باکو 10
یادداشتهای سفر باکو
بخش نخست
مصطفی قلیزاده علیار
اشارات:
یک- این سفر دهم من به شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان است. بعضیها که برای امور مختلفی به شهرهای مختلف دنیا مدام سفر میکنند،شاید اهمیتی برایشان نداشته باشد که چند بار مثلاً به فلان شهر و مملکت سفر کردهاند، ولی من و امثال من که معمولاً در پی امور فرهنگی میروند، معمولاً حساب کار دستشان است که چند بار آمد و شد داشتهاند و برای چه رفتهاند و چه کسانی را دیدهاند و ... باری این یادداشتها مربوط به همین سفر اخیر یعنی سفر دَهُم من به باکوست. بنابر این نامش را «باکو 10» میگذارم. یادداشتهای این سفر هفت روزه، مفصل و متعدد و حاوی تجربههایی تازه برای من بود، بنابر این برای خود من لااقل ارزشمند است و باید در فرصتی دیگر تمامی آنها را تنظیم و به صورت مستقل منتشرکنم. آنچه در اینجا - نشریه دنیز - منتشر میشود شاید یک دهم کل آن یادداشتها باشد.
دو- در این سفر بنده افتخار همراهی دو نفر دیگر از دوستان فرزانه و فرهیخته از شهر ارومیه را داشتم، آقایان: عباس رمضانی و دکتر محمدامین رضازاده. اولی معاون اداره کل سیاسی استانداری آذربایجان غربی و دومی تحصیل کرده حقوق و عضو هیئت علمی دانشگاه علمی کاربردی ارومیه. ما از سوی وزارت امور خارجه آذربایجان با امضای شخص وزیر برای شرکت در چهارمین همایش بینالمللی بشردوستانه (Baku international humanitarian forum ) در باکو دعوت شده بودیم ... از جمله سفرهای خوب و قابل تأمل ما بود که بار فکری و اجتماعی بسیاری داشت. رویدادهای به یادماندی در متن و حاشیه این سفر اتفاق افتاد که در یادداشتهای سفر به تفصیل نوشتهام. ناگفته نماند که از ایران شش نفر دعوت شده بودند سه نفر ما از ارومیه و سه نفر از تبریز آقایان دکتر پورمحمدی رییس دانشگاه تبریز، علیاشرف مجتهد شبستری و سعید جلالی.
حرکت
صبح روز سه شنبه 8 هشتم مهر ماه 93 / 30 سپتامبر 2014 با هواپیمای شرکت آزال آذربایجان از تبریز به باکو پرواز کردیم. بلیط رفت و برگشت از سوی میزبان (کمیته برگزاری همایش بشردوستانه باکو) تهیه و ارسال شده بود. استقبال نمایندگان کمیته اجرایی اجلاس در فرودگاه بینالمللی حیدر علییف باکو خوب و جالب بود، بی هیچ معطلی امور مربوط به ورود و مهر پاسپور و ثبت را انجام دادند. محل اقامت (هتل) از پیش تعیین شده بود که همانجا گفتند. البته از فردا چهارشنبه اول اکتبر یعنی یک روز قبل از آغاز اجلاس پذیرش رسمی از مدعوین در هتلها انجام میگرفت. ما طبق هماهنگی قبلی با سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو، یک شب در سوئیت سفارت اقامت کردیم و از فردا در هتل. من در هتل هیلتون hilton کنار ساحل بودم. آقای رمضانی در هتل فِـیِـرمونت Fairmont و آقای رضازاده در هتل فورسیزینس (four seasons) کنار ساحل. رفتار افراد جوان تیم کمیته اجلاس با مهمانان بسیار احترامآمیز بود و هر کدام در انجام وظیفه محوله خود و راهنمایی و کمک به مهمانان معمولاً با خوشرویی تمام احساس مسئولیت میکردند. معلوم میشد مسئولان و تصمیمگیران اجلاس در ردههای بالا، در انتخاب افراد همکار دقت لازم را معمول داشتهاند. ما در تمام یک هفته یک حرکت بیجا و سرد و رنجشآور از مسئولان و کادر اجرایی اجلاس بشردوستانه ندیدیم. معمولاً ویترین هر کنگره و همایشی رفتار مجریان آن است ... در باکو همه مهمانان خارجی - که گفته میشد 500 نفر فرهیخته و اهل نظر و اندیشه و متخصص از 60 کشور دنیا دعوت شدهاند و بر اساس آمار و لیست چاپ شده، 426 نفرشان آمده بودند - علاوه بر متن و شیوه اجرای اصل برنامههای همایش، از منش و رفتار خوب افراد اجرایی آن کاملاً احساس رضایت میکردند. تو میتوانستی ویترین این اجلاس بیناللملی را در برخورد حسابشده دستاندرکاران و مجریان آن آشکارا ببینی. به عبارت دیگر، چهارمین همایش بشردوستانه باکو 2014، قبل از همه چیز تابلویی روشن و منظم و جالب از رفتار و منش خوب و مهماننوازی خود آذربایجانی بود که به نظر من اگر آن همایش، هیچ هدف و نتیجهای جز این یک مورد نداشت، در معرفی فرهنگ و مردم و توسعه امروز کشور آذربایجان به دنیا کافی بود.
