شاعر الحسین - مصطفی قلیزاده علیار

مصطفی قلیزاده علیار

هر کس مردمی را دوست بدارد [ در روز قیامت ] با آنان محشور خواهد شد. [رسول خدا صلی الله علیه و آله]

صفحه نخست

پیام رسان

پست الکترونیک

اوقات شرعی

لوگوی وبلاگ

دسته بندی موضوعی یادداشتها

شعر ، دنیز ، آذربایجان ، ارومیه ، علیار ، قلیزاده ، مصطفی ، غربی ، امام ، ترکی ، علی ، ترکی ، شاعر ، دنیزنیوز ، حوزه ، هنری ، حسین ، اسلامی ، حمیدی ، غزل ، محمد ، حاج ، ایران ، فارسی ، باکو ، قرآن ، کتاب ، نشریه ، اسلام ، تبریز ، طنز ، کتاب ، عاشیق ، شهریار ، اکبر ، انقلاب ، مصطفی قلیزاده علیار ، نخجوان ، شهید ، سایت ، سید ، باکو ، اهل بیت ، ابراهیم ، سفر ، دریاچه ، فخری ، ادبیات ، تصویر ، خمینی ، دفاع ، رضا ، پیغمبر ، جمعه ، اسرائیل ، مقدس ، نامه ، مهدی ، حوزه هنری ، حمید ، صادق ، فاطمه ، پیامبر ، بهرام ، اکبر ، اهر ، فاطمه زهرا ، نارداران ، مقاله ، عاشورا ، عکس ، زهرا ، ترکیه ، کربلا ، همایش ، واقف ، ترکیه ، بسیج ، بیت ، جمهوری ، اهل ، انتظار ، امام علی ، ادبی ، در ، عراق ، صابر ، شهر ، شامی ، خامنه ای ، خدا ، دوستی ، زن ، سعید ، اسدی ، آیت الله ، امام حسین ، هنرمندان ، ورزقان ، هفته ، مردم ، موسیقی ، نقد ، قم ، محمود ، کانون ، امام خمینی ، جنبش ، جشنواره ، خاطرات ، حافظ ، حجاب ، حسنی ، حسن ، تاریخ ، سال ، رستمی ، شیخ ، عکس ، فرهنگی ، فرهنگ ، فضولی ، عید ، عشق ، سیاسی ، رمضان ، زبان ، سلیمانپور ، شاعران ، سوریه ، ترجمه ، تهران ، به ، حاج علی اکرام ، ایرانی ، آمریکا ، وبلاگ ، واحدی ، نویسنده ، مدح ، محفل ، مجلس ، مجتبی ، میرزا ، مرثیه ، مصر ، آمریکا ، آراز ، احمد ، استاندار ، اکرام ، حیدر ، تبریزی ، پیامبر اسلام ، سلبی ناز ، روز ، زندگی ، زینب ، رضوانی ، دو ، داستان ، صراف ، عظیم ، علی یف ، علیزاده ، علمیه ، علمدار ، فتح الهی ، فرانسه ، فلسطین ، فیلم ، شاهرخ ، شجاع ، دو هفته نامه ، دیدار ، رسول ، رجبی ، زلزله ، پیام ، بهمن ، حزب ، جواد ، ادب ، اردوغان ، آذربایجان غربی ، آثار ، مطبوعات ، مشهد ، مهدی موعود ، محمداف ، کانون ، نویسندگان ، هفته نامه ، هنر ، وطن ، ولی ، یاد ، هادی ، نوروزی ، نماز ، قیام ، کرکوک ، محسن ، مثنوی ، ماه ، مایل ، ملی ، آذری ، آزادی ، ارشاد ، از ، اسماعیل زاده ، انگلیس ، اورمیه ، اکرام ، جاوید ، حدیث ، حسینی ، حضرت ، بهرامپور ، بعثت ، روزنامه ، رهبری ، سعدی ، رباعی ، رزم آرای ، دینی ، دانشگاه ، شب ، غدیر ، غفاری ، علامه ، عرب ، عرفان ، فارس ، فرزند ، صمداف ، صادقپور ، صدر ، طلعت ، طلاب ، خوی ، دوزال ، رهبر ، بزرگ ، بیداری ، تبلیغات ، حمایت ، حماسه ، حاجی زاده ، جعفری ، توهین ، امین ، انتخابات ، انجمن ، امام زمان ، الله ، استاد ، اخلاق ، آیت الله خامنه ای ، آران ، آغدام ، آقازاده ، منظومه ، مسلمان ، مراغه ای ، مسئولان ، موعود ، موسی ، ماهر ، محمدی ، هریس ، یادداشتهای ، وفات ، یحیی ، یک ، کردستان ، کربلا ، نوروز ، نمایندگان ، وحید ، مایل اوغلو ، گرمان ، مولانا ، میلاد ، نباتی ، مسجد ، مرگ ، مرسی ، مسئول ، معلم ، آغری ، آذربایجانی ، اسلامگرایان ، اسماعیل ، ارمنستان ، ارمنی ، ارزشها ، اشغال ، باکو 10 ،

آمار و اطلاعات

بازدید امروز :38
بازدید دیروز :608
کل بازدید :2951839
تعداد کل یاداشته ها : 881
103/9/5
12:46 ص

مشخصات مدیروبلاگ

قلیزاده علیار[263]

