مانند غروب جمعه
(رباعی انتظار)
سهیلا باقریان
دل از غم دوری رخت لبریز است،
مانند غروب جمعه حزن انگیز است؛
هر فصل که از عمر جهان می گذرد،
بی رونق چشمهای تو پاییز است.
گزارش دومین کارگاه آموزشی نویسندگان دفاع مقدس در ارومیه - آبان ماه 1391
اشاره: نخستین کارگاه آموزشی نویسندگان دفاع مقدس استان آذربایجان غربی روز 29 تیر ماه سال جاری از سوی مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس سپاه شهدا با محوریت «آسیب شناسی ادبیات دفاع مقدس» در ارومیه برگزار شد که گزارش آن در شماره 19 دو هفته نامه «دنیز» به تاریخ 3/5/91 انتشار یافت.
به گزارش سایت دنیز نیوز از ارومیه، دومین کارگاه از سلسله کارگاه های آموزشی نویسندگان دفاع مقدس آذربایجان غربی در سال جاری روز 18 آبان ماه 1391 در محل سپاه شهدای ارومیه برگزار گردید. در این کارگاه که به همت مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس سپاه شهدای آذربایجان غربی تشکیل یافته بود، جمعی از صاحب قلمان عرصه دفاع مقدس استان، اعضای انجمن ادبیات داستانی سازمان بسیج هنرمندان، تعدادی از اعضای کانون آفرینش های ادبی حوزه هنری و تنی چند از اصحاب رسانه و مطبوعات ارزشی استان شرکت داشتند.
بر پایه همین گزارش در این کارگاه یک روزه آموزشی، نویسندگان صاحب نظر و پر تجربه ای از تهران حضور داشتند که با حضور ایشان و مشارکت نویسندگان استانی از شهرهای ارومیه، سلماس، مهاباد، نقده و ..، مسائل بنیادین دو ژانر «خاطره نگاری دفاع مقدس» و «داستان نویسی دفاع مقدس» و حدّ و مرز هر یک از این دو شیوه ادبی در نگارش رویدادها و حماسه های دوران هشت ساله دفاع مقدس مردم مقاوم ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت و شرکت کنندگان در جلسات یک روزه کارگاه، نقطه نظرات خود را در مورد آثار داستانی و خاطره نویسی مطرح کردند و به پرسش های مطرح شده، پاسخ گفته شد.
در ابتدای این کارگاه ادبی - آموزشی، سرهنگ جبرئیل هوشمند لک رئیس مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس سپاه شهداء آذربایجان غربی، ضمن عرض خیر مقدم به نویسندگان و میهمانان، با استناد به کلام مقام معظم رهبری در اهمیت کتاب و کتابخوانی گفت: بی شک کتاب در زندگی انسانها نقشی مثبت و تعیین کننده دارد و باید فرهنگ کتابخوانی در جامعه ترویج گردد که تولید کتاب خوب و مفید در این راستا بسیار ضروری و عامل گسترش کتابخوانی در جامعه و نفوذ کتاب در خانواده ها می شود.
هوشمند لک تأکید کرد: ثبت و ضبط دقیق جزئیات وقایع و خاطرات دفاع مقدس امروز برای ما و همه نویسندگان متعهد یک وظیفه است و انجام این وظیفه ملی، دینی و انسانی در استان ما واجب تر و ضروری تر است، چرا که استان آذربایجان غربی در طول 33 سال گذشته همواره در حال جنگ با دشمنان کشور و نظام مقدس جمهوری اسلامی و پاسداری از میهن عزیزمان بوده و شهید تقدیم کرده و افتخار آفریده است.
وی برگزاری جلسات هم اندیشی و کارگاه های آموزشی در زمینه ادبیات دفاع مقدس را از وظایف مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس برشمرد و افزود: برگزاری جلسات هم اندیشی، کارگاه های آموزشی، تربیت نویسندگان توانمند، ارائه کارهای تازه در عرصه تولید کتاب، انتشار خاطرات رزمندگان و شهدای دفاع مقدس استان و حمایت از موارد فوق در ردیف وظایف ماست و برگزاری این کارگاه آموزشی و کارگاه قبلی در تیر ماه گذشته در راستای تحقق همین اهداف بوده است.
هوشمند لک یادآور شد: مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس سپاه شهداء آذربایجان غربی، همکاری با انجمن نویسندگان سازمان بسیج هنرمندان استان و سایر نهادهای ارزشی در تربیت نویسندگان متعهد و توانا و حمایت از نشر آثار مربوط به موضوع دفاع مقدس دامنه فعالیت خود را گسترده تر می سازد، مثل همین کارگاه که در هر استانی هر سال یک بار برگزار می شود اما امسال در استان ما این دومین کارگاه است که با حضور اساتیدی از تهران برپا می گردد.
