بیت آرزوها
شاعر عرب «أمین الریحانی» چه زیبا سرود:
«ما کلُّ ما یتمنّی المرءُ یُدْرِکُهُ
تجری الریاحُ بما لا تشتهی السُّفُنُ»
ترجمه: اینطور نیست که انسان هرچه آرزو کند، به آن دست یابد، مگر نه این است که گاه باد بر خلاف حرکت کشتی می وزد
بیا که نوبت بیروت و وقت لبنان است!
بله، اکنون که کار آمریکا و اسرائیل با همکاری هم پیمانان مخنث آنان مثل دولت ترکیه و بی غیرتان عرب در سوریه رو به اتمام است و تیرشان به سنگ خورده، قصد آتش افروزی در بیروت و فتنه انگیزی تازه در لبنان دارند!... حوادث تروریستی عوامل آمریکا امروز در لبنان نشان می دهد که ظاهراً این فتنه انگیزی در روزهای آینده هم دوام خواهد یافت. لذا با اجازه جناب خواجه حافظ، از زبان آمریکا – این شیطان بزرگ قرن - باید گفت:
اگرچه سوریه را فتنه ها به دامان است
بیا که نوبت بیروت و وقت لبنان است!
دنیز یک ساله شد - نقد و نظر (8)
امواج مواج دنیز
رسول اسماعیل زاده دوزال
نویسنده، شاعر، مترجم، روزنامه نگار ایرانی – از عشق آباد ترکمنستان
نشریه فرهنگی، اجتماعی و ادبی "دنیز" پس از عبور از پیچ و خم های اداری، اقتصادی خیزش نرم و حرکت تکاملی خود را آغاز کرد و به لطف الهی در عمر یکساله خود توانست راه چندین ساله را طی کند و با جهت گیری مناسب، منطقی و اتخاذ تدابیر درست و مبتنی بر عقلانیت و با بکار گیری ادبیات مدرن، سبک نوین، متد مقبول در پاسداری از اصول و مبانی اسلامی، انسانی، وطنی و ملی گام های بزرگی بردارد. نشریه "دنیز" در حد توان و وسع خود توانسته است تا حدودی خلاء فکری، فرهنگی، ادبی را در گستره آذربایجان پر نماید و حتی از حصار استانی پافراتر نهاده با تأسی از گذشته علم و ادب منطقه و الهام گیری از نشریات تاریخی آذربایجان موضوعات مهمی را در سطح استانی، ملی، کشوری و حتی بین المللی طرح و تبیین نماید. شاهد مدعای ما مقالات و مطالبی است که در زمینه های مختلف در نشریه مندرج شده است.
بنابر این امواج نشریه " دنیز " با قدرت گیری از نسیم اندیشه های ناب اندیشمندان مسلمان ایران و قفقاز و غازان، ترکستان، خراسان بزرگ، ترکیه، عراق عجم و عراق عرب و به سواحل مناطق دوردست، دست یافته است. بدیهی است که این ترقی و این موفقیت در سایه سعه صدر، وسع جهان بینی، عمق عقلانیت و گستره فکری مدیر مسؤول آن نویسنده، شاعر و محقق گرانقدر آقای مصطفی قلیزاده علیار شکل گرفته است. سزاست که اولین سالگرد انتشار این نشریه را به نویسندگان آن ، مدیر مسئول ، سردبیر و کلیه همکاران علمی، فرهنگی، فنی و زحمت کشان این نشریه وزین تبریک گفته، آرزوی موفقیت بیش از پیش آنان را داشته باشم.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 22 مورخ 30/6/91 چاپ ارومیه
لوتولارین آخیر – عاقبتی
