همسفر آفتاب (داستان منظوم کربلا)
این کتاب منظوم و شاعرانه اثر شاعر متعهد و متدین معاصر کاشانی جناب شهاب تشکری آرانی است در شکل خشتی و 178 صفحه (انتشارات اسوه، 1388) با مقدمه ای از استاد فرزانه و بزرگ محمد رضا حکیمی – دامت افاضاته. اخیراً از طرف دوست فاضل و بزرگوار ما جناب حجت الاسلام و المسلمین شیخ حبیب الله سلمانی آرانی به این جانب نیز رسید. وقتی محمد رضا حکیمی مقدمه بنویسد برکتابی، اهمیت آن معلوم است. در باب حادثه کربلا و مصائب و حماسه امام حسین (ع) آثار منظوم متعدد وجود دارد، اما این یکی هم با همه اختصارش نه تنها خالی از فواید نیست، بلکه دارای امتیازاتی است. در این شب عاشورا ضمن آرزوی پاداشی نیک و شایسته از خدای حسین (ع) برای شاعر محترم، از دوستان علاقمند می خواهم حتماً در کنار مقتل ها و نوحه ها و مراثی اهل بیت (ع) کتاب همسفر آفتاب را هم از یاد نبرند. این چند بیت را تبرکاً بخوانیم:
ثبات تو معنی است جاری شدن را / خزان تو اوج بهاری شدن را.
شد از آن روی سجده گه خاکت / که خدایی است تربت پاکت
کربلا خط آخر مکه است / قبله ی عاشقان حق خاکت.
...آن زمان آن امیر کشور جان / کرد رو سوی شمع جمع زنان
گفت خودداری از خروش و نوا / می نشاند وقارتان برجا
شرح این ماجرای آتش بار/ هست بیرون ز قدرت گفتار... ص 74
یادی از استاد عابد تبریزی
امروز 14 آذر – مطابق با تاسوعای حسینی 1433- سالروز وفات شاعر برجسته ی معاصر و ستایشگر دلسوخته و فاضل آل محمد (ص) شادروان استاد محمد عابد تبریزی است که پنج سال پیش در تهران و در منزل دوست ارجمندش حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ جواد علامی وفات کرد و بنا به وصیت خودش در وادی رحمت تبریز به خاک سپرده شد. رحمت واسعه خدا بر روح پر فتوحش باد. گاهی من خودم که برای شرکت در مراسم شعر حوزه هنری مختص به اهل بیت (ع) دعوتش می کردم، می گفت: «حوصله ندارم اما استشفائاً به نام حضرات اهل بیت (ع) می آیم و می نشینم». اینگونه هم می کرد. و این درس بزرگی بود و ترویج برکت اسامی اهل بیت (ع) که از اسماء الحسنی خداست. خدا رحمتش کند. در جریان برگزاری همایش بزرگداشت صدمین سال وفات مرحوم حاج رضا صراف تبریزی شاعر اهل بیت (ع) در تبریز و باکو در اسفند 1383 او و مرحومین استاد یحیی شیدا و استاد عزیز دولت آبادی خیلی تشویقم کردند. رحمه الله علیهم اجمعین. در باره استاد عابد درهمان ایام وفاتش مقاله ای نوشتم تحت عنوان: « استاد عابد رفت» که در ارومیه در هفته نامه های «دعوت» و «امانت» و در تبریز در هفته نامه «آذرپیام» چاپ گردید. و چون برخی یادنامه ها اغلب مختص به نوشته های بی نظیر برخی «استادهای نوظهور»! بود، مقاله های من و امثال من اجازه ورود به آنها را نیافته بود، باری به جهت... رحمت خدا به روان استاد عابد باد. یادش گرامی.