ارزش تاریخی خاطرات دفاع مقدس
استاد رحیم مخدومی از نویسندگان عرصه دفاع مقدس و صاحب آثاری ارزشمند در این حوزه، در بیان جایگاه ثبت و ضبط خاطرات رزمندگان و جانبازان و شهدای دفاع مقدس گفت: باید فرصتهای باقی مانده را در جمع آوری و تدوین خاطرات رزمندگان و شهدا مغتنم بشمریم و خاطرات ارزشمند و تاریخی این عزیزان را تدوین ومنتشر نماییم. امروز نسبت به نوشتن خاطرات رزمندگان مسئولیتی بر دوش ماست که بر دوش آیندگان نیست.
این نویسنده برجسته با بیان اینکه داستان و رمان یک اثر ادبی و هنری جذاب و ارزشمند است، تصریح کرد: حفظ و نشر اصل خاطرات دفاع مقدس یک ضرورت مهم است، ما نباید در خاطرات ناب رزمندگان و شهدا دخل و تصرف و آنها را به داستان و رمان تبدیل کنیم و اصالت آن را که سندیت تاریخی دارد، مخدوش نماییم، چرا که اصل خاطرات رزمندگان خود جذابیت لازم را دارد و احتیاجی نیست اصل آن را که یک واقعیت تاریخی را بیان می کند، با تبدیل به داستان یا خاطره – داستان از بین ببریم و با پردازش ادبی، آن را افزایش یا کاهش دهیم.
رحیم مخدومی حفظ امانتداری و پرهیز از دخل و تصرف و استنباط های شخصی نویسنده در خاطره نگاری دفاع مقدس را یک اصل اصیل و مهم عنوان کرد و اظهار داشت: دقت به زمان و مکان وقوع خاطرات، شناسایی دقیق افرادی که در رویدادها دخیل بوده اند، ثبت جزئیات حوادث و اجتناب از دخل و صرف و پرهیز از افزودن یا کاستن حجم خاطرات، از ارکان خاطره نگاری دفاع مقدس است که نویسندگان باید به این اصول دقت بیشتری داشته باشند و آنها را رعایت نمایند.
وی تأکید کرد: در بازآفرینی خاطره و پردازش ادبی، اصل رویداد مورد دخل و تصرف واقع می شود و اعتبار سندیت خود را از دست می دهد، هر چند ممکن است یک اثر ادبی جذاب هم آفریده شود، اما اصل خاطره و حادثه از بین می رود و چیزی دیگر به نام داستان یا داستان – خاطره آفریده می شود که فاقد اعتبار تاریخی است.
مخدومی در جواب این شبهه که «تمام خاطرات نمی تواند صد در صد سندیت داشته باشد چون راوی خاطره ممکن است افکار و احساسات خود را در بیان آن غلبه بدهد»، گفت: درجه بندی خاطرات مختلف است، خاطرات خود نوشت، خاطرات دیگر نوشت و توسط نویسنده از زبان یک راوی و ... و نقل خاطره در جاهای مختلف برای مخاطبان مختلف ممکن است فرق بکند، با این حال درجه استناد به خاطرات فرق نمی کند و هرگز از ارزش آن کم نمی شود؛ یک مورخ در اثبات رویدادهای تاریخی می تواند به یک خاطره هر چند ضعیف هم باشد، استناد کند، ولی استناد به یک داستان یا رمان– هر چند خیلی قوی و هنری هم باشد – نه قابل قبول است و نه معمول و معقول.
وی تأکید کرد: البته برداشت ها از یک خاطره ممکن است متفاوت باشد، مثل دو عکس از یک واقعه از دو منظر و دو زاویه متفاوت؛ استناد به سندها هم ممکن است از زوایای گوناگون متفاوت باشد، ولی برداشت های متفاوت از ارزش و اعتبار سند نمی کاهد.
استاد جهانگیر خسروشاهی هم در طی سخنانی گفت: باید بین تاریخ و ادبیات تفکیک قائل شد؛ مورخان جزئیات تاریخی را ثبت و ضبط کرده اند که اسناد تاریخی هستند و تاریخ یک گنجینه بی نظیر است.
نویسنده کتاب معروف «غروب آبی» تأکید کرد: ادبیات وامدار واقعیات تاریخی است و اگر ادبیات از واقعیات تاریخی بریده شود، ارزش نخواهد داشت. ما نباید بگذاریم منابع دست اول تاریخ ما به ویژه تاریخ دفاع مقدس و خاطرات رزمندگان که بخش مهمی ازمنابع تاریخ دفاع مقدس را تشکیل می دهد، از بین برود، نهادها و نویسندگان ما باید بجنبند و تا رزمندگان زنده هستند، خاطراتشان را ثبت وضبط نمایند.