خبر مایه

بایگانی وبلاگ

مهر 89[6] آبان 89[10] آذر 89[3] دی 89[3] بهمن 89[6] اسفند 89[14] فروردین 90[4] اردیبهشت 90[13] خرداد 90[26] تیر 90[26] مرداد 90[11] شهریور 90[14] مهر 90[17] آبان 90[27] آذر 90[27] دی 90[21] بهمن 90[20] اسفند 90[27] فروردین 91[23] اردیبهشت 91[28] خرداد 91[41] تیر 91[42] مرداد 91[30] شهریور 91[35] مهر 91[31] آبان 91[16] آذر 91[21] دی 91[29] بهمن 91[23] اسفند 91[11] فروردین 92[4] اردیبهشت 92[13] خرداد 92[10] تیر 92[7] مرداد 92[6] شهریور 92[15] مهر 92[12] آبان 92[9] آذر 92[8] دی 92[15] بهمن 92[6] اسفند 92[14] فروردین 93[10] اردیبهشت 93[9] خرداد 93[5] تیر 93[7] مرداد 93[14] شهریور 93[12] مهر 93[8] آبان 93[9] آذر 93[5] دی 93[8] بهمن 93[5] اسفند 93[8] فروردین 94[3] اردیبهشت 94[4] خرداد 94[1] تیر 94[3] مرداد 94[1] شهریور 94[3] بهمن 94[1] اردیبهشت 95[1] تیر 95[1] شهریور 95[3] آبان 95[1] آذر 95[1] اسفند 95[3] بهمن 95[1] فروردین 96[1] مهر 96[2] اردیبهشت 96[1] دی 96[4] اسفند 96[1] بهمن 96[1] خرداد 97[1] مرداد 97[5] شهریور 97[1] مهر 97[2] آبان 97[4] آذر 97[1] دی 97[1] فروردین 98[1] بهمن 97[1]

پیوندهای روزانه

http://pahlavani.persianblog.ir/ [8] افسون زمانه [5] پایگاه خبری استان آذر بایجان غربی [232] قنبر حاجی وند [88] اکبر حمیدی علیار [88] آرشیو پیوند روزانه [5]

لوگوی دوستان

پیوند دوستان

سرچشمه ادب و عرفان : وب ویژه تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید شقایقهای کالپوش بچه مرشد! سکوت ابدی هم نفس ►▌ استان قدس ▌ ◄ نغمه ی عاشقی جریان شناسی سیاسی - محمد علی لیالی سرچشمه همه فضـایـل مهــدی(ع) است ساده دل ماییم ونوای بینوایی.....بسم الله اگرحریف مایی ....افسون زمانه طراوت باران تنهایی......!!!!!! جـــیرفـــت زیـبا سارا احمدی بیصدا ترازسکوت... .: شهر عشق :. پیامنمای جامع شهر صبح ماتاآخرایستاده ایم سایت روستای چشام (Chesham.ir) وبلاگ گروهیِ تَیسیر منطقه آزاد محمدمبین احسانی نیا رازهای موفقیت زندگی مرام و معرفت یامهدی Dark Future امام خمینی(ره)وجوان امروز عشق ارواحنا فداک یا زینب سیاه مشق های میم.صاد مهاجر مردود دهکده کوچک ما گروه اینترنتی جرقه داتکو بسیج دانشجویی دانشکده علوم و فنون قرآن تهران هفته نامه جوانان خسروشهر آتیه سازان اهواز بیخیال همه حتی زندگیم عمو همه چی دان پـنـجـره صل الله علی الباکین علی الحسین تینا شهید آوینی Chamran University Accounting Association پدر خاک فقط خدا از یک انسان ع ش ق:علاقه شدید قلبی تبریک می گوییم شما به ساحل رسیدید!!!!! گاهنامه زیست جوک و خنده دهاتی دکتر علی حاجی ستوده قلب خـــــــــــــــــــــــــــاکی کشکول sindrela شیدائی تنها عاشقانه سیب آریایی نیروی هوایی دلتا ( آشنایی با جنگنده های روز دنیا ) به یاد تو آخوند مالخر و تمام طرفدارانش در سیستم حکومتی فروشگاه من قاضی مالخر یا قاضی طمع کار کدامیک ؟؟؟؟ پایگاه خبری،قرآنی، فرهنگی آذربایجان غربی عاشقانه زنگ تفریح

عناوین یادداشتهای وبلاگ

ملامحمد فضولی از شکسپیر برتر است معتبرترین نسخه متن حیدربابای شهریار مظفر خداوندگار در جمع شاعران آموزگار - نکوداشت، گؤروش 14 تا چه حد می توان به تاریخ منقول اعتماد کرد؟ یادداشت عناوین یادداشتها[881]

شاعر الحسین (ع)، فضولی بغدادی

قلیزاده علیار

شاعر الحسین (ع)، فضولی بغدادی

(نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملا محمد فضولی بغدادی، عارف و شاعر بزرگ قرن دهم هجری)

مصطفی قلیزاده علیار

اشاره: مقاله ذیل سال گذشته در مجله فرهنگ زیارت چاپ شد و اینک – روز عاشورای حسینی 1435 - با ویرایشی نو آن را در سایت دنیزنیوز

