هاشم بیگ ثاقبین شعرینه
بیر باخیش (1)
مصطفی قلیزاده علیار
شاعرین حیاتی باره ده بیر نئچه سؤز
1870– میلادی ( 1287 – جی هجری قمری) ده باکونون «بزُونا» کندینده، تاجر عایله سینده دونیایا گلن شاعر «هاشم بیگ ثاقب» حاجی بیگ اوغلو هدایت بیگ اف، اوشاقلیق و جوانلیق دؤورونده جدی تحصیل آلماقلا یاناشی، ذاتی استعداد و شخصی مطالعه، درین تفکر و گئنیش چالیشمالاری نتیجه سینده ، یاشا دولدوقدا آذربایجان ادبیات و مدنیت سما سی نین پارلاق اولدوزلاریندان بیری اولموشدور؛ نئجه کی، اؤزونه سئچدیگی تخلص یعنی«ثاقب» سؤزو ده ائله پارلاق اولدوز معناسیندادیر!
اونون حیاتی باره ده یازانلار قید ائدیبلر کی، ثاقب فارس، عرب، ترک، روس دیللرینی مکمل اؤیرنمیش، شرق ادبیاتی، تاریخ، الهیات علملرینی ده چوخ گئنیش و کامل بیلرمیش. اونون شعرلری ده البته بو حقیقتی آیدین صورتده ثبوت ائدیر.
ثاقب، «محمد جرمی»نین باکودا تأسیس ائتدیگی «مجمع الشعراء» آدلی ادبی انجمنی نین قعال عضولریندن اولموش، او مجلسین ده ثاقبین شعر و صنعتده پخته لشمه سینه بؤیوک تأثیر ائتمیشدیر.
غزل، قصیده، مثنوی، ترجیع بند، ترکیب بند قالبلرینده عرفانی، دینی، عاشقانه ، اجتماعی و سائره موضوعلاردا چوخلو شعرلر یازیب، یارادان استاد شاعر ثاقب 61 ایل معارف پرورلیک و خیریه چیلیکله افتخارلی حیات سوردوکدن سونرا، 1931 (1352 هـ .ق / 1310 هـ . ش) ده اجل منزلینه چاتیب، دونیاسینی ده ییشدی و باکی نین «بی بی هیبت» قبرستانیندا تورپاغا تاپشیریردی. رحمه الله علیه.
ثاقبین شعری ایله ایلک آشنالیغیم ( بیر خاطره)
من نخجواندا اولان ایللر ده (1996 – 2000 ) هاشم بیگ ثاقبین آدی و شعری ایله تانیش اولموشدوم. اونون دا سببی بوندان عبارت ایدی کی،96 – جی ایلده نخجواندا ساکنلشندن آز سونرا اورا شاعرلری ایله آشنا اولوب، «اهل بیت ادبی مجلسی» نی اورادا تأسیس و دؤرد ایل اونو ایران مدنیت شعبه سی نین یانیندا اداره ائتدیم. بو مناسبته آذربایجان شعر و ادبیاتی و ادبی مجلس لرینه عاید یازیلمیش کتابلاری دا اوخویوردوم. اونلاردان بیری ده «پوئتیک مجلسلر» کتابی ( نصر الدین قارایف، باکو، یازیچی،1987) ایدی. او کتابدا (ص 397 – 300 ) ثاقبین باره سینده 4 سطرلیک قیسا معلومات و 2 غزل درج و بو سؤز ده قید ائدیلمیشدی کی :« اثرلریندن آز نمونه قالمیشدیر».
او زماندان 7- 8 ایل سونرا « دئییلن سؤز یادگاردیر» کتابی (جعفر رمزی اسماعیل زاده، باکو، یازیچی، 1987 ) الیمه چاتدی. اوکتابدا دا ( ص62 – 64 ) ثاقب باره سینده قیسا معلومات، بیر مثنوی و ایکی غزل چاپ ائدیلمیشدی.آنجاق بو قدر آز معلومات آز سونرا بلکه ده بوتولوکله یادداشیمدان محو اولموشدور.
