته نامه دنیز ، شماره 20 مورخ 26 مرداد 91)
بعد از ظهر سه شنبه 24 مرداد -پریروز- حدود ساعت 6/30 در دفتر نشریه تنها نشسته بودم و مطالب نشریه اخبار ویژه زلزله اهر هریس و ورزقان را مرور می کردم تا به چاپ بسپارم اما ناگهان ساختمان چنان به شدت لرزید که کشتی بر اثر طوفان دستخوش امواج شده باشد !...
با خود گفتم به یقین این هم از اهر و ورقان به ارومیه می رسد چنانکه روز شنبه 21 مرداد نیز چنین وضعی در ارومیه پیش آمد .
بله... حدسم درست بود، پس لرزه های زلزله شدید و ویرانگر آذربایجان شرقی بود و هنوز هم در کمین است و هر از گاهی چهره کریه خود را نشان می دهد و خاک را و انسان را زهره ترک می کند، قربانی می گیرد، ویران می کند و باز پنهان می شود .
این خاصیت زلزله است، "اِذا زُلزلتِ الارضُ زِلزالَها.. ". این زلزله هم نشانی از آن زلزال عظیم روز قیامت است... باری به هر تقدیر دهها زمین لرزه شدید و پیاپی در این 4 -5 روز نه تنها محل وقوع بلکه بسیاری از اراضی استانهای همجوار را هم تکان داده و دل ها را بدتر از آن.
تا کنون صدها کشته و هزاران زخمی (آمارهای رسمی متفاوت و متناقض است) از زلزله بازمانده و صدها میلیارد دلار خسارت مالی بر منطقه وارد شده است، هموطنان عزیز زلزله زده در کنار ویرانه های خانه و کاشانه شان در روستاها و سه شهر اهر، ورزقان و هریس در چادرها عزادار رفتگانشان هستند.
مردم ایران و مسئولان البته بی وقفه برای سر و سامان دادن اوضاع به شکل همه بعدی تلاش می_کنند و هیچ شکی در آن نیست و حضور مسئولان رده اول مملکت به ویژه حضور مسئولانه و امیدبخش مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای در مناطق زلزله زده آذربایجان شرقی، گویای این حقیقت است.
با این وصف امید است مثل همیشه این تهدید را هم تبدیل به فرصت کنیم و در ساخت و سازها تهدیدهای طبیعی از جمله وقوع زلزله را لحاظ نماییم و باور کنیم که ایران روی خط زلزله است.
مصطفی قلیزاده علیار