شرق
اشاره: بؤیوک اسلام متفکری، گؤرکملی مُـدرِِک شاعریمیز محمد عاکف« اَرسوی»(1873 – 1936) بو شعری تخمیناً یوز ایل بوندان اول دئمیشدی، لاکین محتوا باخیمیندان اسلام دونیاسی نین بو گونکو وضعیتینه ده اویغوندور. دئملی «اسلام» سؤزوندن بو شعرده مقصد «عموم مسلمانلار» دیر و شعر محمد عاکفین «صفحات»کتابی نین 7- جی جیلدینده دیر ( مصر چاپی، عرب الفباسی ایله - 1933م – 1334 هـ. ق ، ص 618 – 620 ؛ تورکیه چاپیندا ایسه لاتین الفباسی ایله- 1996، ص 400). آنجاق بیز او شعری، شاعرین حال حیاتیندا مصرده چاپ اولان متن اساسیندا گتیریریک :
مسلط ، هیچ گؤز آچدیرمازده غربین قانلی کابوسی
عصر لر وار که، اسلامین معطل بینی، بازوسی
نه گؤردون شرقی چوق گزدین؟ دئیورلر؛ گؤردیگیم: یئر یئر
خراب ائللر، سریلمیش خانمانلر، باشسیز امّتلر
ییقیلمیش کؤپرولر، چؤکموش قاناللر، یولجیسیز یوللر
بوروشموش چهره لر، ترسیز آلینلر، ایشله مز قوللر
بوکولموش بئللر، اینجلمیش بویونلر،قایناماز قانلر
دوشونمز باشلر،آلدیرماز یوره کلر، پاسلی وجدانلر
تغـلّـبلر، اسارتلر، تحکـُّملر، مذلـتلر
ریالر، تورلو ایگرنج ابتلالر،تورلو علتلر
اؤرومجک باغلامیش، توتمزاوجاقلر،یانمیش اورمانلر
اکینسیزتارلالر، اوت باسمیش ائولر،کوفلی خارمانلر
جماعتسیز اماملر،کیرلی یوزلر،سجده سیزباشلر
«غزا» نامیله دینداش اؤلدورن بیچاره دینداشلر
ایپ ایصسیز آشیانلر، کیمسه سیز گؤیلر، چوکوک داملر
امک محرومی گونلر، فکر فردا بیلمزآقشاملر ...
گئچرکن آغلادیم گئچدیم، دورورکن آغلادیم دوردوم
دویان یوق، سس وئرن یوق، بین پریشان یورده باش اوردوم
مزارلر، آخرتلر، یوکسه لن قارشینده دورادور
نه توپراقدن گولر بیر یوز، نه گؤیلردن گولر بیر نور
درینلردن گلیر فریادی یوز بینلر جه آلامین
افقلر بیر قیزیل چنبر، بوکوک بوینونده اسلامین
الهی گؤردیگیم عالم می انسانیتین مهدی؟!
بوتون عمرانی تاریخین بو چؤللردن می یوکسه لدی؟
شو زائرسیز بوجاقلرمیدی وحدانیتین یوردی؟
بو قوملردن می، آللاهیم، نبیلر فیشقیروب دوردی؟
هنوز تک برق ایمان چاقمدن جوّینده دونیانین
بو گؤیلردن می، یا رب، جوشدی صاغناق صاغناق ادیانین؟
سریندیب لر شو ساحل لرمی؟ جودیلر بو داغلر می؟
بو اقلیمین می ابراهیمه یول گؤستردی اجرامی؟
حرملر، بیتِ مَقدِس لر بو توپراقدن می یوغرولدی؟
بو وادیلر می دم توتدوقجه بی هوش ائتدی داوودی؟
حرالر، طور سینالر بو آفاقین می شهکاری؟
بو داشلردن می، یئر یئر، داشدی روح اللاهین ین اسراری؟
جهانین غربی وحشتزار ایکن، شرقینده قارناقلر
هرملر، سدّ چین لر، طاق کسرالر، خورنقلر
ارملر، سور بابل لر، سما پیما دگیل میدی؟
نه ماضی لر، الهی بیر ییقیق رؤیا می دیر شیمدی؟
نه یاپسین ناامید اولسونمی شرقین انتباهیندن
پریشان روحوموز خائب دؤنرکن بارگاهیندن؟
بو خیبتدن اوصاندیق بیز، بو خسران آرتیق ال وئرسین
الهی! نرده بیر نفخه ن که، دوکموش حسلر اؤرپرسین
سریلمیش سینه لر کابوسی آرتیق سیلکوب اوستوندن
«حیات البته حقیم دیر!» دئسین، دونیا «دگیل!» دیرکن.