ثاقبین دیوانی
ایکی ایل بوندان اول ثاقبین دیوانی ( ترتیب ائدن: حاج مصطفی مایل اوغلو، باکو، نورلان،2009 ) الیمه چاتدی. بو دیوانی گؤردوکده چوخ حیرتلندیم! چون یادیما دوشدو کی، بو شاعر حاقدا یازیبلار : « اثرلریندن آز نمونه قالمیشدیر». اونا گؤره بو حجمده (680 صحیفه لی) دیوان، بو قدر عالی، قدرتلی، گؤزه ل شعرلر منی تعجبلندیردی. بزونالی هاشم بیگ ثاقبین دیوانینی ترتیب ائدن حؤرمتلی عالم ، ادیب دوستوم حاج مصطفی مایل اوغلو طرفیندن نوروز بایرامی گونو (یکشنبه، فروردین آیی نین اول گونو 1389 – بازار گونو 21 مارت 2010) گلیب منه چاتدی. ( او زمان بو مقاله نی یازیب، ایلک دفعه اولاراق ثاقبی و اونون شعرینی ایرانلی آذربایجانلی لارا تانیتدیردیم و مقاله تبریزده "سرخاب" روزنامه سینده 1389، اردیبهشت آیی نین 14 ده چاپ اولدو.)
بو نفیس ، معنوی نوروز هدیه سی منی چوخ سئویندیردی. دیوانین گؤزه ل و نفیس چاپی دا دقتی چکن ایدی. دیوانین اولینده ایکی اؤنملی مقدمه چاپ ائدیلیب: بیری زیاد صمد زاده دن، دیگری ایسه ثاقبین لیازما شعرلرینی بیر یئره توپلاییب، شاعرین اؤلوموندن 80 ایل سونرا اونون دیوانینی تدقیق، ترتیب ائدیب، چاپا حاضرلایان حاج مصطفی مایل اوغلوندان دیر.
هر ایکی یازی شاعرین حیات و یارادیجیلیغینا عاید اولور و ثاقبین یاشاییب، یاراتدیغی دؤوردن و اونون ادبی علاقه لری و اثرلرینه دایر اوخوجویا قیمتلی معلومات وئریر.
دیوان اوچ حصه دن تشکیل اولور: غزللر، نوحه لر، مختلف شعرلر.دیوان بوگونون ضرورتینه گؤره لاتین الفباسی ایله چاپ اولونسادا،غزللرین شاعرین اؤز یازدیغی اصیل الفبا یعنی عرب الفباسی اساسیندا ترتیب ائدیلمیشدیر.
داها علمی بیر شیوه بو دیوانین چاپیندا اوندان عبارتدیر کی، بوتون شعرلر شاعرین اؤز یازدیغی شیوه و لهجه ده یازیلیب، معاصرلشدیریلمه ییبدیر. حورمتلی عالم ترتیبچی نین بو اصولا رعایت ائتمه سی، تاریخ، دیل و ادبیات شناسلیق باخیمیندان چوخ اهمیت کسب ائدیر.
آرزو ائدیریک ثاقبین دیوانی یاخین گله جکده شاعرین اؤز یازدیغی اصیل عرب الفباسی ایله ده چاپ اولونا و ایرانلی اوخوجولارا تقدیم ائدیله.
ثاقبین الهام منبع لری
ثاقبین شعرلری عموماً درین محتوالی، حکمت آمیز، عرفانی، دینی و اجتماعی مضمونلاری اؤزونده عکس ائتدیریر و اوخوجونون وقتینی هدر ائتمیر. شاعرین دیلی ساده، صنعتکارلیق باخیمندان چوخ زنگین دیر. بو حاقدا چوخلو دانیشماق اولار، اما من بورادا ثاقبین الهام آلدیغی مهم منبع لره و اونون شعر و دوشونجه لرینه تأثیر ائدن اساس قایناقلارا اؤتری بیر باخماق ایسته ییرم. منجه ثاقبین شعرینده اولان فکرلره الهام باغیشلایان سرچشمه لر و منبع لر عمومیتله بونلاردان عبارتدیر: قرآن کریم، پیامبر (ص) و معصوم اماملارین سؤزلری، اسلام تاریخی، دنیا تاریخی، معاصر دونیا حادثه لری، اسلام معارفی، عرفانی فکرلر، فلسفی دوشونجه لر، اسطوره لر، افسانه لر،ضرب المثل لر، آذربایجان خلقی نین دئییملری و دویوملاری.
