یا حسین!
(نوحه - حضرت زینبین زبانحالی)
کامل سربندی – باکو
بو نه ستمدیر، نه جفا؟ یا حسین!
قانه باتیب کرب و بلا، با حسین!
حدّتایله نعره چکیر شمر دون،
قصدیوه دورموشدور اوتوز مین قشون،
قانایله صحرالر اولوب لالهگون،
حقی دانیب قوم دغا، یا حسین.
اولدو شهید تازه جوان اکبرین،
تشنهلب اوخلاندی علیاصغرین،
گؤرمهدی توی قاسم مهپیکرین،
اولدو قیزیل قانی حنا، یا حسین.
سالدیلار آتدان یئره عباسیوی
قیردیلار اول خنجیر الماسیوی
ایندی یزید بایرام ائدیر یاسیوی
شامدا قوروب بزم صفا، یا حسین.
ظلمی نمایان ائلهدی اهل کین،
اولمادی ال توتماغا یار و معین،
کسدی سنین باشیوی شمر لعین،
ائتمهدی بیر ذره حیا، یا حسین.
نوک جدایه باشیوی تاخدیلار،
زینب نالانی اودا یاخدیلار،
ظلم ایله دینین ائوینی ییخدیلار،
یوخمو مگر روز جزا، یا حسین!
تا نه قدر عؤمرومه بئل باغلارام،
شام و سحر ناله چکیب آغلارام.
«کامل»م هجرینله اورک داغلارام،
راهینه جانیمدی فدا، یا حسین.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 42 مورخ 16 آذر ماه 1392
آذربایجان مرثیه ادبیاتینا بر باخیش
رحمتلیک حاجی مایل علی یف
الله تعالی بو دنیانی خلق ائتدیگی آندان سئوینج و کدر آدلی ایکی حسّی قوشا یاراتمیشدیر. بلکه ائله همیشه فانی لیگین دن شکایت لندیگیمیز دنیانین جاذبه دارلیغی، شیرین لیگی ده بوندادیر. اگر هر هانسی بیر خلق، بیر ملت آجینی، کدری دادماسا، شبهه سیز سئوینج و شادلیغین دا نشئه سینی دادابیلمز. دئملی، انسانلار تا قدیم دن شادلیغلارینی افاده ائدن نغمه لر، ماهنی لار یاراتدیقلاری کیمی، کدرلرینی بروزه وئرن حزنلو شعرلر ده یاراتمالی ایدیلر. تصادفی دئییل کی، هله میلادان اول، یئددینجی یوز ایللیکده، قدیم یونانستاندا ائلئکیا آدلی کدر، حزن افاده ائدن بیر شعر ژانری یارانمیشدی. طبیعی کی، یاخین و اورتا شرقده، ائله جه ده آذربایجاندا یارانمیش اولان اوخشامالار، آغیلار، داها سونرالار معنا اعتباری ایله بونلارا یاخین، لاکین مضمون، اوسلوب و دیل جهتدن بیر قدر فرقلی اولان مرثیه لر و نوحه لر محض بو احتیاجدان میدانا گلمیشدیر.
اول لر مشهور شخصیت لرین، حکمدارلارین، ائله جه ده مختلف علم و صنعت (هنر) خادملری نین اؤلومو مناسبتی ایله یازیلان مرثیه لر، کربلا فاجعه سندن سونرا ایراندا و آذربایجاندا داها اؤنملی و داها گئنیش وسعت تاپدی. مشهور ادبیات شناس فریدون بیگ کؤچرلی کربلا فاجعه سینی و بو فاجعه نین فوقونده دوران امام حسین علیه السلامین مصیبتینی خاراکتریزه ائده رک یازیردی:
» اگر ایراد و اعتراف اولونسا کی، کدر ایله صفا و غم ایله سرور و یاش ایله نور بیر یئرده اولا بیلمز، بونلار بیر- بیری ایله ضدّ اولدوغو حالدا اویوشماز، اوندا بئله دئیه بیلریک کی، بلی، امام حسین (ع) مصیبتینده بو فیض واردیر، بیر یاندان آغلادیر، بیر یاندان نورانیت بخش ائدیب، شاد قیلیر؛ بیر یاندان غملندیریر، بیر یاندان غم و غصه دن آزاد ائدیر. بیر یاندان شکسته و پریشان حال ائدیر، بیر یاندان اوجا مقاملاردا دؤور اتمه یه پر و بال وئریر. بو فیض و برکت، بو غیر عادی حالت و خصوصیت آنجاق سید الشهدا مصیبت و عزاسینا مختص دیر؛ آنجاق ماه محرمده ترتیب اولونان تعزیه لرده حسّ اولونور ...«