محمد عاکف (
استانبول / 1334 ه. ق
تحلیل
ایران بهترین مسیر برای صادرات گاز به شرق و غرب است
اخیراً برخی از کشورهای اروپایی با دولت ترکمنشتان توافق کرده اند که گاز این کشور حوزه خزر را از طریق جمهوری آذربایجان با کشیدن خط لوله ای به طول دو هزار کیلو متر – معروف به خط ترانس خزر- به ممالک اروپایی انتقال دهند. این طرح با صرف نظر از دلایل سیاسی فراوان، متضمن هزینه های سرسام آوری است که نهایتاً از جیب مردم ترکمن هزینه خواهد شد و از نظر امنیتی هم مطمئن نیست.
ایران و روسیه مخالفت خود را احداث این خط لوله گاز از طریق دریای خزر، اعلام داشته، آن را به دلیل تعیین نشدن رژیم حقوقی این دریا در میان پنج کشور ساحلی خزر، غیرممکن دانسته اند.
به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران(econews.ir )؛ از آنجائی که کشورهای واقع در شرق از جمله هند، پاکستان، افغانستان و چین در آینده نیاز بیشتری به واردات گاز خواهند داشت و از سوی دیگر اروپا بدنبال خروج از انحصار واردات انرژی است و با توجه به سابقه قطع گاز در گذشته از سوی روسیه به منابع گاز کشورهای واقع در ساحل دریای خزر و آسیای مرکزی توجه دارد.
برهمین اساس مسیرهای فعلی انتقال انرژی پاسخگوی نیازهای جدید نیستند و همانگونه که اروپا بدنبال احداث خطوط لوله جدید است کشورهای واقع در شرق نیز در پی راههایی برای دریافت منابع انرژی بویژه سوخت پاک و کم هزینه "گاز" هستند.
در این میان موقعیت استراتژیک و بینظیر ایران، دارا بودن ذخایر عظیم گازی تثبیت شده حدود 30 تریلیون مترمکعبی و داشتن زیرساخت های عظیم انتقال، این امکان را فراهم می کند که صادرات گاز به شکل بلندمدت و با اطمینان بیشتری صورت گیرد و این موضوع از نظر اقتصادی مورد توجه همه کشورهای واردکننده بوده و هست.
از سوی دیگر به جز توان صادرات گاز تولیدی در ایران، کشور ما قادر است گاز کشورهای منطقه از جمله ترکمنستان را به بازارهای جهانی و مشتریان این کشورها انتقال دهد که نمونه آن بهره برداری از خط دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران است.
برای ترکمنستان نیز که به فکر انتقال گاز به ترکیه و هند است هیچ مسیری اقتصادی تر و مطمئن تر از مسیر ایران مطرح نخواهد بود زیرا در غیر این صورت ترکمن ها باید توافق جمهوری های آذریایجان و ارمنستان و کشور ترکیه در سمت شمال و شرق ازبکستان و از جنوب شرق افغانستان را بدست آورند و این موضوع نیازمند صرف وقت، سرمایه گذاری و هزینه های هنگفت است.
در زمان حاضر شبکه فشار قوی سراسری گاز ایران از شش نقطه به کشور ترکیه، جمهوری های آذربایجان، ترکمنستان و نخجوان متصل بوده و صادرات گاز طبیعی به ترکیه و ارمنستان و واردات از ترکمنستان و سواپ گازی از جمهوری آذربایجان به نخجوان با آن انجام می شود.
این خط لوله می تواند گاز ایران و یا کشورهای واقع در شمال کشورمان را به پاکستان، عراق، کویت، امارات متحده عربی و دیگر نقاط قابل دسترس برساند.