بلی، اوزون سؤزون قیساسی بودور کی، آتا بابالار دئمیشلر: دونیا چوخ وفاسیز دیر، ... هَـه، ائله بونا گؤره ده دئیرم کی، گؤره سن بو عکسده گؤرونن دؤرد عرب لوتولاری هاردادیرلار؟ سیز بیلیرسینیز؟ ... من او عالی جنابلاری، او عرب سلطانلارینی، عرب پادشاهلارینی، اوتوز ایل لیک پرزدنت لری، خلقی آلدادانلاری، مسلمانلارا خیانت، صهیونیست لره خدمت ائدنلری، لوتو لقبی ایله تقدیم ائتدیم، اما اؤز آرامیز دیر ها، اونلار دوغروداندا بؤیوک لوتولار ایدیرلر! جناب زین العابدین بن علی تونس لوتوسو، معمر قذافی لیبی نین قیرخ ایکی ایللیک لوتوسو، حسنی مبارک مصرین اوتوز ایللیک لوتوسو و النهایه عبد الله بن صالح یمنده لوتولوق سورن ارباب ایدی. گؤردونوز نئجه گبردیلر و تخت یئره دوشدولر؟... بلی، بو الله تعالی نین قانونودور، بونلاردان دا اول تاریخ بویو بو حادثه لر چوخ گؤرونوب، بوندان سونرا دا اولاجاقدیر. اما دئیه بیلرسینیز بو دفعه عرب مملکت لرینده، قافقاز اؤلکه لرینده و یا سایر یئرلرده تختدن دوشمک هانسی بیر پادشاهین نوبه سی دیر؟ و یا هانسی بیر پرزدنت آدینا اوزون مدت خلقه حؤکومت ائدن خان، بی، شاه بو دفعه دئوریله جکدیر؟... دئیرم حؤکومت ده هئچ یاخشی بیر شیئ دئییل ها، هـه ائله دئییل؟ حکومت پیس ده اولماسا، آنجاق اونا باغلانماق چوخ پیس بیر صفت دیر و آدامی آخیردا آدامی هلاک ائدر. حکومتین آخری چوخ پیس اولور، الله گؤستر مه سین، گؤزله یین ها، بیردن...!! نه قدر یاخشی لوتو اولسان دا ، یئنه ده تهلوکه لی دیر، چونکی آتا بابالار دئمیشلر: "یاخشی لوتونون آخیری، زورنا چالان اولار!". دوزدور کی قذافی نین شانسی گتیرمه دی، اما باخین گؤرون عبد الله بن صالح، زین العابدین بن علی و هامیسیندان داها گوجلو، حسنی مبارک، نئجه زورنا چالیرلار! سس لرینی بوتون دونیالار ائشیدیرلر؛ ائله دئییل می؟
منبع: دنیز، شماره 17
موسیقی صوت و آهنگ کلام در قرائت قرآن
قرآن کتابی است که دارای ابعاد مختلف معرفتی، کلامی و هنری است. همانگونه که از معنای لغوی قرآن مستفاد میشود، قرآن کتابی است که باید آن را خواند. بار معنایی این لغت بهگونهای است که از جهتی بایستی در خواندن متن قرآن به معنا و درک معنای آن توجه داشت و از جهت دیگر به دلیل برخورداری از زیباییهای کلامی و بلاغتی باید در چارچوب موازین صوتی، آهنگ و وزن کلام عرب، آن را ادا کرد.
تطابق زیبایی صوتی با زیبایی کلامی قرآن منحصر به فرد است. یعنی ساختار کلامی قرآن به نحوی است که قاری هنگام قرائت و تلاوت آن، قرائت خود را توأم با یکی از موازین و قوانین صوتی منطبق میکند. به عبارت روشنتر این خصوصیت ذاتی کلام قرآن است که قاری را وادار میکند که به هنگام تلاوت و قرائت عبارتها و فرازها را به تناسب حال و مقام و با صوت و لحن آهنگدار ادا کند.
موضوع موسیقی موضوع پیچیدهای است و واژه موسیقی نیز از واژههایی است که هم بار منفی و هم بار مثبت به خود گرفته و نسبت به جوامع، سطوح سنی، معرفتی و نسبت به زبانها و فرهنگها و حوزه علمی متغیر بودهاست. برداشت یک فقیه از موسیقی قطعاً با برداشت یک فیلسوف، عارف، هنرمند، شاعر برداشتی متفاوت است.
