تأمین سلامت خود و دیگران عبادتی بزرگ باقیات صالحات است
سرویس سلامت دنیز:حجت الاسلام سید محمد فخری مدیر کل تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی و مدیر حوزه های علمیه بانوان استان درگفتگو با خبرنگار دنیز، با استناد به آیات قرآن و احادیث پیشوایان معصوم (ع) سلامت و تندرستی را بزرگ ترین نعمت زندگانی دانست که خداوند متعال بر بندگانش ارزانی داشته است.
فخری تأکید کرد: انسان به حکم عقل و شرع هم باید قدر سلامتی خود را بداند و از آن مراقبت نماید و هم در تأمین صحت و سلامت روحی و جسمی دیگران و افراد جامعه بکوشد. از این جهت بی توجهی به سلامت خود و خانواده و جامعه مذموم و به خطر انداختن سلامت خود و دیگران شرعاً حرام است. همچنان که تخریب محیط زیست و آلوده کردن طبیعت هم کاری زشت و حرام به شمار می آید. مدیر کل تبلیغات اسلامی استان افزود: خداوند در قرآن کریم که کتاب راهنمای همه جانبه سعادت مادی و معنوی انسانهاست، با تأکید هشدار داده که انسان نباید هر چیزی را بی توجه به ماهیت آن تناول کند و بخورد، بلکه قبل از خوردن طعام باید به دقت آن را ببیند تا ضرر و زیان و حرامی در آن نباشد (فـَلیَنظـُرِ الانسانُ الی طعامِه) این آیه شریفه علاوه بر این که پاک و حلال و تمیز بودن ظاهر فیزیکی و سلول ها و مواد تشکیل دهنده خوراکی ها نظر دارد، تأثیر آن بر جسم و روان انسان را هم تلویحاً بیان می کند و در کل سلامت انسان را مورد دقت نظر و جلب توجه قرار می دهد. وی خاطرنشان ساخت: البته این آیه نمونه ای از آیات متعدد در موضوع تأمین سلامت انسان است. اما در کلمات نورانی و احادیث پر مغز پیامبر رحمت حضرت محمد (ص) و اهل بیت طاهرینش (ع) صدها سخن در این باره داریم و سیره عملی ایشان هم در جهت تأمین سلامت خودشان و هم نوعان و هم کیشان شان بوده و در واقع نخستین خیّرین سلامت و پیشگامان تأمین صحت و سلامت جسمی و روحی انسانها در تاریخ اسلام و مسلمین، خود پیامبر و اهل بیت ایشان (ع) بودند و همگان را هم به این راه درست تشویق می_کردند. مدیر حوزه های علمیه بانوان آذربایجان غربی به ذکر نمونه هایی از احادیث معصومین (ع) پرداخت و اظهار داشت: صدر اسلام بیمارستانهایی به شکل امروزی وجود نداشت و بیماران در منازل بستری می_شدند، ولی آداب زندگی و هشدارهایی که از سوی پیشوایان معصوم (ع) صادر شده و به ما و همه انسانها رسیده، همه گویای این حقیقت است که اولاً آن بزرگواران به حفظ سلامت و پیشگیری از مبتلا شدن به بیماری و سالم نگهداشتن محیط زیست بیش از همه چیز اهمیت می دادند، آن رهبران الهی عقل سالم و دین کامل را در جسم سالم می دیدند جامعه ایده آل اسلامی و توحیدی را در اجتماع سالم و تمیز می جستند و به مردم نیز چنین توصیه می_کردند. دیگر اینکه آداب عیادت از مریضان در گفتار و کردار حضرات معصومین علیهم السلام، نشان می دهد رعایت حال بیماران با هدف باز یافتن بهبود آنان و بازگرداندن دوباره سلامت بیماران به خودشان است. فخری در توضیح این مطلب گفت: در روایات متعدد و معتبری می خوانیم که هم پیامبر اکرم (ص) و هم ائمه اطهار (ع) به پیروان خویش توصیه می کردند که حتماً به عیادت بیماران – چه مسلمان و چه غیر مسلمان – بروید و جویای احوال آنان شوید و با آنان صحبت کنید، اما کمتر صحبت کنید و سخنانی امیدوار کننده بگویید تا روحیه بگیرند و امیدوار بازیابی صحت خود باشند، نزد آنان زیاد ننشینید تا خسته و آزرده نشوند تا اگر احتیاج به استراحت دارند، راحت باشند. وی تأکید کرد: می بیند این احکام و روش زندگی چقدر عالی و زیبا و سازنده و در جهت تأمین سلامت همه بعدی فرد و جامعه به طور توأمان است؟ فخری در پاسخ به این سؤال که امروز چه مواردی را می توان به عنوان مصداق عینی خیّرین سلامت و تأمین کننده سلامت روحی و جسمی فرد و جامعه دانست؟ گفت: امروز طرز زندگی انسانها و تلقی ما از زندگی و سلامت خودمان در مقایسه با گذشته های دور خیلی متفاوت است، مصادیق فرق کرده، یا مواردی پدید آمده که در گذشته نبوده، نوظهور است، امروز با ظهور این همه ابزار و لوازم و تکنولوژی مثل رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت، خودرو، هواپیما، کامپیوتر و ...و حتی جاده های آسفالته، راه آهن، خیابانهای شلوغ، پل ها، ساختمانهای چند طبقه ای و آسمان خراش، اینها از یک نگاه برای خدمت به انسان و فراهم نمودن راحتی و سلامتی انسانهاست، از طرفی می تواند در جهت ایجاد ناامنی روحی و جسمی و حتی نابودی انسانها به کار رود. آن وقت در این عرصه هر کس هر کاری بکند تا این همه ابزار سخت افزاری و نرم افزاری به حفظ و توسعه سلامت، امنیت و آرامش انسانها کمک کند، نه نابودی آن، کار خیری انجام داده و به تعبیر قرآن عمل صالحی انجام داده که جزو باقیات صالحات به شمار می رود و چنین کسانی مصداق خیّرین سلامت هستند، البته با تمام این ابزار تحول، حقایق زندگی و ریشه های آن یکی است. ارزش، ارزش است، خوب، خوب است و بد، بد.
وی همچنین با تصریح به اینکه نباید خیرین سلامت فرد و جامعه را منحصر به بانیان و مؤسسان مراکز درمانی و بیمارستانی و تحقیقاتی دانست، گفت: امروزه در جوامع بشری با توجه به اینکه عوامل گوناگون سلامت روانی و جانی انسانها را مورد تهاجم قرار می_دهد، هر کس به هر نحوی موجب حفظ سلامت و امنیت مردم و جوامع گردد، خیّر سلامت و حافظ امنیت محسوب می شود و قابل تقدیر است و حتماً در پیشگاه خداوند متعال هم پاداشی شایسته دارد، مثلاً کسانی که به احداث پل، جاده، پارک های تفریح، ورزشگاه، مراکز ترک اعتیاد، خانه سالمندان، درمانگاه، اورژانس ها، مراکز فوریتهای پزشکی، ایجاد سایتهای اطلاع رسانی و علمی، تألیف کتاب در زمینه بهداشت و سلامت، تأسیس دانشگاه های علوم پزشکی و ... اقدام می کنند، بی شک سلامت را ارمغان مردم و جامعه می نمایند و خیّرانی بزرگ و نیکوکارانی تأثیرگذار در جامعه هستند و بی گمان به این دستور خداوند پاسخی مثبت می دهند که در قرآن کریم خطاب به بندگانش فرمود: فاستبقوا الخیرات ( در کارهای خیر و نیک از همدیگر سبقت بگیرید)
