آذربایجان عاشیق و شاعر قادینلاری (3)
فاطمه میرزاده
گوللر پریسی
گوللر پریسی، گورجوستان رئسپوبلیکاسینین بورچالی ولایتینین فخرالی کندینده، 1790-نجی ایلده کندلی عائیلهسینده آنادان اولموشدور. ائودار، کندلی قادین اولان گوللر پریسی، ساز-سؤز عاشیقی اولموش، دئییلنه گؤره 135 ایل عؤمور سورموش و 1925-نجی ایلده دوغما فخرالی کندینده وفات ائتمیشدیر. عاشیق شعرینین قایدا-قانونلارینا، ائل هاوالارینا بلد اولدوغو اثرلریندن بللیدیر.
قادر آللاه، گل رحم ائله بو چاغا،
قویون نئجه تاب گتیریر بیچاغا،
قویاللار قبیره، بوکهللر آغا،
نکرئیینلر سؤال ائتسه نه دئییم؟
«بو دونیا دئدیگین بیر شیرین باغدیر»- دئیه، حیاتی جوشغون بیر محبتله سئوهن گوللر پریسینین الیندن، بیر نئچه عاشیق-شاعیر چیخمیشدیر. شعرلرینده دؤوری-زاماندان، حاقسیزلیقلاردان شیکایت وئریر. قارداشی اسماعیل دا شاعیر اولموشدور. تقدیم اولونان هر ایکی شعر قارداشینین محبت تاریخچهسی ایله علاقهداردیر. ائل آراسیندا بو محبتله باغلی رومانتیک روایتلر، حئکایهلر یاشاییر. شعرلریندن بئله چیخیر کی قافقاز حاکمی قارداشینی قافقازدان سورگون ائدیبمیش، او ایسه گئدیب تورکیهنین قارس ولایتینده قالماغا مجبور اولموشدور.
قافقاز جانشینینه
(قارداشی اوچون خواهیشه گلیرکن)
حؤکمدارسان، حضورونا گلمیشم،
آماندیر، قارداشیم ائلدن آییرما.
قوجالیب آنامیز، گؤزو یولدادیر،
بولبولو چمندن، گولدن آییرما.
تاپیلمیردی، وطنیندن قاچمیشدی،
ترلان ایدی یوواسیندان اوچموشدو.
یاد اؤلکهیه، قریبلییه دوشموشدو،
باغیشلا، طوطینی دیلدن آییرما.
پرییم گلمیشم سیزه منّته،
آماندیر، قارداشیم سالما ذلّته.
چکیب جزاسینی، دوشوب قوربته،
یاشیلباش سونانی گؤلدن آییرما.
آغلارام
قارسا طرف باخیب-باخیب آغلارام،
وورولوب کؤکسومه یارالار، قارداش.
سینهم اوستون چالین-چارپاز داغلارام،
دولانیر کؤنلومده هارالار قارداش؟!
عشقین بادهسینی یامان ایچیبسن،
درد الیندن تورک ائلینه قاچیبسان.
قوهومدان، قارداشدان نییه کئچیبسن؟
دیوان ایشه باخیب آرالار ،قارداش.
قلبیم قؤور ائیلهییر کؤهنه یارادان،
چوخ کئچمز چیخارسان قورخو-قارادان.
سیرا داغلار چکیلسئیدی آرادان،
گؤرونردی گؤزمه اورالار، قارداش.
پرییم، دردینه دؤزه بیلمیرم،
ساوادیم چاتماییر، یازا بیلمیرم.
سنسیز بو دونیادا دؤزه بیلمیرم،
گلمهسن باجیلار سارالار، قارداش.
منبع: دنیز نشریه سی، نؤمره 64 - نشر تاریخی 1393/10/16
و سایت «دنیزنیوز» www.daniznews.ir
یادداشتی پیرامون کتاب
منظومه پیغمبر(ص)
حسین دوستی – اهر
در سفرهایی که به جمهوری خودمختار نخجوان داشتم بادعوت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران( در بهمن 1384 و مهر1385) هر بار که از آرامگاه حسین جاوید در نخجوان دیدن کرده و فاتحه ای نثار ارواح این شاعر مبارز و همسر و پسرش می نمودم ،آرزو میکردم که ایکاش نمایشنامه منظوم« پیغمبر» که یکی از شاهکارهای ادبی این شاعر مسلمان مبارز است، به زبان فارسی ترجمه میشد تا مردم ایران، بیش از پیش با آثار و اندیشههای این شاعر ترکزبان مسلمان آشنا میشدند.