از سوی دیگر احداث خطوط لوله انتقال گاز از شرق به غرب از طریق دریای خزر – ترانس خزر- بسیار هزینه بر بوده و خطرات زیست محیطی دارد زیرا این مسیر زلزلهخیز است و در صورت وقوع هر نوع حادثه طبیعی در مسیر این خط، آلودگی های زیست محیطی فراوانی موجودات دریایی و اکوسیستم و حاشیه نشینان بزرگ ترین دریاچه جهان را تهدید خواهد کرد.
به جز مسایل زیست محیطی احداث چنین خط لولهای در زمان حاضر که تدوین رژیم حقوقی دریای خزر به پایان نرسیده، مستلزم توافق هر پنج کشور ساحلی آن است که چنین توافقی نیز وجود ندارد.
براساس اعلام مقام های رسمی، کشورمان به دلایل زیست محیطی، حقوقی و دیگر ملاحظات با احداث این خطوط بشدت مخالف بوده و روسیه نیز موضع مشابهی دارد.
اکنون قراردادهایی توسط شرکت ملی صادرات گاز برای افزایش واردات گاز از ترکمنستان تا سقف 14 میلیارد مترمکعب، واردات گاز از جمهوری آذربایجان، سوآپ گاز به جمهوری نخجوان، صادرات گاز به ترکیه، سوئیس، ارمنستان و پاکستان نهایی شده و کشورمان آماده صدور گاز طبیعی به سوئیس است و مذاکراتی نیز بین این کشور و ترکیه برای انتقال گاز ایران در حال انجام است.
ایران قرار است تا سال 2012 در مرحله اول سالانه یک میلیارد و 500 میلیون مترمکعب و در مرحله دوم چهار میلیارد مترمکعب گاز به سوئیس صادر کند.
در همین زمینه مذاکراتی نیز با کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی برای صادرات گاز در حال انجام است.
در همین پیوند باید اشاره کرد کارشناسان انرژی معتقدند با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، طرح های جمع آوری گازهای همراه نفت و جلوگیری از سوختن آنها، اصلاح الگوهای مصرف، روزآمد کردن تجهیزات و فناوری ها در صنایع و نیروگاهها و فعال شدن در انتقال گاز دیگر کشور ها به بازاهای مصرف و سوآپ (مبادله پایاپای) سهم جهانی صادراتی گاز ایران از مقدار فعلی تا 10 درصد افزایش خواهد یافت.
براساس اعلام مسوولان شرکت ملی گاز ایران در مجموع با اکتشافات جدید حجم ذخایر گاز طبیعی ایران در زمان حاضر به نزدیک 30 تریلیون مترمکعب رسیده که حدود 50 درصد از این ذخایر در میادین پارس جنوبی است.
توسعه طرحهای صادرات گاز از طریق خط لوله و پروژه های ال.ان.جی حدود 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد.
توان تولید انواع گاز ترش و شیرین ایران در زمان حاضر به 630 میلیون مترمکعب در روز رسیده
و روزانه حدود 540 میلیون مترمکعب گاز طبیعی در 13 پالایشگاه گاز کشور فرآورش می شود.
وزارت نفت در برنامه پنجم توسعه دسترسی به افزایش تولید گاز از 600 میلیون مترمکعب به یک میلیارد و 111 میلیون مترمکعب را هدف گذاری کرده است.
در یک نگاه کلی می توان گفت سهم گاز در سبد انرژی کشورمان به حدود 63 درصد رسیده است، مجموع خطوط انتقال فشار قوی گاز موجود و احداث شده در کشور نیز از آغاز فعالیت شرکت ملی گاز ایران تا سال 57، معادل دو هزار و 900 کیلومتر بود که این میزان هماکنون بالغ بر 30 هزار کیلومتر شده که نشانگر بیش از 10 برابر شدن ظرفیت انتقال گاز در سراسر کشور است.