( www.daniznews.ir ) منتشر کردم. در اینجا خلاصه آن را می آورم، علاقمندان متن کامل را در سایت مزبور مشاهده نمایند:

بی گمان یکی از شاعران اندیشمند و عارف قرن دهم هجری ملا محمد بن ملا سلیمان بغدادی متخلص به «فضولی» است که از بزرگترین سخنوران سراسر تاریخ ادبیات آذربایجان به شمار میرود. او معاصر شاهاسماعیل صفوی و مجاور حرم حسینی در کربلای معلی بود. فضولی ستایشگر فرزانهی اهل بیت (ع)، از اندیشمندان شیعی زمانش و صاحب نظر در علوم و معارف عرفانی، قرآنی، فلسفی و کلامی محسوب میشد و آثار ماندگارش در زمینههای فوق دلیل این ادعاست. در این نوشتار مختصر –، ابتدا به معرفی زندگی و آثار این شاعر بزرگ میپردازیم سپس نگاهی به آثار عاشورایی جاودانش میاندازیم:

نگاهی به زندگی شاعر

محمد بنسلیمان بغدادی از قبیله ایرانی تبار و ترک زبان «بیات» بود. این قبیله از آذربایجان به عراق عرب مهاجرت کرده و در شهر حلّه سکنی گزیده بود. در باره تاریخ دقیق ولادت و محل تولد فضولی اتفاق نظر وجود ندارد، اما با تکیه بر قراینی صارفه میتوان گفت فضولی به احتمال قوی در سال 890 هـ.ق در بغداد به دنیا آمده است

گفته شده پدرش ملا سلیمان حلی از علمای بزرگ و مفتی شهر حله بود بنابر این سخن، محمد فضولی در خانواده ای دانشپرور و دیندار و روحانی بزرگ شد و پرورش یافت. او از کودکی دروس ابتدایی را پیش پدرش آموخت. از دیگر اساتید وی ملا رحمتالله را نام بردهاند. از تفصیل تحصیلات وی بیش از این اطلاعی در دست نیست، ولی همین قدر معلوم است که از آثار فضولی بر میآید که باعلوم مرسوم زمانش مثل فقه و منطق و فلسفه و حدیث و تفسیر و کلام و ریاضی و طب به خوبی آشنا بوده و برخی از آنها را در حد تخصص می دانسته، مثل علم کلام که حتی کتابی هم در آن موضوع نوشته (مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد). همچنین در برخی تذکره ها از شاعری به نام «فضلی» ذکری به میان آمده و گفته شده که فرزند فضولی بوده است.

درباره سال مرگ شاعر اهل بیت (ع) نیز اختلاف نظر وجود دارد، عهدی بغدادی معاصر و همشهری فضولی و از تذکره نویسان معروف عهد صفوی سال 963 هـ. ق را سال وفات فضولی و علت مرگش را بیماری طاعون نوشته و برخی هم سال 970 را تاریخ درگذشت او دانستهاند.

پیکر فضولی این شاعر دلسوخته اهل بیت (ع) بنا به وصیت خودش در جوار بارگاه مولایش امام حسین (ع) در کربلا به خاک سپرده شد. طی چهار قرن قبر او مورد زیارت زائران حسینی واقع بوده، اما در سال 1975 به دلیل تعریض خیابانهای اطراف حرم امام حسین (ع)، قبر شاعر را به محوطه کتابخانه آستان قدس حسینی انتقال دادند. و سنگ قبری بزرگ هم نهادند و به زبان عربی نام و مشخصات تاریخی فضولی را روی آن حک کردند که هنوز هم توسط زائران مرقد حسینی زیارت میشود و اهل ادب بعد از زیارت حرم سید الشهداء، با پرس و جو مرقد شاعر الحسین فضولی را هم پیدا و زیارت میکنند.

جایگاه والای فضولی در ادبیات ترکی

همچنانکه اشاره کردیم، ملا محمد فضولی بغدادی شاعری سه زبانه و در هر سه زبان هم موفق است، البته هنر والا و اندیشههای ارجمند این شاعر متفکر شیعی بیشتر در زبان مادریاش نمود و ظهور دارد، او در سراسر تاریخ ادبیات آذربایجان شاعری بلارقیب و بزرگترین شاعر ترک زبان تاریخ است. با این حال در هر سه زبان، جایگاه شاعری و دانشوریاش مورد توجه اهل نظر است. استاد شهریار به عنوان یکی از قلههای بلند شعر فارسی و ترکی معاصر، در بیان مقام فضل و هنر فضولی می گوید:

فارسی، ترکی، عربیدَه نَه فضایل وار ایمیش/ کی فضولی کیمی بیر شاعر فاضل دوغولور (چه فضایل والایی در زبان فارسی و ترکی و عربی هست/ که شاعر فاضلی همچون فضولی در دامان آن سه زبان متولد میشود)