سالها گذشت و آرزوهای بسیاری برآورده شدند. «هر دم از این باغ بری میرسد/ تازهتر از تازهتری می رسد». ادیبی توانا و پرتلاش، در یک فعالیت شش ماهه، ترجمه منظوم این نمایشنامه را عهدهدار شد و به حسن انجام رساند. اینک عین نمایشنامه «پیغمبر» به زبان ترکی و ترجمه منظوم و شیوای آن به زبان فارسی، در یک مجلد از قلم شاعر توانا و خوش استعداد ارسبارانی- جناب آقای مهندس اکبر حمیدی علیار- از سوی نشر آوای منجی- در شهرمقدس قم – چاپ ومنتشر شده و چشم و دل علاقمندان پیامبر اعظم (ص) و دوستداران ادبیات نمایشی آذربایجانی - فارسی را مینوازد.
حسین جاوید، شاعر متفکر و اندیشمند مسلمان آذربایجانی در سال 1882 م در نخجوان متولد شده و از سال 1899 تا 1904 م جهت تکمیل علوم دینی و فلسفی به مدرسه طالبیه تبریز آمد و مدتی نیز در ارومیه رحل اقامت افکند. او بعد از مدتی سکونت در ترکیه ، به باکو برگشته و در دارالمعلمین باکو ، به تدریس پرداخت .
حسین جاوید، در دوره حکومت کمونیستها در آذربایجان ، بر مرام و ایده آنان تسلیم نشد و با اشعار و مقالات و نمایشنامههای خود به دفاع از مردم مسلمان و عقاید آنان پرداخت و با نوشتن اثر فاخر خود – پیغمبر (ص) – از سیمای حقیقی اسلام و پیامبر اکرم(ص) و حریم این مکتب انسانساز دفاع کرد. این فعالیتها باعث شد تارژیم کمونیستی، از انتشارآثار و نمایش نمایشنامههای وی جلوگیری نماید و لذا در سال 1937م توسط حکومت استالین دستگیر و به تبعیدگاه مخوف (ماقادان) باسرمای 50درجه زیرصفربه سیبری فرستاده شد. درسال1940م به تبعیدگاه دیگر شوروی به نام (ایرکوتسگ ) منتقل و تا پایان عمر درآنجا ماند و در بیمارستان بازداشتگاه وفات نمود و در گورستان روستا دفن شد. لکن بعد از 40 سال، جنازه شاعر در 1982 به نخجوان منتقل و در جوارخانهاش در باغ جاوید مدفون شد .
نمایشنامه منظوم «پیغمبر» که در سالهای 23-1922 میلادی نوشته شده بود، یکی از بهترین نمایشنامههای 20 گانه حسین جاوید به شمار میرود که اینک قلم روان و رسای شاعر توانمند آقای مهندس اکبر حمیدی علیار- پنجره ای روشن به آفاق اندیشههای روشن و آرمان انسانی و معنوی این شاعر بزرگ آذربایجانی میگشاید .
حسین جاوید در این نمایشنامه چهار پردهای با عناوین: بعثت، دعوت، هجرت و نصرت صحنههایی شاعرانه و مقدس را به تصویر کشیده است که نظر شنونده و بیننده را به سیمای معصوم و دوستداشتنی پیامبر اسلام (ص) و مبانی دین مقدس اسلام جلب مینماید و انصافاً در این راه موفق شده و مترجم توانای آن نمایشنامه نیز به خوبی و شایستگی به ترجمه آن نایل آمده است.
رجاء واثق دارد این خدمت مقدس از سوی شاعر و مترجم، مورد عنایت پیامبر گرامی (ص) قرار گرفته و پیام آور صلح و دوستی و دانایی و حکمت باشد.
در این کتاب علاوه از مقدمه مترجم، یادداشتهایی از دو ادیب و روزنامهنگار برجسته چاپ شده که بر ارزش ادبی کتاب افزوده است. یاد داشتی ازآقای صابر شاه تختی (از جمهوری خود مختار نخجوان) و مقالهای از استاد مصطفی قلیزاده علیار (از شعرا و نویسندگان برجسته ایرانی – ساکن ارومیه).
سپاس و قدردانی محبان رسول الله (ص) بدرقه راه این 4 فرهیخته باد که در دفاع از حریم نبوی (ص) قلم می زنند.