در برنامه پنجم توسعه کشور، احداث پنج تا شش هزار کیلومتر خط انتقال گاز فشار قوی و 20 تا 22 ایستگاه تقویت فشار گاز پیش بینی شده است که این طرح ها با اعتباری نزدیک به 9هزار میلیارد تومان انجام خواهد شد و می تواند بر توان صادراتی کشور بیافزاید.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 4
بهادر و سونا (رمان ترکی)
بدیعی نثر خزینه لری
آذربایجانین بدیعی نثر تاریخینده نریمان نریمانوفون (1870 – 1925) فخری یئری واردیر. او سیاستچی، انقلابچی، معلم و دولت خادمی اولماقلا برابر، اجتماعی حیات عالمینه بیر یازیچی - ادیب کیمی قدم قویموشدور. ن – نریمانوفون سیاسچی و دولت خادمی اولماغی باره ده مختلف سؤز- صحبتلر دئییلسه ده، بؤیوک یازیچی اولماغیندا هئچ بیر سؤز یوخدور. یازیچی پیئس لرینده اولدوغو کیمی، مقاله لر، حیکایه لر و دیگر نثر اثرلرینده ده اجتماعی حیاتین بؤیوک مسئله لرینی قلمه آلمیشدیر. اونون بو نوع بدیعی نثر اثرلرینه نمونه اولاراق « بهادر و سونا» ( سُنا بر وزن مُنا) آدلی قیساجا رُمانی(1899) یاخشی مثالدیر. رمانین مضمونی و مناقشه سی، بهادرایله سونانین فجیع سئوگیسی اوزرینده قورولموشدور. بهادر آذربایجانلی مسلمان و سونا ارمنی دیر. ایکیسی ده گؤزو آچیق ضیالیدیرلار. ایکسی ده اؤز خلقلرینی سونسوز محبتله سئویرلر. لاکین بو اونلارین دیگر خلقلره اولان دوستلوق مناسبتینه مانع اولمور. اونلار باشقا خلقلره ده حؤرمت بسله ییرلر. اثرین جانینا، قانینا و ایلیگینه، قهرمانلارین وارلیغینا خلقلر دوستلوغو مفکوره سی، حقیقی هومانیزم روحی ( حسّ نوع دوستی) حاکم دیر. ن- نریمانوف یارادیجیلیغینا خاص اولان انسان سئورلیک، « بهادر و سونا» رمانیندا اؤزونو داها آچیق گؤسترمیشدیر ...
بهادر و سونا
(اختصارلا)
یایین ایستی گونلریندن بیری ایدی، گونون آخیرینجی شفقی اوجا آغاجلارین باشینی قیزیل رنگده ائتمیشدی و نازیک یئل یاوش – یاواش اسیب یاپراقلاری ترپه دیردی. بئله بیر گؤزل وقتده آغاجین آلتیندا، اوتون اوستونده بیر اونیوئرسیتت طلبه سی (دانشجو) اگلشمیشدی و هردن بیر اؤز اطرافینا نظر یئتیریب فکره گئدیردی... آخشام یاواش – یاواش آرایا گلددی، گون مغربه یووقلاشدی، قالین مئشه، یاشیل اوت آدام بویوندا، گؤزل قوشلارین نغمه لری، ایتی بولاقلارین قیژیلتیسی، هوانین تمیزلیگی انسانا لذت وئریب، ... بهادر دفترچه سینی خیلاق یازاندان سونرا مئشه ده گزیردی....
بهادر ماهوت آلماق فکری ایله بیر مغازایا وارد اولدو. مغازا صاحبی ایکی آرشین یاریم اؤلچوب کسدی، سونرا کاغاذا قویوب وئردی و بیر آز فکردن سونرا بهادردان سؤال ائتدی: جنابینیز طلبه سینیزمی؟
- بلی؛ بهادر جواب وئردی.
- سیزین یولداشلاردان بورادا چوخدورمی؟
- خیر، آنجاق اوچ نفریک.
- بس سیزلردن هئچ مسلمان وارمی؟
- بلی، آنجاق بیر نفر وار.
- سیز بویوردوغونوز شخص فارسجا بیلیرمی؟
- بلی، بیلیر.
