سنندج، شهری شبیه مکه
مصطفی قلیزاده علیار
از 8 تا 10 شهریور امسال در سنندج بودم در محضر نزدیک به 30 نفر از مسئولان دفاتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزه های هنری سراسر کشور؛ حوزه هنری استان کردستان میزبان این نشست مسئولان دفاتر پایداری بود که مسئولان شریف این حوزه – جناب مرادی رئیس محترم حوزه هنری و همکاران مهربان ایشان- رسم مهمان نوازی مردم غیرتمند و صمیمی و میهندوست کردستان را به نحو شایستهای به نمایش گذاشتند و همه را شرمنده آداب دانی و مهربانی خویش ساختند، خدایشان خیر دهاد.
من اولین بار بود که سنندج را میدیدم. محل اسکان ما هتل شادی بود. اساتیدی صاحبنظر و فرهیخته از جمله استاد علیرضا کمری، حجت الاسلام فخرزاده، مدیر کل امور استانهای حوزه هنری جناب مصلحی، و همچنین جناب حسین نصرالله زنجانی که از چهار – پنج سال پیش تاکنون پرچم دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزه هنری را بر دوش داشت و از امروز به جناب محمد قاسمیپور تحویل داد و دیگر کسان ارجمند، حضور داشتند و سخنها گفتند و بهرهها بردیم. دیدارهایی هم داشتیم از تپه معروف الله اکبر، پارک جنگلی زیبای «آبیدر» (به حق قطعهای از بهشت)، بازار سنتی شهر، موزه دیدنی «خانه کُرد» و آثار ارزندهاش از جمله نسخههای قدیمی کتابهای «خمسه» حکیم نظامی گنجهای، «مثنوی» مولانا و «کلیات» سعدی و ... شرح و بیان تمام آن محبتها و حرمتها از سوی میزبان گرامی و بهرهمندی فکری و فرهنگی و علمی که در باب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و نیز مباحثی که نقد کتاب «حاج عمران» جناب حجت الاسلام سید محمد هاشمی (قبل از چاپ) در این نشست سه روزه ارائه گردید، مجالی دیگر و فرصتی بیشتر میطلبد. واقعاً روزهای خوبی داشتیم در این سفر، شنیدن و نوشتن کی بُود مانند دیدن! این زمان بگذار تا وقت دگر.
اما برای من از همه جالبتر و دلانگیزتر این بود که شهر سنندج (سنه دژ) را شبیه شهر مقدس مکه دیدم، سنندج مانند مکه شهری است ناهموار با تپههایی پراکنده در داخلش. قبل از ظهر روز جمعه هفتم شهریور 93 از ارومیه حرکت کردم و بعد از ظهر وارد سنندج شدم؛ اتوبوس داشت از جاده ورودی بلندی به دل شهر و به سوی ترمینال سرازیر میشد که نمای کامل شهر از همان بلندی به تمامی دیده شد و یک لحظه فکر کردم که وارد مکه میشوم! ... با صدای بلندی گفتم: سنندج چقدر شبیه مکه است! ... راننده با تبسم گفت: آری، حاج آقا!
داهی شاعریمیز سید عظیم شیروانی
حاجی سید عظیم شیروانی 1251هـ.(1835م.) ده شاماخیدا شهرینده روحانی عائله سینده آنادان اولموشدور. سید عظیم کیچیک یاش لاریندا ایکن شاماخی نین تانینمیش، معتبر شخص لرین دن اولان آتاسی سید محمد وفات ائتمیشدیر. سید عظیم آنا باباسی ملا حسینین حمایه سی آلتیندا یاشامیش دیر. ملا حسین داغیستاندا یاقسای کندینده روحانی لیک ائدیردی. باباسین دان عرب و فارس دیل لرینی اؤیرنن سید عظیم تخمینن 10 ایل سونرا شاماخییا قایی دیر و بورادا مدرس هده اوخویوب اورتا روحانی تحصیلینی تاماملاییر. 1856-جی ایلده عالی روحانی تحصیلی آلماق هوسی 21 یاشلی گنج سید عظیمی عراقا آپاریر و نجف و کربلا و بغدادا نئچه ایل درس اوخویور، سونرا ایسه سوریانین شام شهرینه، اوردان فلسطین و بیت المقدسه و مصرین قاهره شهرینه سفرلر ائدین و بو معنوی سیر و سفرینده مدینه و مکه یه ده مشرف اولور و چوخلو عرفانی – دینی شعر لر ده دئییر. بیر مدت ده استانبولدا اولور. بئله لیک له شاعر اسلام دونیاسی و یئنی اؤلکه لری گؤرور و یاخیندان تانیش اولور. سید عظیم دینی علم لری ایله برابر دونیوی علم لره ده بؤیوک ماراق گؤستریر و اؤیره نیر. شاماخییا قاییتدیق دان سونرا 1869-جو ایلده اورادا یئنی اصول اوزره مکتب آچاراق عؤمرونون آخیرینا قدر بورادا معلم لیک ائدیر. کؤهنه مکتب لردن فرق لی اولاراق او، بو مکتبده اوشاق لارا دینی علم لرله یاناشی، آذربایجان و فارس دیل لرینی تعلیم ائدیر، تاریخ، جغرافیا، حساب و سایر فن لردن ابتدائی معلومات دا وئریردی. تصادفی دئییل کی، آذربایجانین گؤرکملی طنز شاعری میرزا علی اکبر صابر، و بیر سیرا باشقا ضیالی لار، یازیچی لار و عالم لر محض اونون مکتبینده اوخوموشلار.