یادآور شوم که روز سه شنبه و چهارشنبه وقتمان آزاد بود با دوستان باکویی مخصوصاً اهل شعر و ادب دیدارهایی داشتیم و در اتحادیه نویسندگان در مجلس بادبود شاعر مرحوم حاج مایل شرکت کردیم و به زیارت امامزاده رحیمه خاتون در نارداران و آرامگاه فخری مشاهیر باکو رفتیم و سر قبر محمد آراز و بختیار وهابزاده (دو شاعر مشهور) و حسن بیگ زردابی (نخستین روزنامه نگار آذربایجانی، 120 سال پیش) و ...
نخستین روز همایش
چهارمین همایش بشردوستانه باکو 2014 روز پنجشنبه 2 اکتبر/ 10 مهر 93 به طور رسمی رأس ساعت 10 در مرکز فرهنگی حیدر علییف با حضور چند صد مهمان خارجی و داخلی و شخص «الهام علییف» رییس جمهور آذربایجان شروع شد. رییس جمهور الهام علییف پشت تریبون قرار گرفت و شروع کرد به سخنرانی بیهیچ کاغذ و یادداشتی. ابتدا خیر مقدم گفت به مهمانان. بعد مسایل مهم اجتماعی و سیاسی را از منظر بشردوستانه در ارتباط با کشورش آذربایجان و دنیا شفاف و آشکارا مورد توجه قرار داد. خلاصه بیانات الهام علییف که من در همان مراسم افتتاحیه یادداشت میکردم، بدون هیچ شرح و توضیحی، به قرار ذیل است:
«امروز در آذربایجان اقوام و پیروان ادیان مختلف در کمال آرامش و امنیت در کنار هم زندگی میکنند... کشور آذربایجان هم عضو اتحادیه اروپاست و هم عضو کنفرانس اسلامی. ما در موضوع مذاهب مختلف دینی با حضور رهبران آنها در آذربایجان نشستها و اجلاسهایی برگزار کردهایم. این همایش بشردوستانه همه ساله در باکو برگزار خواهد شد. امروز ملت و دولت آذربایجان درگیر موضوع اشغال 20 درصد از خاک کشورشان هستند که تحت اشغال ارامنه قرار دارد و بیش از یک میلیون آواره جنگی از مناطق اشغالی داریم. ما خاطره تلخ قتل عام صدها نفر از هموطنان خود در منطقه اشغالی خوجالی را بر دل داریم که به دست اشغالگران ارمنی کشته شدهاند و متأسفانه قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل و کنفرانس اسلامی و دیگر سازمانهای بینالمللی در محکومیت ارمنستان و احقاق حقوق اراضی اشغالی ما در 20 سال گذشته اجرا نشده و نمیشود. در اراضی اشغال شده آذربایجان، آثار معماری ملی و دینی و تاریخی ما توسط اشغالگران ارمنی تخریب میشود ... اگر مناقشه آذربایجان و ارمنستان بر سر اشغال قرهباغ و دیگر اراضی، حل نشود، خطرش متوجه کل منطقه خواهد شد ... امروز در کشور ما به امر تحصیل دانش و ارتقای آن بسیار اهمیت داده میشود. امر بهداشت بیش از پیش در آذربایجان مورد نظر دولت بوده و در 10 سال اخیر بیش از 500 مرکز بهداشتی با استانداردهای قابل قبول به بهرهبرداری رسیده است. آثار تاریخی و معماری ترمیم و احیا میشود مخصوصاً آثار دینی و مساجد و کلیساها که برای نمونه مسجد جامع شهر «شَماخی» و کلیسای کاتولیک در شهر «شَکی» را میتوانم مثال بزنم. همچنین گفتمانهای دینی در کشور ما برپا میگردد که به نظر من این گفتمانها زمینهساز تقویت دولتها و تحقق خواست ملتهاست... در کشور ما حقوق و مستمری افراد افزایش یافته، خط فقر از 49 درصد به 5 درصد کاهش یافته و در آینده نزدیک به پایان خواهد رسید. بیکاری به کمتر از 5 درصد رسیده. پیشرفت اقتصادی در آذربایجان خیلی سریع است و در 10 سال اخیر جهش سه برابری داشته و درآمدهای مالیاتی چندین برابر شده است. ما طلای سیاه (نفت) را به سرمایه انسانی تبدیل کردهایم و به تکنولوژیهای نوین دست یافتهایم. اجرای طرحهای انرژی در کشور ما موفق بوده است ... عضو شورای امنیت سازمان ملل هستیم. سیاست خارجی ما مستقل است. در موضوع مناقشه قرهباغ بیش از 150 کشور دنیا در شورای امنیت سازمان ملل به ما رأی مثبت داده است ... امروز در جهان اسلام و در اروپا رادیکالیزم و افراطیگری آسایش و آرامش انسانها را به هم زده، تبعیض در جهان بیداد میکند، درگیریهای خونین دنیا را رنج میدهد، ما در برابر این پدیدهای ناملایم نمیتوانیم بی تفاوت باشیم ... ما پلی میان جهان اسلام و غرب هستیم و ثابت کردیم که میتوانیم از عهده این مسئولیت برآییم. دو سال پیش مسابقه موسیقی اروپا (یورو ویژن) را در آذربایجان برگزار کردیم، سال بعد المپیاد ورزشی جام ملتهای اروپا 2015 و در سال 2017 همایش عالم اسلام در باکو برگزار خواهد شد... ما عضو خانواده بزرگ اروپا و اسلام هستیم و اثبات کردیم که این دو میتواند در کنار هم باشد بی هیچ مشکلی ...»