مدیر کل تبلیغات اسلامی استان تأکید کرد: باید به مردم نیکوکار و خیّران خیرخواه کشورمان به ویژه در استان ما یادآوری کنیم که بهترین مضمون »باقیات صالحات» که در قرآن و نیز در روایات اهل بیت (ع) مورد توجه و تأکید است (والباقیات الصالحات خیرٌ عندَ ربِّک - قرآن) یکی ازمصادیق بارزش تأمین سلامت انسانها به صورتهای گوناگون است که به برخی اشاره کردیم و باز تأکید می کنم که باقیات الصالحات فقط بنای مسجد و احسان و سفره خیرات و صدقه روزانه نیست، بلکه باید از دیدگاه وسیع قرآنی و دینی به این موضوع نگاه کنیم. همچنان که یک پزشک، خیّر سلامت است، یک مؤسس بیمارستان، یک پلیس امنیت، پلیس راه، معلم اخلاق و روحانی، فعالان صلح و امنیت، مرزبانان کشور، ارتشیان و نظامیان حافظ مملکت و... همه و همه به نوعی خیّران واقعی عرصه سلامت جامعه و ملت هستند. وی با ذکر مثال_هایی از تاریخ خیرین سلامت در بین عالمان و دانشمندان ایران اسلامی، گفت: در میان دانشمندان و فقها و علمای دینی ما در تاریخ کسانی بوده_اند که با تأسیس بیمارستانهایی مشهور و بزرگ خدماتی ارزنده و ماندگار در راستای حفظ سلامت مردمان زمانشان انجام داده اند مثلاً مرحوم آیت الله سید رضا فیروزآبادی در شهر ری 80 سال پیش بیمارستانی مجهز در آن روز تأسیس کرد که علاوه بر ارائه خدمات به عموم مردم، رجال و بزرگان دینی و علمی و سیاسی ایران هم در آن زمان اگر مریض می شدند، در آن بیمارستان بستری می گشتند و هنوز هم آن بیمارستان در شهر ری فعال است. همچنین مرجع تقلید معروف مرحوم آیت الله گلپایگانی در قم بیمارستانی بزرگ و مجهز احداث نمود که از بیمارستانهای معروف کشور است و مرحوم آیت الله سید علی اکبر قره باغی بیمارستان بسیار مجهز قلب »سید الشهداء«(ع) در شهر ارومیه تأسیس نمود که مورد استفاده اقشار مختلف استانی قرار دارد. فخری در پایان با سپاس از همه خیّرین سلامت در استان آذربایجان غربی، یادآور شد: فعالیتهای گسترده دانشگاه علوم پزشکی شهر ما ارومیه در زمینه های مختلف تأمین سلامت اهالی محترم استان و آموزش و تربیت دانشجویان انصافاً چشمگیر و قابل تقدیر است. امیدواریم مسئولن و دست اندرکاران و متخصصان این مرکز همیشه در کمال صحت و سلامت باشند.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 23 مورخ 22/7/91
موسیقی صوت و آهنگ کلام در قرائت قرآن
قرآن کتابی است که دارای ابعاد مختلف معرفتی، کلامی و هنری است. همانگونه که از معنای لغوی قرآن مستفاد میشود، قرآن کتابی است که باید آن را خواند. بار معنایی این لغت بهگونهای است که از جهتی بایستی در خواندن متن قرآن به معنا و درک معنای آن توجه داشت و از جهت دیگر به دلیل برخورداری از زیباییهای کلامی و بلاغتی باید در چارچوب موازین صوتی، آهنگ و وزن کلام عرب، آن را ادا کرد.
تطابق زیبایی صوتی با زیبایی کلامی قرآن منحصر به فرد است. یعنی ساختار کلامی قرآن به نحوی است که قاری هنگام قرائت و تلاوت آن، قرائت خود را توأم با یکی از موازین و قوانین صوتی منطبق میکند. به عبارت روشنتر این خصوصیت ذاتی کلام قرآن است که قاری را وادار میکند که به هنگام تلاوت و قرائت عبارتها و فرازها را به تناسب حال و مقام و با صوت و لحن آهنگدار ادا کند.
موضوع موسیقی موضوع پیچیدهای است و واژه موسیقی نیز از واژههایی است که هم بار منفی و هم بار مثبت به خود گرفته و نسبت به جوامع، سطوح سنی، معرفتی و نسبت به زبانها و فرهنگها و حوزه علمی متغیر بودهاست. برداشت یک فقیه از موسیقی قطعاً با برداشت یک فیلسوف، عارف، هنرمند، شاعر برداشتی متفاوت است.