- بس نه واقت زحمت چکیب منی اونونلا آشنا ائدرسینیز؟
بهادر بیر آز فکردن سونرا جواب وئردی: او منم! سیزین قوللوغونوزدا دورموشام .... سیز نئچون فارسجا بیلن آختاریرسینیز؟
مغازا صاحبی جواب وئردی: منیم بیر قیزیم وار، «قیز اینیستوتونو» قورتاریب تورکجه دخی یاخشی بیلیر و حتی یازیردا. ایندی فارسجا اوخوماق ایسته ییر، اونا گؤره من ده آدام آختاریردیم، سیزه راست گلیب، نهایت خوشحال اولدوم، امیدوارم کی، بو باره ده منه کؤمک لیک ائدرسینیز.
بهادر: چوخ عجب! ... بو باره ده من سیزه کؤمک لیک ائدرم....
+ + + + +
بهادر: سونا خانم! سیزده درد اولونجا قویون منده اولسون! ... بیزیم ملت غیر ملت لردن دالدا قالیبدیر.
سونا: سیزین ملت یعنی نئجه دالدا قالیبدیر؟
- دخی نئجه دالدا قالماسین بیر ملت کی، دونیا علم لریندن قاچاق دوشوبدور؟
- حق بویورورسونوز.
سونا بو سؤزلردن سونرا، بیر آز فکره گئدیب دئدی: حقیقت چوخ چتین مسئله دیر. مسلمان ملتی نین و یا مسلمان دولت لری نین هر یئرده تنزلده یاشاماقلارینا سبب نه اولا عجبا!؟ من بیر نئچه فیلاسوف انشالاریندا (یازیلاریندا) اوخوموشام گویا اسلام اؤزو علمین انتشار تاپماغینا مانع دیر!
بهادر بو سؤزلردن سونرا دقتله باخیب گولومسوندو و دئدی: سونا خانم ظاهرده بئله گؤرنور، فقط بو مسئله یه بیر آز احتیاطلی گیریشمک لازمدیر... اسلامین باره سینده مذکور بد گمان اولانلار دئمک اولار کی اؤز سهولرینی دوشونورلر. اسلام حقیقت ترقی یه یعنی علمه دوشمن اولسایدی بنی عباسیلر اسپانیادا اولان وقت ترقی یولوندا بولونمازدیلار. همان عربلر و همان اسلام! عجبا نه سببه اول وقت اسلام اونلارین علم یولوندا ترقی لرینه مانع اولموردو؟... بونا بر عکس گرک دئییله: هر دین جماعتین ترقیسی ایچون گلیر. دین گتیرن ( پیغمبر) جماعتین خیرینی البته نظرده توتور...
بو منوال ایله بهادر و سونا هر گون درسدن سونرا بو طور صحبتلره جدی صورتده گیریشیردیلر.... او گون بیر آز صحبتدن سونرا، سونا بهادرین یانینا گلیب عادته گؤره آقوقشقانین قاباغیندا اوتوردولار. درسدن سونرا بهادر بو شعری آواز ایله اوخودو:
مرغ صیاد توام، افتاده ام بر دام تو
یا بکش، یا دانه ده، یا از قفس آزاد کن!
سونا بو سؤزلری آنلاییب، اورکدن بیر آه چکیب، یاناقلاری اود کیمی پاریلدادی....
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4 ، ص 7
موسیقی صوت و آهنگ کلام در قرائت قرآن
قرآن کتابی است که دارای ابعاد مختلف معرفتی، کلامی و هنری است. همانگونه که از معنای لغوی قرآن مستفاد میشود، قرآن کتابی است که باید آن را خواند. بار معنایی این لغت بهگونهای است که از جهتی بایستی در خواندن متن قرآن به معنا و درک معنای آن توجه داشت و از جهت دیگر به دلیل برخورداری از زیباییهای کلامی و بلاغتی باید در چارچوب موازین صوتی، آهنگ و وزن کلام عرب، آن را ادا کرد.
تطابق زیبایی صوتی با زیبایی کلامی قرآن منحصر به فرد است. یعنی ساختار کلامی قرآن به نحوی است که قاری هنگام قرائت و تلاوت آن، قرائت خود را توأم با یکی از موازین و قوانین صوتی منطبق میکند. به عبارت روشنتر این خصوصیت ذاتی کلام قرآن است که قاری را وادار میکند که به هنگام تلاوت و قرائت عبارتها و فرازها را به تناسب حال و مقام و با صوت و لحن آهنگدار ادا کند.