منبع: دوهفته نامه «دنیز» شماره 52
میلاد فاطمه زهرا (س)
شاعر: مرحوم استاد حاج علمدار ماهر (باکو 1950 - 2014)
السلام، ای هر ایکی دونیایه زینت فاطمه
السلام، ای گؤوهر دریای عصمت فاطمه
السلام، ای مصطفینین جسمینین بیر پارهسی
السلام، ای حیدر کراره نسبت فاطمه
حق یولوندا صادق اولدون، صبر ائدیب هر محنته
ای آلان مین شؤوق ایله جامشهادت فاطمه
وئرمهمیشدی کیمسه اسرار وجودوندان خبر
ای وجود پاکی باشدان باشه حکمت فاطمه
سن لیاقت، سن نزاکت، سن صداقت رمزیسن
ای نهال بوستان عزّ و غیرت فاطمه
کیم سنین تک اولدو اونبیر اولیانین مادری
هانسی مادردیر قویان نسل امامت فاطمه
عید مولودون سعادت بخش ائدر، بیر لطف قیل
تا تاپاق بیز ده بو بایرامدا سعادت فاطمه
ای گلیب مولود زهرایه، عبادتدن قاچان
سؤیله ائتمیشدیر هاچان دینه خیانت فاطمه؟
اجنبینین قویدوغو یولدان اوزاقلاش، ای باجیم
سیز قادینلارچون قویوبدور راه عفت قاطمه
دختر کبری حجابین الده محکم ساخلایین
اؤز حجابین سیزلره وئرمیش امانت فاطمه
زینب و کلثوم تک مردانه اول اسلامده
بلکه ائتسین آخرت گونده شفاعت فاطمه
بیعمللردن کنیز اولماز خانیملار شاهینه
یاددا ساخلا ائیلهمیش حقه عبادت فاطمه
ماهرم، چوخدور گناهیم، گر شفاعت ائتمهسن
بیلمیرم حالیم نولور روز قیامت، فاطمه
منبع: «دنیز» نشریه سی، شماره 50 - تاریخ 31 فروردین 1393
تفسیر ریحانةالقرآن
اکبر حمیدی علیار
علمای آذربایجان در صد و پنجاه سال اخیر، همزمان با تبحر در همه علوم و معارف دینی، از بزرگ ترین مفسران قرآن در حوزه های علمیه نجف و اشرف و قم و تبریز و باکو و تهران و مشهد و زنجان و اردبیل بوده اند، گذشته از بزرگانی همچون آیت الله خویی و علامه طباطبایی، دیگر عالمان و فقیهان شیعی آذربایجانی کتابهایی ارزشمند در تفسیر بخشی از قرآن کریم و حتی تفسیر یک سوره از این کتاب آسمانی مقدس نوشته اند مانند علامه امینی، آیت الله مستنبط، آیت الله مشکینی، آیت الله میرزا جواد غروی علیاری، میر کریم موسوی باکوی و ... و اخیراً روحانی فرزانه معاصر جناب سید ابراهیم حسینی لیلابی که تفسیری اختصاصی بر سوره مبارکه «یس» نوشته و منتشر کرده است.
دانشمند محترم حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم حسینی لیلابی از خاندانهای شریف سادات اصیل آذربایجان متولد 1335 ش.، از فضلای حوزه علمیه قم و از مدرسان فقه و اصول هستند. از ایشان آثار ارزشمند متعددی چاپ و نشر گردیده است که از آن جمله میتوان به کتاب وزین "آمالالواعظین" اشاره نمود که در سه جلد وزیری و به کرات (از سال 1383 تا کنون) و اخیراً کتاب "تفسیر ریحانةالقرآن" منتشر شده است.این کتاب همانگونه که از اسمش پیداست تفسیر سورهی مبارک «یس» میباشد که از سوی انتشارات "طلیعه سبز" در قم و در 488 صفحهی وزیری بصورت نفیس و متن دو رنگ (آیات کریمه به رنگ سبز) چاپ و به عاشقان کتاب و عترت اهدا شده است.
مؤلف مفسر استاد حسینی لیلابی در بیان هدف خود از این تفسیر، در مقدمهی کتاب اشاره میفرمایند که هدف و اساس قرآن خداشناسی و لازمهی خداشناسی، معرفت پیامبران و متعاقباً مجادله و مبارزه با کفار و مشرکان و بالاخره توصیف بهشت و نعمات آن و دوزخ و نقمات آن است و این یک حقیقت است که رسالت فوقالذکر قرآن در سورهی «یس» گنجانده شده است.
ایشان در آغاز کتاب در 8 صفحه فضیلت سورهی یس را شرح داده و تلویحاً وجه تسمیه کتاب را حدیثی از امام صادق (ع) میشمارند که فرموده است:
علِّموا اولادَکم «یس» فانّها رَیحانةُالقرآنِ (به فرزندانتان سورهی یس را بیاموزید که یس ریحانهی قرآن است.)