تعاریف نیز متفاوت است. تعریفی که یک فقیه از موسیقی دارد، با تعریفی که یک عارف و یا فیلسوف و یا ریاضیدان از آن دارد، کاملاً متفاوت است. در بین فقها نیز در زمینه تعریف موسیقی وحدت نظر وجود ندارد. فلذا میبینیم که برخی از فقها در رابطه با موسیقی حکم مطلقاً حرام را صادر کردهاند و برخی نیز بین انواع موسیقی فرق گذاشته و موسیقی مطرب، شهوتآور، مخل اراده و عقل و منافی عفت و عقیده را موسیقی حرام و کلام موزون، آهنگدار را بیاشکال دانستهاند و حتی برخی از فقها از جمله رهبر معظم انقلاب آیتالله خامنهای تشخیص این را نیز به عهده مکلف گذاشته است. در حقیقت این مکلف است که باید تشخیص دهد که کدامین آهنگ و یا کلام و لحن موزون در وی جرقههای ارتکاب به گناه را روشن میکند و کدامین در وی تأثیر مثبت میگذارد تا تکلیف خود را متوجه شود. در این خصوص علما، فقها و اندیشمندان سخن بسیار گفتهاند و بعضاً نیز توضیحات تفضیلی برخی از علما نه تنها به تحلیل موضوع کمکی نکردهاست حتی به ابهام و پیچیدگی و تعقدات آن افزوده است.
علمایی چون علامه طباطبایی، شهید مطهری، استاد محمدتقی جعفری از معاصران و شخصیتهایی چون ابنسینا، فارابی، عبدالقادر مراغهای، صفیالدین ارموی و میرمحسن نواب قرهباغی از علما و موسیقی دانان کلاسیک در این وادی سخن بسیار گفتهاند، هر چند فقهای معاصر اغلب در زمینه موسیقی تنها به استنباط حکم موسیقی از منابع اکتفا کردهاند، ولی بسیاری از شخصیتهای اسلامی علاوه بر آن خود در زمینه علم موسیقی صاحبنظر بودهاند.
با صرف نظر از ابهاماتی که در تئوری و موضوع وجود دارد، اختلاف آرا و سلیقههایی که در مصداق به وجود میآید و این که مکلف خود موضوعی را از مصادیق لهو و لعب و مخل عقل و اراده تشخیص دهد، این مسئله نیز موسیقی و حکم موسیقی در جامعه را با مشکل روبه رو ساخته است. بهعنوان مثال بعضی اشخاص در برخی محافل و مراسم هنگام اجرای موسیقی مثلاً سرود ملی، مجلس را ترک گفته و برخی دیگر گوش فرا میدهند، این دوگانگی در برخوردها ناشی از مختار بودن مکلف در تعیین مصادیق است. به هر حال در رابطه با موضوع موسیقی و مسائل جانبی آن گروههای مختلفی مطرح هستند که ایجاد ارتباط علمی در بین این گروهها تا حدودی به تبیین موضوع موسیقی کمک خواهد کرد. حل این مسئله مطالعات پیوسته موسیقی دانان، موسیقی خوانان، موسیقی نوازان، کارشناسان فقه و اندیشمندان، حتی روانشناسان را به طور توأمان میطلبد، از این حیث و با توجه به کاستیهایی که در شناخت و معرفی موسیقی، اختلافهایی که در این فن به عمل آمدهاست، ضرورت بازنگری موضوع موسیقی را بیشتر عیان میکند و من نیز طرفدار آن هستم که در پرتو دانستهها و علوم مختص و مرتبط با این امر مراجعه مجدد، عمیق و گسترده به نصوص دینی ضروری است تا ابعاد مختلف این موضوع تبیین و روشن شود. و الا صدها سؤال بیپاسخ در ذهن مکلف ایجاد شده و لاینحل باقی خواهد ماند.
همانگونه که گفته شد، مضامین آیات قرآن سنخیت عجیبی با نغمات و مقامات دارند. هرچند آیات قرآن در چارچوب کلام منظوم و شعر نمیگنجد، ولی در عین حال عاری از وزن و آهنگ نیست، آیات قرآن به تناسب مضمون و مفهوم دارای آهنگ ذاتی هستند. اساساً بین آهنگ و زیباییهای کلامی و بلاغتی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، چینش حروف در یک واژه و کلمه، تقارن کلمات یک فراز و تأخر و تقدم مقولهها و واحدهای نحوی، برخورداری الفاظ از اوزان و قافیه (کلام مسجع) انطباق لفظ با مضمون و انتخاب و گزینش مقام و یا نغمه مطلوب را به طور مکانیکی حل کرده است. به عبارت بسیار ساده، آیات قرآنی با زبان بیزبانی به قاری الهام میکند که این فراز را در فلان مقام و دستگاه قرائت کن. این ساز و کار در جوهره الفاظ و واحدهای نحوی کلام الهی نهفته است.