اما او شعری نین فرمالاشماسیندا و اؤزونو صنعتکارلیق ذیروه سینه قالدریماقدا هئچ بیر شبهه یوخدور کی، ذاتی استعداد و بیر عمر جدی چالیشماقدان علاوه، کئچمیش لردن و معاصرلریندن اولان بؤیوک فارس دیللی و تورک دیللی شاعرلری اؤزونه اؤرنک سئچمیشدیر. دقتله باخساق چوخلو بؤیوک شاعرلرین تأثیرینی لفظ و مضمون باخیمیندان اونون شعرینده آیدن شکیلده گؤره ریک. البته بو دا آیدین دیر کی، هئچ بیر شاعر الهامسیز و اؤزوندن قاباقداکیلارا باخمادان، نه شاعر اولابیلر، نه ده ذیروه یه چاتابیلر. شاعرین الهام قایناقلاری نه قدر بؤیوک، درین، گئنیش، مقدس، الهی و انسانی اولسا، شعری ده او قدر تأثیرلی، سحرانگیز اولار و دونیا بویدا گئنیش بیر ساحه نی احاطه ائده بیلر. نظامی، فردوسی، فضولی،حافظ، سعدی، مُتـَنـَبّی، آلمانیالی اوته، شکسپیر، پوشکین، میرزا علی اکبر صابر،شهریار و...بونا جانلی مثال اولابیلر.
عکسینه اولورسا شاعرین فکری آنجاق داریسقال افقلرده ال - آیاق چالار و اوخوجولارینی دا کیچیک بیر دونیادا حبس ائدر.
الف - قرآن کریم و حدیث لر
هاشم بیگ ثاقبین قرآندان الهام آلماسیندا هر شئین اول اونون «ثاقب» تخلصی دیر. چون کی، «ثاقب» عرب سؤزودئر و نورلو، پارلاق و نفوذلو معناسیندا ایشله نیر.
اما هاشم بیگ ثاقب هئچ بیر شبهه سیز «ثاقب» کلمه سینی قرآندان گؤتوروبدور: النّجم الثّاقب (او پارلاق اولدوز) – طارق سوره سی، آیه 3
ثاقبین شعرلری گؤستریر کی، او دوغروداندا آذربایجان شعر و ادب سماسیندا بیر پارلاق اولدوزدور و بو تخلص حقیقتاً ده اونا یاراشیر.
دئمک اولار کی، ثاقب شعرلری نین اکثریتینده قرآندان بهره له نیبدیر. او دا ایکی یول ایله دیر: یا «اقتباس»(تضمین) صنعتی اساسیندادیر، بئله کی، قرآن آیه لری نین اؤز جمله و کلمه سینی عیناً اولدوغو کیمی شعرینده گتیریب و یا « تلمیح» شیوه سیندن اسفاده ائدیب، یعنی آیه لرین مضمونوندان فایدالانیب، یا اونلارا اشاره ائتمکله شعری نین معناسینی زنگین لشدیریب.
هر حالدا بو مسلمان و عارف شاعر قرآنین سونسوز معنا اقیانوسوندان حکمتلی گوهرلر اله گتیریب، اؤز شعرینه ابدی عمر، الهی علویت و انسانی ده یر قازانمیشدیر. نمونه اولاراق:
1- لـَن تـَرانی دئمه سیدین سن اگر موسایه
سالماز ایدی یوزوه ماهوشیم، مو سایه! (دیوان، ص353)
«لن ترانی»: منی هئچ وقت گؤرنمرسن ای موسی.
(اعراف سوره سی، آیه 143)
2- جام وحدتدن ایچوب باده می آلوده ایدیم
آی? «فـَاجتـَنِـبوا»، نار جهنـم یـوخ ایدی ( دیوان، ص370 )
«فـَاجتـَنِـبوا»: قماردان، شرابدان اوزاق اولون، چکینین.
( مائده سوره سی، آیه 90)
3- ملیت ایچون یول وئریلیب « قالوا بلی» دن
گـؤزلــر قـابـاغـیـندا دولانـیـر آغ و قـرادن (دیوان،ص549)
«قالوا بلی»: آدم اولادی دئدیلر: بلی سن بیزیم ربّیمیزسن.