موضوع موسیقی موضوع پیچیدهای است و واژه موسیقی نیز از واژههایی است که هم بار منفی و هم بار مثبت به خود گرفته و نسبت به جوامع، سطوح سنی، معرفتی و نسبت به زبانها و فرهنگها و حوزه علمی متغیر بودهاست. برداشت یک فقیه از موسیقی قطعاً با برداشت یک فیلسوف، عارف، هنرمند، شاعر برداشتی متفاوت است.
تعاریف نیز متفاوت است. تعریفی که یک فقیه از موسیقی دارد، با تعریفی که یک عارف و یا فیلسوف و یا ریاضیدان از آن دارد، کاملاً متفاوت است. در بین فقها نیز در زمینه تعریف موسیقی وحدت نظر وجود ندارد. فلذا میبینیم که برخی از فقها در رابطه با موسیقی حکم مطلقاً حرام را صادر کردهاند و برخی نیز بین انواع موسیقی فرق گذاشته و موسیقی مطرب، شهوتآور، مخل اراده و عقل و منافی عفت و عقیده را موسیقی حرام و کلام موزون، آهنگدار را بیاشکال دانستهاند و حتی برخی از فقها از جمله رهبر معظم انقلاب آیتالله خامنهای تشخیص این را نیز به عهده مکلف گذاشته است. در حقیقت این مکلف است که باید تشخیص دهد که کدامین آهنگ و یا کلام و لحن موزون در وی جرقههای ارتکاب به گناه را روشن میکند و کدامین در وی تأثیر مثبت میگذارد تا تکلیف خود را متوجه شود. در این خصوص علما، فقها و اندیشمندان سخن بسیار گفتهاند و بعضاً نیز توضیحات تفضیلی برخی از علما نه تنها به تحلیل موضوع کمکی نکردهاست حتی به ابهام و پیچیدگی و تعقدات آن افزوده است.
علمایی چون علامه طباطبایی، شهید مطهری، استاد محمدتقی جعفری از معاصران و شخصیتهایی چون ابنسینا، فارابی، عبدالقادر مراغهای، صفیالدین ارموی و میرمحسن نواب قرهباغی از علما و موسیقی دانان کلاسیک در این وادی سخن بسیار گفتهاند، هر چند فقهای معاصر اغلب در زمینه موسیقی تنها به استنباط حکم موسیقی از منابع اکتفا کردهاند، ولی بسیاری از شخصیتهای اسلامی علاوه بر آن خود در زمینه علم موسیقی صاحبنظر بودهاند.
با صرف نظر از ابهاماتی که در تئوری و موضوع وجود دارد، اختلاف آرا و سلیقههایی که در مصداق به وجود میآید و این که مکلف خود موضوعی را از مصادیق لهو و لعب و مخل عقل و اراده تشخیص دهد، این مسئله نیز موسیقی و حکم موسیقی در جامعه را با مشکل روبه رو ساخته است. بهعنوان مثال بعضی اشخاص در برخی محافل و مراسم هنگام اجرای موسیقی مثلاً سرود ملی، مجلس را ترک گفته و برخی دیگر گوش فرا میدهند، این دوگانگی در برخوردها ناشی از مختار بودن مکلف در تعیین مصادیق است. به هر حال در رابطه با موضوع موسیقی و مسائل جانبی آن گروههای مختلفی مطرح هستند که ایجاد ارتباط علمی در بین این گروهها تا حدودی به تبیین موضوع موسیقی کمک خواهد کرد. حل این مسئله مطالعات پیوسته موسیقی دانان، موسیقی خوانان، موسیقی نوازان، کارشناسان فقه و اندیشمندان، حتی روانشناسان را به طور توأمان میطلبد، از این حیث و با توجه به کاستیهایی که در شناخت و معرفی موسیقی، اختلافهایی که در این فن به عمل آمدهاست، ضرورت بازنگری موضوع موسیقی را بیشتر عیان میکند و من نیز طرفدار آن هستم که در پرتو دانستهها و علوم مختص و مرتبط با این امر مراجعه مجدد، عمیق و گسترده به نصوص دینی ضروری است تا ابعاد مختلف این موضوع تبیین و روشن شود. و الا صدها سؤال بیپاسخ در ذهن مکلف ایجاد شده و لاینحل باقی خواهد ماند.