این خانم شاعره استثنایی را بشناسیم
خانم «امّ لیلا» متخلص به «کنیز فاطمه» از اهالی روستای دومریق شهرستان کلیبر در آذربایجان شرقی، در سال 1362 قمری (1321شمسی – اوایل پهلوی دوم) در کربلا وفات کرد وآنجا هم به خاک سپرده شد. بازماندگانش همین الان در تبریز زندگی می کنند (خانواده های زارعی مصطفی چای و آقازاده دومریق). این زن از شاعره های پرکار و ناشناخته آذربایجان و تمام اشعارش مخصوص مدایح و مراثی اهل بیت (ع) است بلا استثناء. دیوان خطی اش «غمام البکاء» را داده برادر خوش نویس اش ملا محمد رضا کتابت کرده. ماجرایش زیاد است. امسال این دیوان ترکی نوحه و مراثی و مدایح به همت محقق پرتلاش و ارجمند حسین دوستی اهری در قم (نوید اسلام) چاپ شده در 361 صفحه و در قطع جیبی. من روز جمعه 11 آذر از تلویزیون تبریز و در برنامه «مقتل» خیلی اجمالی معرفی اش کردم. اما لازم است خوانده شود بیشتر معرفی گردد. استثناء بودن این خانم شاعره (کنیز فاطمه) آن نیست که مثلاً اشعاری شاهکار آفریده و دست شاعران مرد را مثلاً از پشت بسته!... بلکه استثنایی بودنش این است که یک عمر فقط به اهل بیت شعر گفته و لاغیر؛ و این فضیلت والای است. از شاعران مرد خیلی بوده اند که فقط نوح و مدح و مراثی آل محمد (ع) سروده اند، اما آیا شما اینگونه بانویی در ادبیات عرب یا فارسی می شناسید که تمام دیوانش مخصوص این موضوع باشد؟ ظاهراً او تنهاست رحمه الله علیها.
به مناسبت امروز (تاسوعا) و به یاد عظمت حضرت ابوالفضل العباس (ع) بیتی چند از کنیز فاطمه را می آورم:
شجاعت حضرت اباالفضل(ع)
او گونکه اهل بیت آرا سوسوزلوق آشکار اولوب
چو یادگار مرتضی ائشیتدی بی قرار اولوب.
سکینه نی سوسوز گؤروب کسیلدی صبر و طاقتی
اسردی جسمی برگ تک، گلنده جوشه غیرتی
خطاب ائدردی نفسینه، عباس ائیله راحتی
سوسوز یانا کباب اولا بو گون حسینون عترتی؟
چکردی آه جانگداز، دو عینی درّ بار اولوب....
یک شعر شاهکار در باره کربلا
دو بیت ترکی زیر از نوحه ای است که شاعر بزرگ و کم نظیر مرحوم حاجی سید عظیم شیروانی (وفات: 1305 هـ.ق) سروده و به حق در باره قیام کربلا و نگاه عرفانی به عظمت امام حسین (ع) این چهار مصراع در ردیف شاهکارهای دنیاست:
هر کس که حسین تک اولمازعاشق
درد و الم و صفانی بیلمز
نوش ایله مه ین می بلانی
کیفیت کربلانی بیلمز.
این دو بیت را نخستین بار از زبان مرحوم حاج علی اکرام در مراسم برزگداشت ایشان در ارومیه (29 دی ماه 1385) شنیده بودم و بعدها هم چندین بار از آن مرحوم شنیدم اما نمی دانم چرا شاعرش را از وی نپرسیده بودم تا اینکه اخیراً از دوست فاضل و ادیب دانشمند حاج مصطفی علی یف – فرزند شاعر برجسته حاج مایل و برادر زاده حاج علی اکرام - نام شاعر بزرگ این شعر سترگ اندیشه ای را سؤال کردم.
نسیمینین قیزیل عرفانی – بیرینجی حصه
یازان: بهرام اسدی
اشارت: اورمیه لی شاعر، ناثر، ناشر، معلم و گؤزل سجیه لی انسان جناب بهرام اسدی 1341 – جی شمسی ایلده دونیایا گؤز آچمیش، ادبیات ساحه سینده عالی تحصیلینی بیتیرمیش، مقدس معلم لیک ایشی ایله ایندیه دک مشغول اولموشدور. او تورکجه – فارسجا شعرلریندن علاوه، چوخلو ادبی و مدنی کتابلارین مؤلفی دیر، فضولی و نسیمی نین دیوانلارینی دا یئنی تدقیقاتلارلا چاپ ائتمیشدیر. اسدی اورمیه شهرینده فعالیت گؤستریب، یوزدن آرتیق کتابی نشره بوراخان «یاز» نشریاتی نین مدیری دیر. آشاغیداکی نسیمی عرفانینا دایر گلن مقاله ده بو گؤکملی ضیالی و ادیبات خادمی نین یازیلاریندان بیری دیر.