بعد از الهام علییف، خانم «والنتینا ماتوینکوون» رییس مجلس فدراسیون روسیه و نماینده ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه پیام وی را برای جمع حاضر میخواند و از حفظ انرژی و بهره مندی انسان از طبیعت و اهمیت اومانیزم و بشردوستی حرف میزند و روابط آذربایجان و روسیه را الگویی برای دیگر کشورها معرفی میکند.
بعد خانم هلن نماینده سازمان ملل در امور توسعه طی سخنانی از امر پیشرفت در آذربایجان اظهار رضایت میکند و انعقاد قراردادهای کلان نفتی این کشور با شرکتهای بزرگ دنیا را موجب کاهش فقر و افزایش رفاه در این جامعه میداند و تأکید میکند که آذربایجان در امر توسعه و پیشرفت دوراندیشانه عمل میکند.
عبدالعزیز عثمان دبیر کنفرانس اسلامی (ظاهراً) هم پشت تریبون قرار میگیرد و ضمن سخنانی از ادامه اشغال فلسطین توسط صهیونیستها و خاک قرهباغ به دست ارامنه و عدم اجرای قطعنامههای شورای امنیت انتقاد میکند.
حدود نیم ساعت استراحت و پذیرایی است و بعد قسمت دوم برنامه شروع میشود و ده نفر از رییس جمهورها و نخست وزیرهای سابق (لیتوانی، کروواسی و ... و بعضی دیگر از سران مثل مشاور امارات متحده عربی، رییس شورای اجرایی سازمان یونسکو و ... که دعوت شدهاند، در جایگاه قرار میگیرند و به ترتیب سخنرانی میکنند. بعد ناهار با حضور شخص رییس جمهور الهام علییف و خانوادهاش در جمع مهمانان در رستوران مرکز حیدر علییف.
بعد از ناهار که عجیب کسالت بر جماعت حاکم شده، برنامه ادامه مییابد با حضور 14 نفر از برندگان جایزه نوبل (از سال 1991 تا 2013)، مجری رییس فرهنگستان علوم آذربایجان عاکف علیزاده است. یکی از نوبلیها حرفی از انیشتن نقل میکند که قابل تأمل است: «حکومت جهانی لازم است تا با همفکری و همگرایی، مناقشهها را کنار بزند.»
این 14 نفر دانشمند و مخترع و مکتشف و اندیشمند و نویسنده و فعال اجتماعی و اقتصادی که برنده نوبل شدهاند و امروز مهمان همایش بشردوستانه باکو هستند، در موضوعات گوناگونی صحبت میکنند از جمله: بحران آب در جهان، بهداشت، دانشافزایی، صلح جهانی، اقتصاد، امنیت، میراث فرهنگی، فقر، جنگ، مهاجران مجبوری، بیماریها، تغییرات جوی، بیمه، بیکاری، اشتغال. یکی از آنها (پیتر آرتور) متذکر میشود که در یک ماه اخیر دو میلیون نفر در آمریکا بیکار شدهاند!
فاصله و استراحت و پذیرایی نیم ساعته دیگر؛ بعد قسمت پایانی برنامه اجرا میشود با حضور وزیر آموزش و پرورش آذربایجان میکاییل جباراف و هشت نفر مهمان صاحب نظر خارجی آغاز میشود؛ وزیر انگلیسی را خوب حرف میزند. اما مهمانان حسابی خستهاند و خوابشان میگیرد. برنامه رأس ساعت مقرر یعنی 6 عصر و هنگام غروب تمام میشود.
روز خوبی بود امروز. بعضی از دوستان دانشور قدیمی را هم دیدم مثل شاهین مصطفییف و عیسی حبیببیگلی (از مسئولان فرهنگستان علوم آذربایجان). همچنین «آنار رضایف» رییس اتحادیه نویسندگان آذربایجان را در ساعت استراحت در حیاط مرکز حیدر علییف دیدم و احوالپرسی کردیم و سخنی در باب نشریه «دنیز» گفتیم. کارت عضویت افتخاری من در اتحادیه نویسندگان به امضای ایشان است از سال 1383 / 2005.
ضیافت شام را در رستوران هتل فِیِرمُونت، سالن نظامی گنجوی بودیم.... ادامه دارد
منبع: هفته نامه دنیز شماره 57، مورخ 30 مهر ماه 93 – و سایت دنیزنیوز – بخش مقالات