زنگین ادبی یارادیجیلیغا مالک اولان حاجی سید عظیم شیروانی نین بدیعی ارثی بیری آذربایجانجا، دیگری ایسه فارسجا ایکی بؤیوک کلیات دان عبارتدیر.
شاعرین اثرلری ایچری سینده مختلف شرق منبع لریندن ائتدیگی ترجمه لر، سعدی، حافظ و فضولی شعرلرینه یازدیغی نظیره لر ده واردیر. لاکین بونلار شاعرین زنگین بدیعی ارثی ایچری سینده آز یئر توتور. سید عظیم شیروانی یارادیجی لیغی نین چوخ حیصه سی لیریک ژانردا یازیلمیش اوریژینال اثرلردن عبارت دیر کی، بونلارین دا چوخو غزل لردیر. شاعرین غزل لرینده حیات سئوگی سی، نیک بین احوال-روحیه سی، دینی اعتقادات و عرفانی حس لر خصوصی یئر توتور. اونون عاشیقانه غزل لری داها چوخدور. مؤلفین شعره حرارت و جان وئرن درین لیریکاسینی محض غزل لرینده گؤرمک اولور.
من اویله بیلردیم کی منه یار اولاجاقسان / عالمده منه یار وفادار اولاجاقسان
من اویله خیال ائتمیشیدیم ای گول رعنا / سربسته اولان غملره غمخوار اولاجاقسان....
خلقین ایمانینی گر مکر ایله شیطان آپاریر
او پری چهره ندن دیر کی پس ایمان آپاریر
ای کمان قاشلی منی یاره له دی غمزن اوخی
تئللرین باس یاراما قویما منی قان آپاریر...
سید عظیم شیروانی یارادیجی لیغی نین ایکینجی مرحله سی اونون معاریفچی و تنقیدی- ساتیریک شعرلریله باشلاییر کی، آرتیق بو زامان دان اعتباراً اونون یارادیجیلیغیندا رئالیزم اوستونلوک تشکیل ائدیر. اونون رئالیست شعر یارادیجی لیغی ساحه سینه کئچمه سینده حسن بیگ زردابی نشر ائتدیگی »اکینچی« غزئتی نین مهم رولو اولموشدور. چونکی، محض »اکینچی«نین تأثیریله شاعر گونون بیر چوخ اجتماعی مسئله لری ایله ماراق لانیر و یارادیجیلیغیندا یئنی مؤوضولارا کئچیر، معاصر حیاتین طلب لرینه اویغون شعرلر یازیر، آذربایجانین ایلک مطبوع اورگانیندا نشر ائتدیریر. معاریفچی شاعر اوچون »اکینچی« خلقه مراجعت یئری ایدی. او، ملتی غفلت و جهالت یوخوسون دان اویانماغا چاغیریر، حسن بیگ زردابی نین خیرخواه، معاریفچی تشبث لرینی آلقیشلاییر، اونو بیلیک لی بیر معلم و خیرخواه بیر انسان کیمی قیمتلن دیریردی. سید، »اکینچی« ده چاپ ائتدیردیگی شعرلریله معاصرلرینی بو غزئتی اوخوماغا، اونا کؤمک ائتمه یه چاغیریردی:
بس »اکینچی« جلالیمیزدی بیزیم / ناصح خوش مقالیمیزدی بیزیم.
سعی ائدک، ای گروه نیک صفات/ ائتمه سین تا بیزیم »اکینچی« وفات.
شاعرین اثرلری ایچری سینده اؤیود، تمثیل و منظوم حکایه لر واردیر کی، بونلارین دا معین بیر حیصه سی اؤز ادعالاری اعتباریله اونون معاریفچی شعرلری ایله بیرلشیر. دوغروچولوق، مردلیک، دوستلوق، یولداش لیقدا متانت، چالیشقان لیق، ازیلن لره کؤمک، انسان لارلا یاخشی رفتار و سایر گؤزل و نجیب صفت لرین تربیه لندیریلمه سی همین اؤیودلرین اساس مضمونونو تشکیل ائدیر.
ایها الناس کیمیادیر علم/ مظهر ذات کبریادیر علم
سید عظیم شیروانی نین اجتماعی ماهیت داشییان ساتیرالاری اونون عمومی یارادیجیلیغیندا مستثنی مؤوقعی توتور. اونو اؤز دؤورونون بؤیوک رئالیست شاعری کیمی تانیدان »یئردکی لرین گؤیه شکایت ائتمه لری«، »دلی شیطان«، “مکر زنان”، »بلخ قاضی سی و خراط«، »علمسیز عالیم«، »عالیم اوغول ایله عوام آتا« و سایر ساتیرالاری دیر. دئملی یم کی، سید عظیمین شعرینده دیل چوخ ساده اولماقلا برابر، بدیعی تصویر لری نهایت گوجلو و تأثیر ائدیجی دیر. او شعرلر و غزل لرینده قرآندان؛ عرفانی دوشونجه لردن، تمثیل لر و آتالار سؤزلریندن اولدوقجا بهره له نیر و سؤزونو زنگین لشدریر.