تعاریف نیز متفاوت است. تعریفی که یک فقیه از موسیقی دارد، با تعریفی که یک عارف و یا فیلسوف و یا ریاضیدان از آن دارد، کاملاً متفاوت است. در بین فقها نیز در زمینه تعریف موسیقی وحدت نظر وجود ندارد. فلذا میبینیم که برخی از فقها در رابطه با موسیقی حکم مطلقاً حرام را صادر کردهاند و برخی نیز بین انواع موسیقی فرق گذاشته و موسیقی مطرب، شهوتآور، مخل اراده و عقل و منافی عفت و عقیده را موسیقی حرام و کلام موزون، آهنگدار را بیاشکال دانستهاند و حتی برخی از فقها از جمله رهبر معظم انقلاب آیتالله خامنهای تشخیص این را نیز به عهده مکلف گذاشته است. در حقیقت این مکلف است که باید تشخیص دهد که کدامین آهنگ و یا کلام و لحن موزون در وی جرقههای ارتکاب به گناه را روشن میکند و کدامین در وی تأثیر مثبت میگذارد تا تکلیف خود را متوجه شود. در این خصوص علما، فقها و اندیشمندان سخن بسیار گفتهاند و بعضاً نیز توضیحات تفضیلی برخی از علما نه تنها به تحلیل موضوع کمکی نکردهاست حتی به ابهام و پیچیدگی و تعقدات آن افزوده است.
علمایی چون علامه طباطبایی، شهید مطهری، استاد محمدتقی جعفری از معاصران و شخصیتهایی چون ابنسینا، فارابی، عبدالقادر مراغهای، صفیالدین ارموی و میرمحسن نواب قرهباغی از علما و موسیقی دانان کلاسیک در این وادی سخن بسیار گفتهاند، هر چند فقهای معاصر اغلب در زمینه موسیقی تنها به استنباط حکم موسیقی از منابع اکتفا کردهاند، ولی بسیاری از شخصیتهای اسلامی علاوه بر آن خود در زمینه علم موسیقی صاحبنظر بودهاند.
با صرف نظر از ابهاماتی که در تئوری و موضوع وجود دارد، اختلاف آرا و سلیقههایی که در مصداق به وجود میآید و این که مکلف خود موضوعی را از مصادیق لهو و لعب و مخل عقل و اراده تشخیص دهد، این مسئله نیز موسیقی و حکم موسیقی در جامعه را با مشکل روبه رو ساخته است. بهعنوان مثال بعضی اشخاص در برخی محافل و مراسم هنگام اجرای موسیقی مثلاً سرود ملی، مجلس را ترک گفته و برخی دیگر گوش فرا میدهند، این دوگانگی در برخوردها ناشی از مختار بودن مکلف در تعیین مصادیق است. به هر حال در رابطه با موضوع موسیقی و مسائل جانبی آن گروههای مختلفی مطرح هستند که ایجاد ارتباط علمی در بین این گروهها تا حدودی به تبیین موضوع موسیقی کمک خواهد کرد. حل این مسئله مطالعات پیوسته موسیقی دانان، موسیقی خوانان، موسیقی نوازان، کارشناسان فقه و اندیشمندان، حتی روانشناسان را به طور توأمان میطلبد، از این حیث و با توجه به کاستیهایی که در شناخت و معرفی موسیقی، اختلافهایی که در این فن به عمل آمدهاست، ضرورت بازنگری موضوع موسیقی را بیشتر عیان میکند و من نیز طرفدار آن هستم که در پرتو دانستهها و علوم مختص و مرتبط با این امر مراجعه مجدد، عمیق و گسترده به نصوص دینی ضروری است تا ابعاد مختلف این موضوع تبیین و روشن شود. و الا صدها سؤال بیپاسخ در ذهن مکلف ایجاد شده و لاینحل باقی خواهد ماند.
همانگونه که گفته شد، مضامین آیات قرآن سنخیت عجیبی با نغمات و مقامات دارند. هرچند آیات قرآن در چارچوب کلام منظوم و شعر نمیگنجد، ولی در عین حال عاری از وزن و آهنگ نیست، آیات قرآن به تناسب مضمون و مفهوم دارای آهنگ ذاتی هستند. اساساً بین آهنگ و زیباییهای کلامی و بلاغتی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، چینش حروف در یک واژه و کلمه، تقارن کلمات یک فراز و تأخر و تقدم مقولهها و واحدهای نحوی، برخورداری الفاظ از اوزان و قافیه (کلام مسجع) انطباق لفظ با مضمون و انتخاب و گزینش مقام و یا نغمه مطلوب را به طور مکانیکی حل کرده است. به عبارت بسیار ساده، آیات قرآنی با زبان بیزبانی به قاری الهام میکند که این فراز را در فلان مقام و دستگاه قرائت کن. این ساز و کار در جوهره الفاظ و واحدهای نحوی کلام الهی نهفته است.
