چگونه شخصیت حضرت فاطمه زهرا را بشناسیم؟
در باره حضرت فاطمه ی زهرا (س) دختر پیامبر اسلام هیچ یک از مسلمانان و حتی محققان غیر مسلمان شک و شبهه ای ندارند که آن بانوی بزرگ شخصیتی الهی و معصوم داشته است. این درست؛ اما برای شناختن شخصیت فاطمه ی زهرا چه کنیم؟ شاید جواب خیلی ساده باشد، که مثلاً کتابهای خوب را که در باره آن حضرت نوشته شده، مطالعه کنیم! این هم جواب منطقی و درستی به نظر می رسد. همین الان که من این یادداشت را می نویسم، چند کتاب خوب را جلو چشم خود می بینم: «زندگانی فاطمه ی زهرا (ع)» از مرحوم استاد دکتر سید جعفر شهیدی؛ «فاطمه، فاطمه است» از مرحوم دکتر علی شریعتی؛ «فاطمه ی زهرا را بهتر بشناسیم» از علی اصغر رضوانی؛ «میهمانی از ملکوت» از سید حمید موسوی گرمارودی؛ و چند کتاب دیگر. اما به نظر من یک راه میانبر و کوتاهی هم برای شناختن مسقیم شخصیت حضرت فاطمه ی زهرا (س) وجود دارد به ویژه برای اهل مطالعه و پژوهش؛ آن راه هم از میان زندگانی خود فاطمه زهرا می گذرد و آن خطبه بسیار معروف فاطمه ی زهراست که بعد از وفات پیامبر (ص) با پیش آمدن مسأله فدک و غصب آن، فاطمه (س) به مسجد آمد و در میان مردم و در حضور خلیفه آن را ایراد فرمود. این خطبه به «خطبه فدکیه» مشهور شده است، چون فرازهایی از آن به موضوع فدک و غصب آن توسط عوامل حکومتی خلافت، اختصاص دارد. اما این خطبه به حق از سخنان شگفت اهل بیت (ع) و از میراثهای ماندگار دینی، قرآنی، حدیثی و تاریخی است که مشتمل بر کلمات نورانی و استدلالهایی محکم در موضوعات توحید، نبوت، معاد، امامت، عدالت، قرآن، احکام فقهی، فلسفه احکام، مسائل اخلاقی، بیان جایگاه بلند امیرالمؤمنین علی(ع) و حمایت از ولایت شرعی و الهی آن حضرت، حوادث تلخ تاریخ اسلام بعد از وفات پیامبر (ص) و ... است. هر کس این خطبه را خوب مطالعه و در مطالب آن به دقت تأمل و تفکر کند، حتی اگر از حوادث زندگانی فاطمه ی زهرا (س) بی اطلاع باشد، شخصیت الهی، معنوی و فکری بسیار والای آن حضرت را می شناسد، همین.
این خطبه در قطع های کوچک و بزرگی در سالهای اخیر در ایران چاپ و با قلمها و نثرهای متفاوتی به زبان فارسی ترجمه و شرح شده که در بازار کتاب یافت می شود. از شرح عالمانه آیت الله سید عزّالدین حسینی زنجانی که بگذریم و چند ترجمه دیگر، به نظر می رسد کتاب «صدای فاطمی فدک» از محمدباقر انصاری و سد حسین رجائی (دلیل ما، قم،1389) هم به علت ترجمه روان و رسا و هم به دلیل انجام کار تحقیقی مقابله با 17 نسخه از 22 سند، گامی جدید در نشر معارف گسترده این خطبه برداشته است.
به هر حال، به نظر قاصر این حقیر آشنایی با خطبه فدکیه فاطمه ی زهرا (س) راهی آسان برای شناختن ابعاد بی کران و شکوهمند شخصیت آن حضرت است. سخن را با جملات وحی گونه آغازین این خطبه به پایان می برم که فرمود: الحمد لله علی ما انعم و له الشّکر علی ما الهم و الثناء بما قدّم ...
مصطفی قلی زاده علیار