شبهه سیز کی، سید علی عمادالدین نسیمی یوردوموزون و گئنیش بیر باخیشدا شرق دونیاسینین اسلامی عرفانیندا بیر پارلاق اولدوزدور. اونون کلمه- کلمهسینده ، هر بئیتی و هر مصراعسیندا عارفانه دویغولار دالغالانیر:
دریای محیط جوشه گلدی/ کون ایله مکان خروشه گلدی
سرّ ازل اولدو آشکارا / عارف نئجه ائیلهسین مدارا
نقاش بولوندو نقش ایچینده / لعل اولدو عیان بدخش ایچینده
هر قطره محیط اعظم اولدو / هر ذرّه مسیح و مریم اولدو
آدمده تجلّی قیلدی آللاه / قیل آدمه سجده اولما گمراه
نسیمینین دیوانی اینجیلرله دولو بیر عرفان دنیزیدیر. نسیمی عرفانلا دوغولوب، عارف یاشاییب وعارفجه سینه اؤز دریسینی سویوناراق یونگول قانادلی بیر بولبول کیمی قفسی سیندیریب، الهی عشق گولوستانی سئیرینه اوچوبدور.
ای بولبول قدسی نه گرفتار قفسسن / سیندیر قفسی تازه گولستان طلب ائیله
بؤیوک عارف، عالیم و متفکرشاعریمیز نسیمی اولدوغو کیمی تانینمامیش، بو باخیمدان مظلوم قالیبدیر. نسیمی مطلق بیر مبارز یا خود یالنیز بیر اومانیست کیمی تانیتدیرانلار اونا ظلم ائدیبلر و بو دنیزین سایسیز اینجیلرینی اؤرتولو ساخلاییبلار، اونون مبارزهسی و اومانیست اولدوغو دا آنجاق عرفانینا باغلیدیر و اوندان آیری بیر شئی دگیل .
نسیمینین وجودو فرد مطلق / بو توحیدین احددندیر اساسی
×××××
توحید ایچینده نقطه اسراری بولموشام / صاحبنظر گره ک کی بو حاله خبیر اولا
نسیمینین عرفانی بیر مقالهیه و نئچه صحیفهیه سیغمایاندیر. اونا آنجاق بیر باش اوزالتماغا نئچه - نئچه کتابلار یازیلمالیدیر.
فکر ائدرم کی یازاییم ذرّهجه عشق سیررینی / بحر مداد، آغاج قلم، تاس فلک دوات اولور
آنجاق نسیمینین اولو روحوندان اوتانا - اوتانا نسیمی عرفانینا نئچه اشارهایله کفایت لنمهلییم .
نسیمی بوتون عرفان عالمینده سئیر ائدنلر کیمی زامانین و کایناتین قاتلاریندان چیخاراق، هله لیک عالملر یارانمامیشدان اول اؤزونو عاشق بیلیر:
یئر ایله گؤی بنا اولمازدان اوّل / نسیمی عاشق ایدی اول جماله
بو نسیمی عشقی ذرّ عالمینده و قرآن کریمدن آلیناراق بوتون عارفلرین ازبری اولان «الست» گونونون محصولودور. نسیمی عارفلر یانیندا منفی معنا داشیان صوفینی و فقیهی ده هله بو عالمده گزمگه چاغیریر:
بری گل صوفیا کی مست اولالیم / مست جام می الست اولالیم
××××
عشق ایچینده دین و دلدن گل کئچ ایندی ای فقیه
شیخ صنعان کیمی اول گل سن دخی ترسای عشق
آنجاق عارف ایله زاهدین همیشه چکیش - بکیشلری اولوب. بو اونو او ایسه بونو قبول ائتمهییبلر.
زاهدین محراب ایچینده ذکر و طاعتدیر ایشی
عاشقین محبوب اؤنونده چنگی زیر و بم دورور
××××
عاشقین اوزو همیشه دلبره قارشی دؤنر / عابدی گؤر کیم نئجه دیواره دؤندرمیش اوزون
نسیمی عالمینده هر نه وار عشقدیر. عشقسیز دیلده خبر، گؤزده ایشیق، مکتبده قورآن و تفسیر اوخوماق هامیسی فایداسیزدیر، اونلارین هامیسینا معنا باغیشلایان عشق و بیر داها عشقدیر.