وی در بیان فرق داستان و خاطره اظهار داشت: البته هیچ منافاتی بین ادبیات داستانی و رویدادهای تاریخی و خاطرات افراد نیست با این تفاوت که ارزش خاطره با زمان و مکان است، اما داستان ارزش ادبی و هنری دارد؛ داستان می تواند از تجربیات افراد زیادی بهره مند شود، ولی خاطره تجربه شخصی است.
خسروشاهی خاطر نشان کرد: در سالهای دفاع مقدس و دوران هشت ساله جنگ تحمیلی نیز افرادی بوده اند که خاطرات خود یا دیگر رزمندگان و شهدا را نوشته اند، اما اکنون با گذشت سالیان طولانی، بسیاری از دفترهای خاطرات آن سالها در بایگانی برخی ادارات و لابه لای اوراق ها زیر خاک مانده، که باید نویسندگان ما همت کنند و آنها را بازنویسی و عرضه نمایند.
ضرورت توجه به فیلم نامه نویسی دفاع مقدس
مصطفی محمدی نویسنده و از مسئولان مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس مرکز با اذعان به اینکه هنوز زمان بلوغ داستان انقلاب اسلامی نرسیده است، گفت: باید آثاری فاخر خلق کنیم.
وی در زمینه مسائل خاطره نگاری اظهار داشت: ما هنوز نتوانسته ایم خاطرات دوران دفاع مقدس را به طور شایسته استخراج نماییم و از این گنجینه ارزشمند در معرفی حقایق جنگ تحمیلی استفاده شایسته بکنیم. بنا بر این هنوز مجهولاتی در پیش رو داریم که در برخی موارد ادبیات دفاع مقدس ما را در هاله ای از ابهامات فرو می برد و این نواقص هم البته با کار پیگیر و جدی نویسندگان این عرصه بر طرف می شود.
محمدی گفتمان امروزین جامعه ما را مبتنی برمحتوا دانست و گفت: امروز ادبیات ما مبتنی بر محتوای غنی است و اصالت هم بر محتوا داده می شود که در موضوع تاریخ و ادبیات دفاع مقدس هم همین اصل جاری است چه در عرصه خاطره نگاری و چه در خلق آثار ادبی و هنری.
مصطفی محمدی توجه به فیلم نامه نویسی دفاع مقدس را بسیار مهم شمرد و تأکید کرد: در آثار نوشتاری دفاع مقدس نباید از فیلم نامه نویسی غفلت کنیم، امروز فیلم در جامعه شاید از هر اثر هنری و تاریخی دیگری مؤثرتر باشد، بنابر این رویکرد ما به فیلم نامه نویسی هم باید جدی و حساب شده باشد و شایسته است نویسندگان متعهد ما در این وادی آستین همت بالا بزنند و ورودی هدفمند داشته باشند.
در ادامه این بحث اساتید و شرکت کنندگان از برخی فیلم هایی که در موضوع دفاع مقدس و یا فیلم هایی که توسط دشمنان نظام اسلامی با هدف ضربه زدن به انقلاب و اسلام ساخته شده، نام بردند و اهمیت رویکرد آگاهانه و هدفدار و جدی به این مقوله را خاطر نشان ساختند.
طرح مباحث تخصصی در کارگاه
برنامه های دومین کارگاه آموزشی نویسندگان دفاع مقدس به صورت طرح مباحث تخصصی در زمینه شیوه های نگارش خاطره دفاع مقدس، رعایت اصول اصلی خاطره نگاری، توجه به ظرایف خاطرات، پرهیز از پیش داوری، استخراج جزئیات خاطرات، مستند سازی خاطرات شهدا، پژوهش در پیرامون موضوعات خاطرات، چگونگی یادآوری رویدادها برای راوی خاطره و ... در جلسات قبل و بعد از ظهرکارگاه مزبور ادامه یافت و بعد از ظهر تعدادی از نویسندگان استانی شرکت کننده کارگاه، برخی نوشته هایشان را برای حاضران قرائت کردند و مورد نقد قرار گرفته، نکات ضروری تذکر داده شد. همچنین برخی آثار فاخر ایرانی در زمینه خاطره و داستان و تعدادی از رمانهای برجسته جهانی برای حاضران معرفی گردید.
(این گزارش به صورت مصور در دو هفته نامه « د نیز » شماره 25 مورخ 91/9/1 در ارومیه منتشر گردید)