بو تعزیه لری شرافتلندیرن، بو ماتملری رونق لندیرن، طبیعی کی، آذربایجان مرثیه ادبیاتی نین قـُمری، راجی، دخیل و اونلارجا دیگر گؤرکملی نماینده سی نین بو گونوموزه گلیب چاتان و شبهه سیز همیشه یاشایاجاق اثرلری دیر. بلی، مرثیه خوان و نوحه خوانلار هم اؤزلرینه، هم ده اثرلرینه ابدی حیات بخش ائتمیشلر دئسک، یانیلماریق. چونکی دنیا دوردوقجا اونو سئونلرین کؤنلونده ابدی مقام تاپان امام حسین (ع) مصیبتی اونودولمایاجاغی کیمی، بو بؤیوک مصیبتین پوئتیک عکس – صداسی اولان مرثیه لر و نوحه لر ده اونودولمایاجاق.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 8 مورخ 28 دیماه 90
این خانم شاعره استثنایی را بشناسیم
خانم «امّ لیلا» متخلص به «کنیز فاطمه» از اهالی روستای دومریق شهرستان کلیبر در آذربایجان شرقی، در سال 1362 قمری (1321شمسی – اوایل پهلوی دوم) در کربلا وفات کرد وآنجا هم به خاک سپرده شد. بازماندگانش همین الان در تبریز زندگی می کنند (خانواده های زارعی مصطفی چای و آقازاده دومریق). این زن از شاعره های پرکار و ناشناخته آذربایجان و تمام اشعارش مخصوص مدایح و مراثی اهل بیت (ع) است بلا استثناء. دیوان خطی اش «غمام البکاء» را داده برادر خوش نویس اش ملا محمد رضا کتابت کرده. ماجرایش زیاد است. امسال این دیوان ترکی نوحه و مراثی و مدایح به همت محقق پرتلاش و ارجمند حسین دوستی اهری در قم (نوید اسلام) چاپ شده در 361 صفحه و در قطع جیبی. من روز جمعه 11 آذر از تلویزیون تبریز و در برنامه «مقتل» خیلی اجمالی معرفی اش کردم. اما لازم است خوانده شود بیشتر معرفی گردد. استثناء بودن این خانم شاعره (کنیز فاطمه) آن نیست که مثلاً اشعاری شاهکار آفریده و دست شاعران مرد را مثلاً از پشت بسته!... بلکه استثنایی بودنش این است که یک عمر فقط به اهل بیت شعر گفته و لاغیر؛ و این فضیلت والای است. از شاعران مرد خیلی بوده اند که فقط نوح و مدح و مراثی آل محمد (ع) سروده اند، اما آیا شما اینگونه بانویی در ادبیات عرب یا فارسی می شناسید که تمام دیوانش مخصوص این موضوع باشد؟ ظاهراً او تنهاست رحمه الله علیها.
به مناسبت امروز (تاسوعا) و به یاد عظمت حضرت ابوالفضل العباس (ع) بیتی چند از کنیز فاطمه را می آورم:
شجاعت حضرت اباالفضل(ع)
او گونکه اهل بیت آرا سوسوزلوق آشکار اولوب
چو یادگار مرتضی ائشیتدی بی قرار اولوب.
سکینه نی سوسوز گؤروب کسیلدی صبر و طاقتی
اسردی جسمی برگ تک، گلنده جوشه غیرتی
خطاب ائدردی نفسینه، عباس ائیله راحتی
سوسوز یانا کباب اولا بو گون حسینون عترتی؟
چکردی آه جانگداز، دو عینی درّ بار اولوب....
یک شعر شاهکار در باره کربلا
دو بیت ترکی زیر از نوحه ای است که شاعر بزرگ و کم نظیر مرحوم حاجی سید عظیم شیروانی (وفات: 1305 هـ.ق) سروده و به حق در باره قیام کربلا و نگاه عرفانی به عظمت امام حسین (ع) این چهار مصراع در ردیف شاهکارهای دنیاست:
هر کس که حسین تک اولمازعاشق
درد و الم و صفانی بیلمز
نوش ایله مه ین می بلانی
کیفیت کربلانی بیلمز.
این دو بیت را نخستین بار از زبان مرحوم حاج علی اکرام در مراسم برزگداشت ایشان در ارومیه (29 دی ماه 1385) شنیده بودم و بعدها هم چندین بار از آن مرحوم شنیدم اما نمی دانم چرا شاعرش را از وی نپرسیده بودم تا اینکه اخیراً از دوست فاضل و ادیب دانشمند حاج مصطفی علی یف – فرزند شاعر برجسته حاج مایل و برادر زاده حاج علی اکرام - نام شاعر بزرگ این شعر سترگ اندیشه ای را سؤال کردم.