(اعراف سوره سی،آیه 172 )
4- باخ «کید عظیم» آیه سینه ائیله بیر عبرت
قــرآنـده نفـرت ائـله یـوب خـتـم نـبـوت (دیوان، ص618)
«کید عظیم»( اِنَّ کیدکنّ عظیم): سیز قادینلارین حیله سی دوغروداندا چوخ بؤیوکدور. ( یوسف سوره سی، آیه 28)
قالانی ایکینجی قسمتده
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 14- مورخ 17/2/91. چاپ ارومیه
تصویر حاج رضا صراف تبریزی (1271- 1325 هـ. ق) شاعر برجسته آذربایجان و نوحه سرای مشهور اهل بیت (ع)
بعدآ در باره شعر و زندگی این شاعر بزرگ توضیح خواهم داد. دیوان او را در سال 1383 در تبریز چاپ و منتشر کردم و مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت او در تبریز و باکو را در کتابی تحت عنوان « صراف سخن» به چاپ رسانده ام در همان سال در تبریز و باکو.
یادی از استاد عابد تبریزی
امروز 14 آذر – مطابق با تاسوعای حسینی 1433- سالروز وفات شاعر برجسته ی معاصر و ستایشگر دلسوخته و فاضل آل محمد (ص) شادروان استاد محمد عابد تبریزی است که پنج سال پیش در تهران و در منزل دوست ارجمندش حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ جواد علامی وفات کرد و بنا به وصیت خودش در وادی رحمت تبریز به خاک سپرده شد. رحمت واسعه خدا بر روح پر فتوحش باد. گاهی من خودم که برای شرکت در مراسم شعر حوزه هنری مختص به اهل بیت (ع) دعوتش می کردم، می گفت: «حوصله ندارم اما استشفائاً به نام حضرات اهل بیت (ع) می آیم و می نشینم». اینگونه هم می کرد. و این درس بزرگی بود و ترویج برکت اسامی اهل بیت (ع) که از اسماء الحسنی خداست. خدا رحمتش کند. در جریان برگزاری همایش بزرگداشت صدمین سال وفات مرحوم حاج رضا صراف تبریزی شاعر اهل بیت (ع) در تبریز و باکو در اسفند 1383 او و مرحومین استاد یحیی شیدا و استاد عزیز دولت آبادی خیلی تشویقم کردند. رحمه الله علیهم اجمعین. در باره استاد عابد درهمان ایام وفاتش مقاله ای نوشتم تحت عنوان: « استاد عابد رفت» که در ارومیه در هفته نامه های «دعوت» و «امانت» و در تبریز در هفته نامه «آذرپیام» چاپ گردید. و چون برخی یادنامه ها اغلب مختص به نوشته های بی نظیر برخی «استادهای نوظهور»! بود، مقاله های من و امثال من اجازه ورود به آنها را نیافته بود، باری به جهت... رحمت خدا به روان استاد عابد باد. یادش گرامی.
اشاره: انجمن ادبی آراز عنوانی است که نشریه هفتگی « آراز آذربایجان» ( چاپ ارومیه به مدیر مسئولی ابراهیم آقازاده) به یادداشتهای خود از مطالب مطرح شده در جلسات ادبی کانون شعر و ادب حوزه هنری استان آذربایجان غربی داده و روزهای شنبه از مهر ماه 89 منتشر می کند و نوعی ستون ادبی است اما به سیاق انجمنهای ادبی سنتی. انجمن ادبی آراز -11 شماره 191 (شنبه 27 آذر 89 برابر با 12 محرم 1432) را به دلیل داشتن مطالب عاشورایی آن دراین وبلاگ می خوانید:
انجمن ادبی آراز- 11
تالار صفی الدین اورموی حوزه هنری آذربایجان غربی این هفته هم چهارشنبه بعد از ظهر شاهد حضور شاعران عضو کانون شعر و ادب حوزه هنری بود و به مناسبت ایام عاشورای حسینی(ع) اشعاری خوانده شد. سید حیدر علی آران ابیاتی از شعر « تودیع امام حسین» علیه السلام سروده زنده یاد استاد شهریار را خواند:
گشودی چشم در چشم من و رفتی به خواب، اصغر
خدا حافظ، خدا حافظ، بخواب اصغر- بخواب اصغر
گلوی تشنه ی بشکافته بنمای با زهرا (س)
بگو کز زهر پیکانها به ما دادند آب، اصغر...
این شاعر عرصه ی شعر اهل بیت (ع) و ادبیات دفاع مقدس در باره استاد شهریار افزود: زبان شعری استاد شهریار مخصوصاً در اشعار ثنا و رثای اهل بیت (ع) در عین استادانه بودن، ساده و سرشار از عواطف و احساسات شاعرانه و آتشین است و برای همین خصوصیت، هم در بین عموم مردم و هم در میان اهل ادب بی نهایت تأثیرگذار و جذاب است.