همانگونه که گفته شد، مضامین آیات قرآن سنخیت عجیبی با نغمات و مقامات دارند. هرچند آیات قرآن در چارچوب کلام منظوم و شعر نمیگنجد، ولی در عین حال عاری از وزن و آهنگ نیست، آیات قرآن به تناسب مضمون و مفهوم دارای آهنگ ذاتی هستند. اساساً بین آهنگ و زیباییهای کلامی و بلاغتی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، چینش حروف در یک واژه و کلمه، تقارن کلمات یک فراز و تأخر و تقدم مقولهها و واحدهای نحوی، برخورداری الفاظ از اوزان و قافیه (کلام مسجع) انطباق لفظ با مضمون و انتخاب و گزینش مقام و یا نغمه مطلوب را به طور مکانیکی حل کرده است. به عبارت بسیار ساده، آیات قرآنی با زبان بیزبانی به قاری الهام میکند که این فراز را در فلان مقام و دستگاه قرائت کن. این ساز و کار در جوهره الفاظ و واحدهای نحوی کلام الهی نهفته است.
من بیشتر به این معتقد هستم که در انتخاب مقامات و دستگاهها بیش و پیش از آن که اراده و خلاقیت قاری فعال باشد، ماهیت ذاتی آیات الهامبخش است.
استفاده از روشهای مصری و عربی در قرائت قرآن بجای موسیقی ایرانی امری اجتنابناپذیر است. هر چند موسیقی عرب، موسیقی ایرانی و حتی آذربایجانی از یک ریشه نشأت میگیرند و پرداخت علمی هر سه بهعنوان موسیقی شرق اسلامی از زمان ترخان فارابی آغاز شدهاست، ولی این امر بیشتر در تئوری و فلسفه موسیقی پیگیری شدهاست و در عمل و اجرا بنا به استعداد ذاتی، تناسب فرهنگی و بیش از همه ماهیت زبانی و کلامی هر یک در حیطه و حوزه خاص خود پیشرفت و تکامل یافته است. موسیقی ایرانی ازمرحله موسیقی خلقی گذر کرده به موسیقی درباری راه یافته و در هرم جامعه در سطوح بالای جامعه ایفا شدهاست، در صورتی که موسیقی عرب و همچنین موسیقی آذربایجانی سطح عمومی جامعه را پوشش میدهند و در عین پیچیدگی ظرفیت گسترش و انعطافپذیری را دارا هستند. از طرف دیگر با توجه به قواعد تجویدی و موازین حاکم بر زبان عربی، این خصیصه از مختصات زبان قرآنی است، لذا نغمهها، مقامات عربی با الحان و لهجه اعراب بیشتر سازگاری و تناسب دارد تا مقامات و نغمههای ایرانی. با توجه به این امر نمیتوان تلاوت قرآن را به کلی با مقامات ایرانی ادا کرد. هرچند که در این عرصه از مقامات و نغمههای ایرانی نیز استفاده میشود، ولی این امر در دایره بسیار محدود ایفا میشود. ولی مقامات و نغمههای مصری و حجازی جذبه و شیوایی خاص خود را دارد. تناسب کلامی، سنخیت زبانی، توازن اعراب با تحریرها و امکان فعالیت صوتی ابراز استعداد خلاقیت و گستردگی میدان نوآوری را در مقامات مصری و حجازی موجه، مطلوب ساخته است.
همانگونه که گفته شد، در قرائت قرآن تنها به شکل محدود میتوان از موسیقی ایران استفاده کرد، شکل و ماهیت کلام قرآنی و فرهنگ حاکم بر قرائتها این امکان را از سایر مقامات گرفته است.