استعداد کمنظیر و نبوغ سرشارش همراه با توفیقات الهی در خلق آثار پرمایه ادبی، فکری، دینی و عرفانی او را به شاعری اندیشمند و صاحب مکتب ادبی و فکری تأثیرگذار در تاریخ ادبیات مسلمانان تبدیل کرده و برخی از آثارش به حق حیرتآور و شورانگیز است. نظم و نثر ترکی فضولی در موضوعات متنوع اجتماعی، عرفانی، اخلاقی، عاطفی، فلسفی و دینی است و بی شک در صدر ادبیات آذربایجان قرار دارد. فضولی را به خاطر اشعار و آثار ادبی و علمی و تاریخی که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی در شناخت، ستایش و سوگ پیامبر اکرم و خاندان پاک و معصوم ایشان – علیهم السلام – سروده و یا به نثر نوشته، میتوان شاعر اهل بیت (ع) خواند و به کثرت اشعار و آثار منظوم و منثوری که در سه زبان به معارف و مدایح و مصائب حضرت سید الشهداء و موضوع کربلا اختصاص داده و آفریده است، می توان او را «شاعر کربلا» و «شاعرالحسین» (ع) نامید. او به زبان فارسی و ترکی اشعار عاشورایی زیادی دارد. در اینجا برای نمونه ابیاتی از اشعار ترکی و فارسیاش را در مرثیه امام حسین (ع) میخوانیم. ابتدا دو بند از ترکیب بند معروف عاشورایی فضولی را با ترجمه اش:

ای شمع بزم بارگه کبریا حسین!

بند 1)

ماه محرم اولدی مسرّت حرامدیر/ ماتم بو گون شریعته بیر احترامدیر

تجدید ماتم شهدا نفعسیز دگول/ غفلتسرای دهرده تنبیه عامدیر

غوغای کربلا خبرین سهل سانما کیم/ نقص وفای دهره دلیل تمامدیر

هر درّ اشک کیم تؤکیلور ذکر آل ایله/ سیارهی سپهر علوّ مقامدیر

هر مدّ آه کیم چکیلور اهل بیت ایچون/ مفتاح باب روضهی دارالسلامدیر

شاد اولماسین بو واقعهدن شاد اولان گؤنول/ بیر دم ملال و غصهدن آزاد اولان گؤنول

بند 4)

ای دردپرور الم کربلا حسین!/ ای کربلا بلالرینه مبتلا حسین

غم پاره پاره باغرینی یاندوردی داغیله/ ای لالهی حدیقهی آل عبا، حسین

یاقدی وجودینی غم ظلمت سرای دهر/ ای شمع بزم بارگه کبریا حسین

دور فلک ایچوردی سنا کاسه - کاسه قان/ ای تشنهی حرارت برق بلا حسین

یاد ائت «فضولی»، آل عبا حالین ائیله آه/ کیم برق آهله یاقیلور خرمن گناه.

ترجمه:

بند 1)

- ماه محرم از راه رسید، دیگر شادمانی کردن حرام است/ امروز سوگواری، احترام به شریعت اسلام است.

- تجدید یاد و خاطره شهدا، بیهوده نیست/ یاد شهیدان در سرای غفلتآمیز دنیا، هشدار است

- خبر واقعهی کربلا را سهل مپندار/ این نشان کاملی از نقص وفای دهر است

- هر درّ اشکی که به یاد آل محمد (ص) نثار شود/ موجب علو مقام میگردد

- هر مدّ آهی که در غم اهل بیت (ع) کشیده میشود/ کلید در باب روضهی دارالسلام است

- الهی که هرگز شاد مباد آن دلی که در این واقعه شاد شد/ شاد مباد آن دلی که در این ماتم دمی از غصه آزاد شد.

بند 4)

- ای پرورده آلام کربلا، حسین!/ مبتلای بلاهای کربلا، حسین!

- آتش غم، دل پاره پاره ات را داغدار کرد/ ای لالهی باغ آل عبا، حسین

- وجودت را غم ظلمت سرای دهر شکست/ ای شمع بزم بارگه کبریا حسین

- ساقی دور فلک کاسه خون نصیب تو کرد/ ای تشنه ی حرارت برق بلا حسین!

- ای فضولی یاد کن از حال زار آل عبا و آه بکش/ چرا که شعله آه بر خرمن گناهت آتش میزند.

قصیده کربلا (فارسی)

السلام ای ساکن محنت سرای کربلا/ السلام ای مستمند و مبتلای کربلا

السلام ای رشک برده زندههای هر دیار/ در جوار مرقدت بر مردههای کربلا

یا شهید کربلا! کردم به گرد طوف تو/ رغبت سیر فضای غم فزای کربلا

یا شهید کربلا از من عنایت کم مکن/ چون تو شاه کربلایی، من گدای کربلا...

روزگاری شد که مأوای فضولی کربلاست/ نیست او را میل مأوایی ورای کربلا...

مقتل «حدیقة السعداء»

اشاره کردیم که فضولی کتاب «حدیقة السعداء» را به نثر ترکی در موضوع مقتل و مصائب انبیاء و اولیاء نوشته، کتاب دارای یک مقدمه و ده باب و یک خاتمه و به شیوه روضة الشهداء کاشفی است که فضولی با افزودن مطالب جدید به سبک خود و مطابق اعتقادات شیعی – مذهبیاش آن را کتابی مستقل و مفید ساخته. این کتاب شاید اولین مقتل ترکی است که یک دانشمند و شاعر بزرگ تحریر کرده و مزیّن به آیات و احادیث و مرصّع به نکات بکر و مفید و اشعار ترکی و فارسی و عربی است.