جاندا کی عشق اولمادی دیلده خبر نه فایده / گؤزده کی گؤرمک اولمادی نور بصر نه فایده
هر کیمی کیم ازلده اول بینصیب اولدو معنیدن / آیت و تفسیر و کلام آنا خبر نه فایده
هر ایشه، بیر قابلیت لازمدیر. هر کسین هر نهیه استعدادی و چیخاری اولمادیغی کیمی عشق تکین ایلاهی بیر وارلیغین دادین دا آنجاق محرم اولانلار بیلر، نامحرملر ایسه کنارا گئتمهلی اولورلار و اسراری دینلهمگه لایق گؤرونمورلر:
دگمه نامحرم نه بیلسین عاشقین اسرارینی / محرم اول اسراره گیر یا مندن اسرار ایستهمه
××××
عاشقین اسرارینی عاشق گرکدیر کیم بیله / اولمایان عاشق نه بیلسین عاشقین اسرارینی
عرفان و الله معرفتی یعنی تانرینی تانیماق هر کسین پایینا دوشمز و هر کسدن معرفت آلینماز و عرفان الده ائتمک اولماز:
معرفتدیر خالص آلتون سکّهسی فضل و هنر/ آلتونو تانی دغلدن آری دینار ایستهمه
هئچ کیمسه نسیمی سؤزونو درک ائده بیلمز/ بو قوش دیلیدیر بونو سلیمان بیلیر آنجاق
عارفین بو حالین عارف اولمایان بیلمز:
نور و صفا ایچیندهیم غرقه ولی بو حالتی / اوْل نه بیلیر کی دوشمهدی مهر روخون هواسینه
عارف اؤزونو هر آن تانری تعالا ایله اوز - اوزه و اؤزونو اونون تاپیسیندا و محضرینده گؤرور اونا گؤره ده تانریدان باشقاسی اونو ماراقلاندیرمیر:
اوزونو - قاشینی گؤرن قارشی به قارشی، گؤز به گؤز
سانما کی باخا اول گؤیون بدرینه یا هلالینه
تانریدان اؤزگهسینه سئوگی بسلهینلر ایسه کاینات دوردوقجا اونون حسرتینده افسوس ائدهجکلر :
تا ابد حرمان ایمیش حقدن نصیبی هر کیم اوْل / سندن ای دلبر ایکی عالمده دیدار ایستهمز
عارفلر دونیاسینین باشقا اؤزللیکلریندن اونلارین هر یئرده و هر نهده تانری تعالانی گؤرمکلریدیر. عارف داشدا - قاشدا، آغاجدا - قورودا - یاشدا آللاهی گؤرور :
گؤزوندن گرچی پنهاندیر نگارین صورتی امّا / گؤرونن وجهیدیر آنین نظر قیلدیقجا هر جایه
و ائله بونا گؤرهدیر کی او بوتون عالمی سئویر، بوتون عالمه و عالمدهکیلره سئوگی بسلهییر، عرفان عالمینده ایکیلیک آرادان گئدیر (دونیا و عقبادا بیردیر یار توتمون یار ایکی) بوتون عالم واحد بیر وارلیق داشیییر اوندا آغ دا، قارا دا تانری نین یارانمیشیدیر. عارفلر قاتیندا اختلاف یوخدور و عالم بیرلیکده تانرینی چاغیریر :
جرعه جام ایلاهی عاشقی مست ائیلهدی / جام مست و باده مست و ساقی ابرار مست
چنگ و دف، هم عود و نئی سرمست اولور افغان ائدر / بو خراباتین ایچینده سؤیلنن گفتار مست
××××
علم قرآن و حدیث و خبر و وعظ ایله درس / قامو بیر معنی ایمیش بونجا بو تکرار نهدیر؟
عرفان دوشونجهلرینده مسجد ایله کلیسانین، کعبهایله بتخانهنین مقامی بیردیر. اونلارین ایچینده ائشیدیلن هر سیزیلتی و هر تاپینما و چئشیتلی عبادتلر هامیسی نهایتده تانری تعالایا عاید اولور:
صفاسیز صوفینی گؤر کیم حرام دئر دینلهمز سازی
کی اهل حق اولان کیشی نه غم، گیرسه کلیسایه
بؤیوک عارف مولوی دئمیشدی : صوفی ابنالوقت اولار. یعنی کئچنه قلم چکر، اؤز دوشونجهسینی گلهجکایله چالیشدیرماز و الیندهکی زامانی هئچ قیمتایله الدن وئرمهیرک اوندان نهایت قدر فایدالانار و اؤزونو تانریسینا یاخینلادار. مختلف عارفلر بو حاقدا اؤز دوشونجهلرینی بیلدیریبلر. آذربایجان ادبیاتی نین گؤرکملی عارفی نسیمی ده بو حقیقته گؤزل یاناشیر:
گل بو دمی خوش گؤرهلیم اول کئچن دم دم دگیل
کیم بو دم قدرینی بیلمز ائیله بیل آدم دگیل
غافل اولما دم اوزات وئرمه دمی اؤزگه دمه / اول کئچن دمدن نه حاصل چون بیزه همدم دگیل
آدم ایسن دم بو دمدیر قویما بو دم فوت اولا / حاصل عمر جوانی باده کئچر دم دگیل
قالانینی ایکینجی حصه ده اوخویون
(منبع: دو هفته نامه «دنیز» - شماره 5 – مورخ 6/ 9/ 90 – چاپ ارومیه)