آلدیم اله پیمانه توکلت علی الله / اولدوم یئنه رندانه توکلت علی الله
محض بو سببه گؤره دیر کی، اونون شعرینی بوتون خلق اوخویور، صابر و شهریار کیمی داهی لر اونون سؤزوندن الهام آلیرلار. او دینی شعرلری ده اؤز نوعونده مثیل سیز و تأثیر ائدیجی دیر:
هر کس کی حسین تک اولماز عاشیق / ذوق الم و بلانی بیلمز
نوش ائیله مه ین می بلانی / کیفیت کربلانی بیلمز
اؤز زنگین یارادیجی لیغی ایله آذربایجان ادبیات تاریخینه قیزیل صحیفه لر علاوه ائدن سید عظیم شیروانی 1304 هـ. ق رمضان آیی نین 21- جی گونو (1267ش.1888م) شاماخیدا علم و معارف دشمن لری واسطه سیله ضربتله نیب، 53 یاشیندا وفات ائتمیشدیر. آشاغیداکی غزل سیدین فضولی یه یازدیغی نظیره و عرفانی شعرلریندن بیری دیر:
قد تجلی من شعاع الکاس انوارالبها
تلک فضل الله بل یهدی لنوره من یشا
مشرق ساغردن ائتدی آفتاب می طلوع
مغرب میناده وئردی عالمه نورو بها
مئی ظهورو اولدو ساغردن عیان عالملره
کور اولما چشمیمنه وئر دور ساغردن جلا
غلغل مینا صدای حقی ائیلر آشکار
دعوت حقدیر بو گون آفاقی توتموش بو صدا
جان و دل صبح ازلدن طالیب دلدار ایکن
شکر کیم تاپدی گؤزوم دیدار ساغردن ضیا
جام مئی آیینه اسرار حقدیر ای کؤنول
ایسته سن اسرار حقی جم ایله اول آشنا
یوخدو بیر رمز آشنا بو عصر بد فرجامده
ائیلمه اسرار حقی چوخدا "سید" برملا
(منبع: دو هفته نامه «دنیز»، شماره 6 مورخ 23/ 9/90 ارومیه)
پیامبر، چرا از حجاز ؟!
به نظر می رسد اگر حضرت محمد – ص – به جای حجاز آن روز که اثری از تمدن و تفکر و فرهنگ مقبول انسانی در آن گزارش نشده، از جای دیگری مبعوث می شد، بیماردلان – به ویژه در عصر ما – بیشتر به شک و تردید می افتادند و شیطان دلهای مریضشان را بیشتر وسوسه می کرد. برای مثال اگر آن آخرین و کامل ترین پیامبر خدا از یونان ظهور می کرد یا از ایران یا از هند، که بالاخره برای خود تمدنی دیرینه و دیرپا و تأثیرگذار در دنیا داشتند و یا از جاهای دیگری مشابه این ممالک متمدن باستانی؛ بیماردلانی مثل میرزا فتحعلی آخونداف، یا سلمان رشدی، یا کسانی که اخیراً در بوق و کرنای خزعبلاتی مثل «تجربه نبوی» و از این قبیل مزخرفات می دمند، قطعاً می گفتند که از این قبیل کشورها خداوندگاران بیشمار دانش و اندیشه و الهام و معنویت و عرفان و هنر، همچون افلاطون و فلوطین و سقراط و ارسطو بودا و ابن مقـفـع و ابن سینا و زکریای رازی و بیرونی و ابوسعید و مولانا و ملا صدرا و .... ظهور کرده اند، این ( وجود مقدس رسول اکرم) هم یکی از ایشان.
اما ظهور آن حضرت از سر زمین حجاز و شهر مکه با شعار توحید و دعوت به دانش و صلح و قانون و عدالت و برادری و پاکی و با آوردن جامع ترین مجموعه وحیانی همه خوبی ها و عظمتها یعنی قرآن کریم در آن شرایط اجتماعی وحشت آور و گستردگی جهل و نادانی و بت پرستی و دخترکشی و فقر اقتصادی و فکری و جنگ و خونریزی و بی قانونی و هزاران بدبختی دیگر؛ خود دلیل بارزی است که محمد (ص) بی هیچ شکی پیامبری بزرگ از سوی خداست. همین.
خب، این هم یک دلیل بر نبوت آن حضرت، یعنی دلالت اجتماعی و شرایط مکانی. گرچه یک دلیل ابتدایی، اما واقعی است برای صاحبان دلهای سالم، البته با لحاظ اینکه قطعی ترین دلیل نبوت حضرت محمد – ص- و بزرگترین و جاودانه ترین معجزه ایشان، به یقین قرآن است.