فضولی در مقدمه این کتاب ارزشمند ادبی – تاریخی می نویسد: « مردمان در ایام محرم از اطراف و اکناف به کربلا می آمدند و در سوگ سالار شهیدان امام حسین به سوگواری می پرداختند، تمام اشعار به فارسی و عربی بود و اکثریت مردمان که ترک زبان بودند، از آن اشعار چیزی متوجه نمی شدند. لذا من تصمیم گرفتم که در مقتل امام حسین (ع) کتابی به زبان ترکی بنویسم... و این کتاب را تألیف کردم.» ((ترجمه با تلخیص)

سخن را با کلام خود فضولی به پایان می برم که به کربلایی بودن و عاشورایی بودن شعرش افتخار می کند:

چون خاک کربلاست فضولی مُقام من/ نظمم به هر کجا که رود حرمتش رواست

زر نیست، سیم نیست، گهر نیست، لعل نیست/ خاک است شعر بنده، ولی خاک کربلاست!

92/8/25::: 11:42 ع

نظر()

شاعر الحسین ، عاشورا ، فارسی ، شعر ، فضولی ، کربلا ، ترکی ، بغدادی ،

بوسه ای بر دست شاعر ( زندگی و آثار سیّد حیدر حلّی شاعر برجسته شی

قلیزاده علیار

بوسه ای بر دست شاعر

(نگاهی به زندگی و آثار سیّد حیدر حلّی شاعر برجسته شیعی)

· مصطفی قلیزاده علیار

پیش درآمد

گاهی در تاریخ زندگی مردان و زنان بزرگ، به حوادثی خارق العاده و در عین حال بسیار ساده برمی خوریم که واقعاً عجیب و غریب است و تاریخ را برای همیشه به شگفتی وامی دارد.

برای مثال، بشریت از پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم هرگونه عمل و اندیشه مثبتی را انتظار دارد همچون: نشر علم و ایمان، تعلیم حکمت، حمایت از مظلوم، طرد ظالم، کمک به ضعیف، محبت به انسان ها، خیرخواهی و... اما هرگز به مخیّله کسی خطور نمی کرد آن پیامبر بزرگ الهی و رهبر عظیم الشّأن و شخصیت بی نظیر تاریخ که هرگز در برابر قدرتمندان و زورگویان، خم به ابرو نیاورد، ناگهان خم شود و دست پینه بسته کارگر زحمتکشی را ببوسد!... و به همین سادگی تاریخ را برای همیشه در بُهت و حیرت فرو برد. حادثه ساده ای که هرگز تکرار نشد! چهارده قرن بعد از آن حضرت، با وجود این همه حزب، اتّحادیه، بیمه و... به نفع طبقه کارگر و کشاورز و علی رغم آن همه شعارهای جذّاب و فریبنده در حمایت از این قشر رنجبر در ممالک شرقی و غربی، هیچ حماسه ای به عظمت بوسه زدن پیامبر اسلام بر دست کارگر، آفریده نشد و هنوز هم روح بشریت در برابر آن یک عمل ساده و صمیمی رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم سر تعظیم فرو می آورد.

در مسیر تاریخ، می رسیم به مطالعه زندگی یکی از مردان بزرگ علم، فقاهت دیانت، درایت و سیاست میرزا محمد حسن شیرازی، معروف به «میرزای شیرازی اوّل» صاحب فتوای تاریخی «نهضت تحریم تنباکو»، مرجع تقلید شیعیان بعد از شیخ انصاری، فقیهی وارسته و مدرّسی برجسته که دهها فقیه و مرجع تقلید و صدها دانشمند دین مدار را تربیت کرد. شخصیّت بزرگی مثل سید جمال الدّین اسدآبادی در مبارزه با استعمار و استبداد، ملتمسانه از او یاری می طلبید. قاطبه مسلمانان - عارف و عامی در نجف اشرف و سامرّا - مشتاقانه به دیدارش می شتافتند و با تمام افتخار دستش را می بوسیدند که البته این همه محاسن و شمایل، موجب تحسین میرزا از سوی هر صاحب شعوری است. اما هیچ کدام تعجّب کسی را بر نمی انگیزد. جای تعجب آنجاست که این زعیم و مرجع تقلید و شخصیّت بزرگ، با آن سنّ و سال بالای هفتاد سال، و با آن موقعیّت منحصر به فرد زعامت و مرجعیّت، به قصد تجلیل و تکریم یک «شاعر اهل بیت علیهم السلام» خم شد و دست سید حیدر حلّی را بوسید! به راستی شگفت انگیز است. این بار بر خلاف عادت مرسوم، مرجع تقلید دست مقلّدی را بوسید! این کار بسیار ساده و بی زحمت و بی هزینه، اما شگفتی زای میرزای شیرازی، نشان داد که اندیشه و موضع گیری نوابغ همواره در هاله ای ابهام آمیز و معمّاگونه پنهان است و هیچ کس نمی تواند از پیش، آن را بخواند و یا پیش بینی نماید. آنان در لحظات تاریخی، ناگهان حرکتی از خود نشان می دهند که همه مهره های شطرنج تاریخ را مات می کنند؛ همچون یدبیضای موسوی که چشم عقول را خیره ساخت.

باری، علاّمه امینی قدس سره در کتاب الغدیر نقل می کند که: سید حیدر حلّی، شاعر اهل بیت علیهم السلام هر از گاهی به نیّت زیارت تربت پاک امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام به سامرا می رفت و بعد از زیارت، به دیدار مرجع تقلید خود، میرزای شیرازی می شتافت و از اشعاری که در مدح و مرثیّه آل محمّدصلی الله علیه وآله وسلم سروده بود، برای میرزا قرائت می کرد.