من بیشتر به این معتقد هستم که در انتخاب مقامات و دستگاهها بیش و پیش از آن که اراده و خلاقیت قاری فعال باشد، ماهیت ذاتی آیات الهامبخش است.
استفاده از روشهای مصری و عربی در قرائت قرآن بجای موسیقی ایرانی امری اجتنابناپذیر است. هر چند موسیقی عرب، موسیقی ایرانی و حتی آذربایجانی از یک ریشه نشأت میگیرند و پرداخت علمی هر سه بهعنوان موسیقی شرق اسلامی از زمان ترخان فارابی آغاز شدهاست، ولی این امر بیشتر در تئوری و فلسفه موسیقی پیگیری شدهاست و در عمل و اجرا بنا به استعداد ذاتی، تناسب فرهنگی و بیش از همه ماهیت زبانی و کلامی هر یک در حیطه و حوزه خاص خود پیشرفت و تکامل یافته است. موسیقی ایرانی ازمرحله موسیقی خلقی گذر کرده به موسیقی درباری راه یافته و در هرم جامعه در سطوح بالای جامعه ایفا شدهاست، در صورتی که موسیقی عرب و همچنین موسیقی آذربایجانی سطح عمومی جامعه را پوشش میدهند و در عین پیچیدگی ظرفیت گسترش و انعطافپذیری را دارا هستند. از طرف دیگر با توجه به قواعد تجویدی و موازین حاکم بر زبان عربی، این خصیصه از مختصات زبان قرآنی است، لذا نغمهها، مقامات عربی با الحان و لهجه اعراب بیشتر سازگاری و تناسب دارد تا مقامات و نغمههای ایرانی. با توجه به این امر نمیتوان تلاوت قرآن را به کلی با مقامات ایرانی ادا کرد. هرچند که در این عرصه از مقامات و نغمههای ایرانی نیز استفاده میشود، ولی این امر در دایره بسیار محدود ایفا میشود. ولی مقامات و نغمههای مصری و حجازی جذبه و شیوایی خاص خود را دارد. تناسب کلامی، سنخیت زبانی، توازن اعراب با تحریرها و امکان فعالیت صوتی ابراز استعداد خلاقیت و گستردگی میدان نوآوری را در مقامات مصری و حجازی موجه، مطلوب ساخته است.
همانگونه که گفته شد، در قرائت قرآن تنها به شکل محدود میتوان از موسیقی ایران استفاده کرد، شکل و ماهیت کلام قرآنی و فرهنگ حاکم بر قرائتها این امکان را از سایر مقامات گرفته است.
ولی میتوان این را گسترش داد و نغمهها و مقامات عربی و ایرانی را ترکیب کرد. اما خود این امر بسیار استادی میخواهد، کار هر قاری یا موسیقیدان و استاد نیست. در گذشته از این نوع کارها شدهاست، برخی با استفاده از نوآوریهایی که داشتهاند در مقامات و اجراهای کلام قرآنی برای خود جا باز کردهاند.
هرچند قرائت قرآن را نمیتوان بهطور کامل در چارچوب و دائره موسیقی ایرانی اجرا کرد، ولی میتوان با استفاده از ظرفیتهای موسیقی ایرانی و حتی آذربایجانی نوآوریهایی در اجرا ایجاد کرد. این کار بسیار حساس و مسئولیتآفرین است و کسی بدون داشتن صلاحیتهای لازم مجاز به این کار نیست.
تأثیر موسیقی ایرانی در قرائت قرآن و موسیقی جهان بسیار حائز اهمیت است. موسیقی ایران تأثیر زیادی در آهنگها و تلاوت قرآنی و همچنین در موسیقی جهان داشته و دارد. این تأثیر هم بهصورت غیر تجربی و نظری و هم به صورت تمرینی بودهاست. در برخی از موسیقیهای همسایه اسامی اغلب دستگاهها به زبان فارسی است، راست، سهگاه، چهارگاه، پنجگاه، نهاوند، همایون، شوشتر، شکسته و غیره و هرچه دورتر و به ریشهها مراجعه کنیم این تأثیر را بیشتر میبینیم.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4