من بیشتر به این معتقد هستم که در انتخاب مقامات و دستگاهها بیش و پیش از آن که اراده و خلاقیت قاری فعال باشد، ماهیت ذاتی آیات الهامبخش است.
استفاده از روشهای مصری و عربی در قرائت قرآن بجای موسیقی ایرانی امری اجتنابناپذیر است. هر چند موسیقی عرب، موسیقی ایرانی و حتی آذربایجانی از یک ریشه نشأت میگیرند و پرداخت علمی هر سه بهعنوان موسیقی شرق اسلامی از زمان ترخان فارابی آغاز شدهاست، ولی این امر بیشتر در تئوری و فلسفه موسیقی پیگیری شدهاست و در عمل و اجرا بنا به استعداد ذاتی، تناسب فرهنگی و بیش از همه ماهیت زبانی و کلامی هر یک در حیطه و حوزه خاص خود پیشرفت و تکامل یافته است. موسیقی ایرانی ازمرحله موسیقی خلقی گذر کرده به موسیقی درباری راه یافته و در هرم جامعه در سطوح بالای جامعه ایفا شدهاست، در صورتی که موسیقی عرب و همچنین موسیقی آذربایجانی سطح عمومی جامعه را پوشش میدهند و در عین پیچیدگی ظرفیت گسترش و انعطافپذیری را دارا هستند. از طرف دیگر با توجه به قواعد تجویدی و موازین حاکم بر زبان عربی، این خصیصه از مختصات زبان قرآنی است، لذا نغمهها، مقامات عربی با الحان و لهجه اعراب بیشتر سازگاری و تناسب دارد تا مقامات و نغمههای ایرانی. با توجه به این امر نمیتوان تلاوت قرآن را به کلی با مقامات ایرانی ادا کرد. هرچند که در این عرصه از مقامات و نغمههای ایرانی نیز استفاده میشود، ولی این امر در دایره بسیار محدود ایفا میشود. ولی مقامات و نغمههای مصری و حجازی جذبه و شیوایی خاص خود را دارد. تناسب کلامی، سنخیت زبانی، توازن اعراب با تحریرها و امکان فعالیت صوتی ابراز استعداد خلاقیت و گستردگی میدان نوآوری را در مقامات مصری و حجازی موجه، مطلوب ساخته است.
همانگونه که گفته شد، در قرائت قرآن تنها به شکل محدود میتوان از موسیقی ایران استفاده کرد، شکل و ماهیت کلام قرآنی و فرهنگ حاکم بر قرائتها این امکان را از سایر مقامات گرفته است.
ولی میتوان این را گسترش داد و نغمهها و مقامات عربی و ایرانی را ترکیب کرد. اما خود این امر بسیار استادی میخواهد، کار هر قاری یا موسیقیدان و استاد نیست. در گذشته از این نوع کارها شدهاست، برخی با استفاده از نوآوریهایی که داشتهاند در مقامات و اجراهای کلام قرآنی برای خود جا باز کردهاند.
هرچند قرائت قرآن را نمیتوان بهطور کامل در چارچوب و دائره موسیقی ایرانی اجرا کرد، ولی میتوان با استفاده از ظرفیتهای موسیقی ایرانی و حتی آذربایجانی نوآوریهایی در اجرا ایجاد کرد. این کار بسیار حساس و مسئولیتآفرین است و کسی بدون داشتن صلاحیتهای لازم مجاز به این کار نیست.
تأثیر موسیقی ایرانی در قرائت قرآن و موسیقی جهان بسیار حائز اهمیت است. موسیقی ایران تأثیر زیادی در آهنگها و تلاوت قرآنی و همچنین در موسیقی جهان داشته و دارد. این تأثیر هم بهصورت غیر تجربی و نظری و هم به صورت تمرینی بودهاست. در برخی از موسیقیهای همسایه اسامی اغلب دستگاهها به زبان فارسی است، راست، سهگاه، چهارگاه، پنجگاه، نهاوند، همایون، شوشتر، شکسته و غیره و هرچه دورتر و به ریشهها مراجعه کنیم این تأثیر را بیشتر میبینیم.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4