یک بار که شعری خواند، میرزا تصمیم گرفت بیست لیره عثمانی به شاعر اهل بیت علیهم السلام صله و هدیه بدهد. این تصمیم را با سید اسماعیل شیرازی، عالم و پسر عموی خود در میان گذاشت. سید اسماعیل گفت:

«این مبلغ بسیار کم است. سید حیدر حلّی شاعر اهل بیت علیهم السلام و از شاعرانی همچون: دِعْبِل خُزاعی و سید حِمْیَری بزرگ تر است. در حالی که ائمّه اطهارعلیهم السلام در تکریم و اعطاء صله و هدیه به آنان، نهایت لطف و سعی خود را نشان می دادند؛ شایسته است شما صد لیره با دست خودتان به شاعر اهل بیت علیهم السلام تقدیم نمایید.»

پس از این گفت و گو و مشاوره، میرزای شیرازی صد لیره عثمانی را با دست خود تقدیم سید حیدر حلّی کرد. آنگاه به علامت تجلیل و تکریم شاعر اهل بیت علیهم السلام دست سیّد حیدر را بوسید.(1)

مهم ترین سؤال این است که سیّد حیدر حلّی کی بود؟ چه منزلت هنری و معنوی داشت و شعرش نوای چه رمز و رازی از اسرار قُدسی آل علی علیهم السلام بود که موجب شد رهبر و مرجع تقلید شیعیان علی علیه السلام بوسه بر دست او بزند؟

بعد از این پیش درآمد و اشارات، برای رسیدن به جواب این سؤال ها، به بررسی اجمالی زندگی و اصول و فروع شاعرانه سید حیدر حلّی می پردازیم. این هم گفتنی است که تاکنون چه در جهان عرب، چه در ایران و چه در سائر ممالک اسلامی؛ در باره «سیّد حیدر حلّی» کار علمی و ادبی شایسته ای نه در عرصه مطبوعات و نه در مراکز فرهنگی، حوزوی و دانشگاهی، انجام نیافته است و جز مطالبی پراکنده و اندک و ابیاتی معدود در برخی کتاب ها(2)، هیچ مطلب و مقاله و ترجمه شعری منتشر نشده است. آن هم عللی دارد که در این مقاله به آن اشاره خواهد شد.

زندگی و خاندان سیّد

شاعر برجسته شیعی عرب زبان قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم هجری، مرحوم سیّد حیدر حسینی حلّی فرزند سیّد سلیمان، در شب نیمه شعبان 1246 ق. در حلّه متولّد شد و در شب چهارشنبه 9 ربیع الاوّل سال 1304 ق. در 59 سالگی بدرود حیات گفت. جنازه اش به نجف اشرف منتقل و در صحن مطهّر جدّش امیرمؤمنان علی علیه السلام به خاک سپرده شد. آن روز تمام مدارس علمیه نجف و سامرّا به دستور میرزای شیرازی تعطیل گشت و همه اهل علم، طلاّب و مردم در تشییع جنازه و مراسم دفن شاعر اهل بیت علیهم السلام شرکت کردند.

خانواده سیّد حیدر حلّی از خاندان های سادات اصیل و معروف به فضل، دیانت، شعر، ادب و علم در شهر حلّه عراق بود. دانشوران مشهور علمی، دینی و ادبی از این خاندان ظهور کرده اند. در زمان او، کمی قبل و کمی بعد از او، اشخاصی مثل پدرش سیّد سلیمان، عمویش سیّد مهدی، فرزندش سیّد حسین و برادرزاده اش سیّد عبدالمطلّب بن داود، همه از فضلا، ادبا و شعرای نامی حلّه بودند.

از نظر نژاد، سیّد حیدر از سُلاله «زید شهید» فرزند امام سجّادعلیه السلام است و نسبش با سی و دو واسطه معلوم و شناخته شده به امام زین العابدین علیه السلام می رسد.(3)

تعلیم و تربیت

سید حیدر یک ساله بود که پدر جوان، فاضل و شاعرش «سیّد سلیمان» بر اثر ابتلا به طاعون در 25 سالگی وفات کرد و سیّد، تحت سرپرستی مادرش قرار گرفت.

سید مهدی حسینی، عموی سید حیدر، از فضلا و شعرا و ادبای پارسا، مهربان و شخصی اجتماعی بود. وی در تربیت دینی، تعلیم علمی و ادبی و پرورش ذوقی و شعری برادرزاده اش کوشید و از هیچ تلاش و همّتی دریغ نکرد. سید حیدر نیز با تکیه بر هوش و استعداد سرشار ذاتی و خدادادی خویش، همّت و تلاش عموی مهربان و معلّم دانشمند خود را به ثمر رساند. او سبک های ادبی، فنون شعر، تاریخ، معارف دینی و متون دیوان شعرای بزرگ متقدّم عرب را از عموی فرزانه اش آموخت و صرف و نحو و بلاغت و بدیع را از شیخ حسن فلّوجی فراگرفت. اما از بین شاعران و ادیبان معاصرش، بیش ترین تأثیر را از عمویش سید مهدی گرفت. هرچند در مرتبه شاعری از استادش هم فراتر رفت.(4)

جایگاه ادبی سیّد

سید حیدر حلّی، بی شک یکی از استوانه های محکم و استوار شعر عرب است. شعر او فرسنگ ها از سطح نظم شاعرانه و ادیبانه فراتر رفته و سرشار است از امواج عواطف ظریف و احساسات مؤثّر و تصاویر خیال انگیز شاعرانه.