ولی میتوان این را گسترش داد و نغمهها و مقامات عربی و ایرانی را ترکیب کرد. اما خود این امر بسیار استادی میخواهد، کار هر قاری یا موسیقیدان و استاد نیست. در گذشته از این نوع کارها شدهاست، برخی با استفاده از نوآوریهایی که داشتهاند در مقامات و اجراهای کلام قرآنی برای خود جا باز کردهاند.
هرچند قرائت قرآن را نمیتوان بهطور کامل در چارچوب و دائره موسیقی ایرانی اجرا کرد، ولی میتوان با استفاده از ظرفیتهای موسیقی ایرانی و حتی آذربایجانی نوآوریهایی در اجرا ایجاد کرد. این کار بسیار حساس و مسئولیتآفرین است و کسی بدون داشتن صلاحیتهای لازم مجاز به این کار نیست.
تأثیر موسیقی ایرانی در قرائت قرآن و موسیقی جهان بسیار حائز اهمیت است. موسیقی ایران تأثیر زیادی در آهنگها و تلاوت قرآنی و همچنین در موسیقی جهان داشته و دارد. این تأثیر هم بهصورت غیر تجربی و نظری و هم به صورت تمرینی بودهاست. در برخی از موسیقیهای همسایه اسامی اغلب دستگاهها به زبان فارسی است، راست، سهگاه، چهارگاه، پنجگاه، نهاوند، همایون، شوشتر، شکسته و غیره و هرچه دورتر و به ریشهها مراجعه کنیم این تأثیر را بیشتر میبینیم.
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4
· عظیم غلامعلی پور
هله لیک حسرتده یاشاییرسا جان
بیرگون گؤروشرم سنله یاخیندان
گونش ساچلارینی سینه نین اوسته
سره رم،اوستوندن چکیلسه دومان!
دوشونوب دردینی آغرینی آللام
سنین شهرتیندیر آلیب دونیانی
سن منیمله تانیش من ده سنینله
بس بو تانیشلیغین بهره سی هانی؟
اوزالت اللرینی وئرک ال اله
محبت باغینی بیرگه سئیر ائدک
آیریلیق سؤزونو گتیرمه دیله
سئوگی دونیاسینا باغلیدیر اورک.
باهارین نغمه لی، یاشیل چمنلی
یایلاقلارین دولو سورولر ایله
آل-الوان لاله لر، گوللر، چیچکلر
یاشاییر باشباشا گؤزل ائل ایله.
اوزالت اللرینی وئرک ال اله
مین بیر سئوگیسی وار بو طبیعتین
نغمه لر قوشولسون گرک آدینا
قیمتی وئریلسین گؤزل صنعتین.
گؤزل دیر طبیعت، گؤزل دیر حیات
گؤزلر دیر نغمه کار بولبوللر، گوللر
گؤزل دیر داغلارین سینه سی اوسته
ساچاقلی سونبوللر، بارلی سونبوللر.
بو خسته روحوما جان باغیشلاییر
زیل شکسته لرین، قاتارین سنین
آلیر وارلیغیمی، اختیاریمی
سئویملی قیزلارین، نیگارین سنین.
نئیله ییم سنسیزلیک چتیندیر منه
سیخیر باغریمی بو بایقوشلار سسی!
اوزالت اللرینی وئرک ال اله
یاخاق اؤلکه میزده بهار نفسی!
اوزالت اللرینی...اؤزگه دئییلم
خوشبخت گله جه یین جارچیسییام من
سینیر آرماتوردان توخونان سدلر
بونو من گؤرورم، منه اینان سن!
سحرین باغریندا بوی آتیب شعریم
ایشیق داملالاری یاناغیندادیر
ایزله ییر گونشین یولونو اینان
آزادلیق نغمه سی دوداغیندادیر!
اوزالت اللرینی...ائل بیزیمکی دیر
حسرت یوللارینی، داشینی گل آت
قوشا یاشاماغا نه استخاره
تکلیگین عؤمرونو گل قیسالت، آزالت.
اونوتما گؤزله ییر گؤزللر سنی
لاله- بنؤوشه لی دوزلرده، گؤزل،
سحر دامجی- دامجی نور چیله ینده
اینان آخاجاقسان سؤزلرده، گؤزل.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 4 مورخ 17/8/90 - ارومیه