آنگاه آران ابیاتی از شعر مشهور عاشورایی شهریار را برای حاضران قرائت کرد:
شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین
روی دل با کاروان کربلا دارد حسین
از حریم کعبه ی جدش به اشکی شست دست
مروه پشت سر نهاد اما صفا دارد حسین...
« شعر رثایی آذربایجان » و نقش برجسته ی شاعران آذربایجانی در عرصه ی مدایح و مناقب اهل بیت پیامبر (ص) موضوعی بود که مصطفی قلیزاده علیار به طرح آن پرداخت و گفت: شاعران آذربایجانی در این عرصه شاهکارهایی ماندگار و بسیار تأثیرگذار آفریده اند. وی افزود: اکثر شاعران بزرگ و مشهور این عرصه ی مقدس از شهرهایی چون تبریز، مراغه و اردبیل ظهور کرده اند ودر بین آنان هم تبریز البته سهم مهمی دارد و شاعران بزرگ و برجسته ای همچون: میرزا ابوالحسن راجی، حاج رضا صراف تبریزی، کریم آقا صافی، ذهنی زاده و استاد عابد تبریزی از نورانی ترین سیماهای ادبیات مرثیه در آذربایجان بوده اند و هیچ کس نتوانسته جای آنان را بگیرد. البته دخیل مراغه ای، حاج عباسقلی تاج الشعراء اردبیلی، میرزا محمد تقی قُمری دربندی هم بی رقیب بوده اند و هستند.
وی در باره شاعران مرثیه سرای جمهوری آذربایجان و نخجوان گفت: گرچه جمهوری آذربایجان و نخجوان بنا به قضایای تلخ تاریخی و به دست امپراطوری متجاوز روس و عوامل داخلی آن از حدود دویست سال پیش از پیکر ایران عزیز و بزرگ جدا شده و جمهوری خود مختار نخجوان عزیز هم بعدها به دست اشغالگران داشناک و غاصب از پیکر آذربایجان بریده شده، اما مردم شریف و مسلمان این دو دیار هیچ وقت از ارزشهای دینی و معنوی خود دور نمانده اند و در این میدان نقش شاعران و نویسندگان و عالمان آن دیار شیعی مهم بوده است و شاعران برجسته ی نوحه سرا و ثناگستران آل محمد (ص) در حفظ هویت اسلامی سرزمین « آران» که بعدها نام « جمهوری آذربایجان» را در سال 1918 برای خود انتخاب کرد، بیش از دیگران بوده است.
قلیزاده علیارافزود: قدسی وَنَندی، حاج علی پریشان، حاج شیخ علی طوطی، حسین نادم نخجوانی، سالک اُردوبادی، حاج مایل و حاج علمدار ماهر از این گروه شاعران متعهد و متدین هستند و قمری دربندی راهم از دیار « دربند» در جمهوری داغستان – که بی شک از نظر تاریخی و جغرافیایی در حوزه فرهنگ و تمدن ایران اسلامی قرار دارد، می توان نام برد که از مشاهیر ادبیات مرثیه ی آذربایجان و در ابیات نمایشی عاشورایی منحصر به فرد است .
وی در پایان سخنانش اییاتی از شعر « تطور سیر عاشق» مرحوم استاد محمد عابد(1314- 1385) را در « ذکر حالات منادی عشق از کعبه تا کربلا» از کتاب «ستاره سحرگاهی» ایشان برای شاعران حاضر قرائت کرد:
شراب عشقدن سرمست اولان دنیانی ترک ایلر
حریم وصل جانان آختاران دل، جانی ترک ایلر
نشان جذبه ی حسن جهانسوزون تاپان عاشق
اگر مجنون اولا اوزعقلی تک لیلانی ترک ایلر
حقیقتده رضای خاطر یار آختاران سالک...
هوای کربلائیله شهنشاه حجاز اوغلی
باشیندا اهل بیتی یثرب و بطحانی ترک ایلر...
حمید اکبری علی بیگلو نوحه ای می خواند به سبک و سیاق خود از زبان حضرت ابوالفضل العباس (ع) خطاب به امام حسین (ع):
قارداش حسین لطف ائله گل دادیمه
گلدی آنان فاطمه فریادیمه
یوللارا باخیر گؤزوم
محضریوه وار سؤزوم...