هر بیتی از اشعارش متضمّن اندیشه ای والا، الهی، انسانی و آموزنده است و شعر است به معنی حقیقی کلمه. کسانی از ادبا و شعرشناسان عرب که با شعر سید آشنایند، بر این باورند که او از تمام معاصرانش برتر است.

البته در رثا و ثنای اهل بیت علیهم السلام، به ویژه در مرثیه سرائی برای سالار شهیدان امام حسین علیه السلام، سید را بزرگ ترین شاعر عرب شمرده اند و معتقدند که هیچ شاعری در این عرصه به او نمی رسد. از این منظر، او را « شاعر الحسین » علیه السلام لقب داده اند.(5)

سید حیدر در بین متقدّمان، از سیّد رضی (مؤلّف نهج البلاغه) و شاعر معاصر او، مهیار دیلمی (شاعر عرب زبان ایرانی تبار) بسیار تأثیر بردار بوده است. زیرا می گویند: او اشعار آن دو شاعر بزرگ را بارها به دقّت خوانده بود. برگزیده اشعار و قصاید سیّد رضی را در کتابی جمع آوری و تنظیم کرده، تمام اشعار مهیار دیلمی را در 25 سالگی در چهار جزء بازنویسی و استنساخ نموده بود.(6) بنابراین، بدیهی است که این همه کار پژوهش روی دیوان آن دو سخنور نامی و سترگ، تأثیری عمیق و ماندگار در شعر و اندیشه سید حیدر داشته باشد.

جای ذکر یک نکته اینجاست و آن اینکه، چرا ادبا، شعرا و منتقدان معاصر عرب، در یک صد و اندی سال گذشته، سید حیدر حلّی و شعر جاودانه او را یا مطرح نکرده اند؟ و یا بسیار کمرنگ و در حدود مجالس مذهبی بوده و توجّهی شایسته و درخور به او در مقام یکی از شاعران بزرگ عرب - با قطع نظر از صبغه مذهبی و دینی اش - نداشته اند؟ نام و شعر او بیشتر در کتب ادبی قدیمی و دینی و تراجم و دائرة المعارف ها آمده است نه آثار ادبی تخصّصی و فنّی؟!

عدم توجّه شاعران و منتقدان و مؤلّفان کتب ادبی و درسی مدارس و دانشگاه های ممالک عربی به حیات و آثار سید حیدر، به نظر می رسد بیشتر به خاطر این است که اکثر اشعار و آثار این شاعر کم مانند در موضوع مدح و رثای خاندان وحی و اهل بیت نبوّت و امامت و یا خاندان ها و شخصیت های روحانی، علمی و دینی عراق است و در لابلای اشعارش به صراحت یا کنایت، هجو و نکوهش دشمنان اسلام و مخالفان آل علی علیهم السلام نیز دیده می شود. سید در موضوعات دیگرش مطایبه، غزل و... کمتر شعر دارد. همین امر باعث شده که ادیبان، شاعران و مؤلفان روشنفکر معاصر عرب، مثل اکثر روشنفکران قرن نوزدهم و بیستم که تحت تأثیر جریانات ضدّ مذهبی، از مذهب و دین گریزان بودند، از کنار آثار فاخر و آسمان پیمای سید حیدر حلّی، بی اعتنا بگذرند و آن را به هیئت های عزاداری و موکب های مذهبی و حسینی واگذارند! دریغا که اینان نمی دانند در آبشخور زلال مدایح فخیم و مراثی جانسوز این شاعر اهل بیت علیهم السلام چه بی شمار گوهرهای معانی بکر، حیاتی، اعتقادی، تاریخی، اجتماعی، اخلاقی و انسانی موج می زند و می درخشد. کاش این جماعت عینک تعصّب کور روشنفکر بازی را از چشم شعور خدادادی خویش بردارند تا حقایق درخشان را بهتر ببینند!

اخلاق انسانی سیّد

همه نویسندگان زندگی سید حیدر حلّی، او را به وارستگی، اخلاق نیکو، ایمان، پارسائی، سخاوت، پاکدامنی، عزّت نفس، خیرخواهی، انصاف، جوانمردی و صفای باطن ستوده اند. سید هم در سیر و سلوک زندگی شخصی و اجتماعی و ارتباطات خود با دیگران و هم در مسیر هنری و شاعرانه اش به معنی حقیقی کلمه، یک مسلمان معتقد به اسلام و تابع مذهب اهل بیت علیهم السلام بود. در عمل به احکام دینی، التزام داشت و در شعر و اندیشه، متعهّد بود.