و سپس از آیهی «بسم الله الرحمن الرحیم» تفسیر را شروع میکنند و جالب اینکه این آیه با حدود 14 صفحه تفسیر، طولانیترین بحث را به خود اختصاص داده و خیلی عالمانه دقایق آن روشن شده است.
از ویژگیهای این تفسیر که شاید منحصر بفرد نیز باشد توأم بودن ترکیب و تفسیر است، به این صورت که استاد ابتدا ترکیب آیات را از نظر لغوی و صرف و نحو بررسی نموده سپس به تفسیر آیات با قراین قرآنی (قرآن به قرآن) و روایی (تاریخ و احادیث) پرداخته و نظرات مفسّرین سلف را در موارد مورد اختلاف بیان نمودهاند.
دیگر اینکه مفسر گرامی که بر ادبیات عرب و فارس تسلط دارد و خود ادیبی فاضل به شمار میرود، ضمن داشتن زبان و بیانی فصیح و شیوا و ساده سعی نموده است برای تسهیل و تمثیل مفهوم مطالب و جذب مخاطب، متناسب با موضوعات گوناگون از اشعار عربی و فارسی استفاده نماید و در عین حال صلابت و استحکام اثر را حفظ نماید؛ طوری که طلاب، دانشپژوهان و حتی اساتید مراجعه کننده به این اثر تشنه و دست خالی بر نخواهند گشت و هرکس فراخور سطح درک خود از آن خوشهها خواهد چید.
ضمن آرزوی سلامتی، طول عمر بابرکت و موفقیت روزافزون برای جناب حاج سید ابراهیم حسینی لیلابی، امیدواریم خوانندگان علاقمند به معارف قرآنی با مطالعهی تفسیر ریحانةالقرآن موجبات ریحان روح خویش را فراهم آورند.
منبع: هفته نامه «دنیز» شماره 49 - مورخ 26 فروردین 1393؛ ارومیه
«علیار یوسفلو»دان بیر شعر:
قدرتلی شاعر مرحوم «علیار یوسفلو» (علی یف) 1929-جو ایلده نخجوانین شرور رایونونون پسیان کندینده آنادان اولوب. باکیدا آذربایجان دولت تربیت معلم دانشگاهینی، مسکودا ایسه ماکسیم قورکی آدینا دونیا ادبیاتی دانشکده سینی بیتیریب. نخجوان و گنجه تئاترلاریندا 5 درام اثری تماشایا قویولوب.ع. یوسفلونون باکیدا و مسکودا 6 شعر کتابی نشر اولونوب.او بیرینجی آدربایجانلی شاعر ایدی کی، سووئت دؤورنده شعر کتابی مسکودا چاپ اولدو. علیار یوسفلو 1993-جو ایلده وفات ائدیب. آشاغیداکی شعر اونون گؤزل شعرلریندن بیری دیر:
آستا سور قاتاری
نخجوان داغلاری باشلاندی آرتیق
قالدی آرخامیزدا شیش تپه لری.
لای-لای، دیدیک- دیدیک قایالار چاپیق
باخیر ذیروه لردن اوخلارین یئری.
آستا سور قاتاری قارداش بو یئردن
دؤیوش میدانینا باخماق گرکدیر.
ائله سرنشین وار بو«موزه لردن»
بلکه بیر ده گلیب کئچمه یه جکدیر.
توفانا چئوریلیب بورادا کولک
قوشلار گؤیدن یئره قاناد سالیبدیر.
داغلارین باشیندا اوینایان شیمشک
قلینجلار آغزیندان آلوو آلیبدیر.
بیر هایا مین یئردن های وئرن سسلر
نیزه لی داشلارین نعره سسی دیر!
دؤشده هیکل اولان شادارا سنگر
دؤنمز اوغوللارین تونج سینه سی دیر.
سؤنوب ظالملرین بوردا آرزوسو
گؤزونده دونیایا ظلمت چؤکوبدور
نئچه غصبکارین «غالب اوردوسو»
بوردا سیلاحینی یئره تؤکوبدور.
بورا باش قالدیران بوردا باش اگیب
آلوو سئل اولوب بو تورپاق چاغلار.
دوشمنه یانیندان جیغیر وئرمه ییب
سنه سینه سیندن یول وئرن داغلار.
آستا سور قاتاری قارداش بو یئردن
دؤیوش میدانینا باخماق گرکدیر.
ائله سرنشین وار بو موزه لردن
بلکه هئچ بیر داها کئچمه یه جکدیر.
منبع: «دنیز» هفته نامه سی، شماره 47 - نشر تاریخی 12 اسفند 1392؛ اورمیه