استاد محمد کامل سلیمان، ادیب و محقّق معاصر عرب، در این خصوص می گوید:

«بی شک عقیده سید حیدر حلّی، عقیده اسلامی - شیعی بود و در تمام مراحل زندگی به این ایدئولوژی دینی التزام و تعبّد داشت. او حتّی در زمینه شعائر دینی و انجام کامل احکام عبادات و واجبات، به معنی حقیقی کلمه، یک مسلمان واقعی بود و بنده ای مؤمن با ایمانی خالص.»(7)

آری، سید تعبّد به احکام دینی را با تعهّد در شعر درآمیخته بود و سرّ اینکه شخصیت بزرگ دینی مثل «میرزای شیرازی» آن همه احترام به او می کرد، همین بود. او فقط در شعر «دیندار» نبود؛ هم در ایمان به خدا و مسلمانی و عمل به دستورات دینی و هم در عرصه شعر و تفکّر، متعهّد و مؤمن بود و این؛ یعنی «شاعر اهل بیت علیهم السلام».

قصّه انصاف او

گفته اند: روزی در محضر میرزای شیرازی، بحثی ادبی و بدیعی بین سید حیدر و عالم ادیب و شاعر فرزانه میرزا ابوالفضل تهرانی (8) واقع شد و بحث به مناظره طولانی و تخصّصی کشید. اما در آخر، شیخ ابوالفضل تهرانی فائق آمد و نظر سید را رد کرد. سید بی هیچ تغیّر و ناراحتی، با کمال خشنودی و گشاده رویی و سعه صدر، نظر شیخ را تأیید نمود و پذیرفت. آنگاه برای تقدیر از منزلت علمی و ادبی وی، قصیده ای شیوا و دل انگیز سرود و تقدیم شیخ ابوالفضل - که نسبت به سیّد، خیلی هم جوان بود - نمود.(9)

این بود نمونه ای از انصاف و جوانمردی سید بزرگوار؛ و درسی است برای همه اهل هنر و دیانت و ایمان، درسی آموزنده و خدایی!

پایان بخش این مقال را، سلام سیّد حیدر به آستان مقدّس امام زمان(عجّ) قرار می دهیم:

هِیَ دارُ غیبَتِهِ فَحَیّ قِبابَها وَالثَمْ بِاجْفانِ الْعُیُونِ تُرابَها

وَالثَمْ بِاجْفانِ الْعُیُونِ تُرابَها وَالثَمْ بِاجْفانِ الْعُیُونِ تُرابَها

این خانه (سامرّا) خانه غیبت اوست؛ برگنبدش درود فرست و خاک آن را با مژگان چشم، بوسه زن.

پاورقیها:

. الغدیر، ج 2، ص 23.

2. از جمله کتاب های ارزشمند استاد محمدرضا حکیمی و برخی کتب ادبی و تراجم و رجال، مثل اعیان الشّیعه، ریحانةالادب، شعراء الطّف، چاپ جدید دیوان سید حیدر توسّط استاد علی خاقانی، در 2 جلد (بیروت). و نیز شایسته هرگونه تحسین است «پایان نامه» کارشناسی ارشد بانوی فاضله عراقی، خانم «بُشری فلکی» از دانشگاه آزاد اسلامی تهران، به زبان عربی در موضوع زندگی و شعر سید حیدر حلّی در سال 1372 ش.

3. مقدّمه سید عبدالمطلّب حسینی، برادرزاده سید حیدر بر دیوان شاعر، ص 4.

دیوان سیّد، توسّط سیّد عبدالمطلّب، بعد از مرگ شاعر، جمع آوری و تنظیم شد و با مقدّمه 40 صفحه ای بسیار مهمّ سید عبدالمطلّب، برای نخستین بار به صورت سنگی در سال 1312 ق. به همّت مرحوم حاج شیخ علی محلاّتی حائری در بمبئی تحت عنوان «الدرّ الیتیم و العقد النّظیم» چاپ و منتشر شد. بعدها در ایران نیز به صورت افست از طرف انتشارات ارومیه، قم (گذرخان) انتشار یافت.

4. سید مهدی در سال 1288 ق. وفات کرد و در نجف اشرف دفن شد. سید حیدر به لحاظ شدّت وابستگی عاطفی به عمویش، بسیار متأثّر شد و قصیده ای شکوهمند و غم انگیز در سوگ او سرود که از بهترین اشعار سید حیدر به شمار می رود.

5. اعیان الشّیعه، ج 29، ص 14؛ شعراءالحلّه، ص 333.

6. ادب الطّف، ج 8، ص 15.

7. ألایدیولوجیا فی رثاء الحسین(ع)، ص 40.

8. علامه میرزا ابوالفضل تهرانی (1316 - 1273 ق.) از شاگردان میرزای شیرازی، فقیه، متکلّم، ادیب، شاعر و عارف. در صحن امامزاده حمزه(ع)، در آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم(ع) مدفون است. آثاری گرانقدر از این حکیم و عالم و شاعر جوان برجای مانده، از جمله دیوان اشعار عربی اش و کتاب «شفاء الصّدور در شرح زیارت عاشورا» که چاپ شده است.

9. بدین مطلع:

یا اباالفضل کلّما قُلتَ شعراً فیه أودعتَ من بیانک سحراً

(دیوان سید حیدر، ج 2، ص 170)

89/9/4::: 2:25 ص

اولین دیدگاه را شما بگذارید

مصطفی قلیزاده علیار ، سید حیدر حلّی ، شاعر شیعی ، شاعر الحسین ، میرزای شیرازی ، میرزا ابوالفضل تهرانی ، علامه امینی ، محمد رضا حکیمی ،