در مدح امام علی (ع)
از محمد شفیع حسینی (قرن 13هـ.)
به روز ازل کردگار مجید
علی را ز نور نبی آفرید
علی هست سلطان اقلیم جود
علی هست شاه سریر وجود
امام هُدا سرور عالمین
امیر جهان شهسوار حُنین
همین بس نبی از ره احترام
بدادش به کتف نبوت مُقام
که تا بشکند آن امام جلیل
بت آزری را بسان خلیل
چه گویم به تعریف آن پیشوا
که اوراق باید چو ارض و سما
درختان قلمها، مدادش بحار
نویسنده اش قدرت کردگار
همان به که بندم لب از وصف او
به سرّ خدا کی سزد گفتگو!
(نقل از کتاب خطی « شعشعه ذوالفقار» تألیف محمد شفیع حسینی، ص 3 و4)
شرق
اشاره: بؤیوک اسلام متفکری، گؤرکملی مُـدرِِک شاعریمیز محمد عاکف« اَرسوی»(1873 – 1936) بو شعری تخمیناً یوز ایل بوندان اول دئمیشدی، لاکین محتوا باخیمیندان اسلام دونیاسی نین بو گونکو وضعیتینه ده اویغوندور. دئملی «اسلام» سؤزوندن بو شعرده مقصد «عموم مسلمانلار» دیر و شعر محمد عاکفین «صفحات»کتابی نین 7- جی جیلدینده دیر ( مصر چاپی، عرب الفباسی ایله - 1933م – 1334 هـ. ق ، ص 618 – 620 ؛ تورکیه چاپیندا ایسه لاتین الفباسی ایله- 1996، ص 400). آنجاق بیز او شعری، شاعرین حال حیاتیندا مصرده چاپ اولان متن اساسیندا گتیریریک :
مسلط ، هیچ گؤز آچدیرمازده غربین قانلی کابوسی
عصر لر وار که، اسلامین معطل بینی، بازوسی
نه گؤردون شرقی چوق گزدین؟ دئیورلر؛ گؤردیگیم: یئر یئر
خراب ائللر، سریلمیش خانمانلر، باشسیز امّتلر
ییقیلمیش کؤپرولر، چؤکموش قاناللر، یولجیسیز یوللر
بوروشموش چهره لر، ترسیز آلینلر، ایشله مز قوللر
بوکولموش بئللر، اینجلمیش بویونلر،قایناماز قانلر
دوشونمز باشلر،آلدیرماز یوره کلر، پاسلی وجدانلر
تغـلّـبلر، اسارتلر، تحکـُّملر، مذلـتلر
ریالر، تورلو ایگرنج ابتلالر،تورلو علتلر
اؤرومجک باغلامیش، توتمزاوجاقلر،یانمیش اورمانلر
اکینسیزتارلالر، اوت باسمیش ائولر،کوفلی خارمانلر
جماعتسیز اماملر،کیرلی یوزلر،سجده سیزباشلر
«غزا» نامیله دینداش اؤلدورن بیچاره دینداشلر
ایپ ایصسیز آشیانلر، کیمسه سیز گؤیلر، چوکوک داملر
امک محرومی گونلر، فکر فردا بیلمزآقشاملر ...
گئچرکن آغلادیم گئچدیم، دورورکن آغلادیم دوردوم
دویان یوق، سس وئرن یوق، بین پریشان یورده باش اوردوم
مزارلر، آخرتلر، یوکسه لن قارشینده دورادور
نه توپراقدن گولر بیر یوز، نه گؤیلردن گولر بیر نور
درینلردن گلیر فریادی یوز بینلر جه آلامین
افقلر بیر قیزیل چنبر، بوکوک بوینونده اسلامین
الهی گؤردیگیم عالم می انسانیتین مهدی؟!
بوتون عمرانی تاریخین بو چؤللردن می یوکسه لدی؟
شو زائرسیز بوجاقلرمیدی وحدانیتین یوردی؟
بو قوملردن می، آللاهیم، نبیلر فیشقیروب دوردی؟
هنوز تک برق ایمان چاقمدن جوّینده دونیانین
بو گؤیلردن می، یا رب، جوشدی صاغناق صاغناق ادیانین؟
سریندیب لر شو ساحل لرمی؟ جودیلر بو داغلر می؟
بو اقلیمین می ابراهیمه یول گؤستردی اجرامی؟
حرملر، بیتِ مَقدِس لر بو توپراقدن می یوغرولدی؟
بو وادیلر می دم توتدوقجه بی هوش ائتدی داوودی؟
حرالر، طور سینالر بو آفاقین می شهکاری؟
بو داشلردن می، یئر یئر، داشدی روح اللاهین ین اسراری؟
جهانین غربی وحشتزار ایکن، شرقینده قارناقلر
هرملر، سدّ چین لر، طاق کسرالر، خورنقلر
ارملر، سور بابل لر، سما پیما دگیل میدی؟
نه ماضی لر، الهی بیر ییقیق رؤیا می دیر شیمدی؟
نه یاپسین ناامید اولسونمی شرقین انتباهیندن
پریشان روحوموز خائب دؤنرکن بارگاهیندن؟
بو خیبتدن اوصاندیق بیز، بو خسران آرتیق ال وئرسین
الهی! نرده بیر نفخه ن که، دوکموش حسلر اؤرپرسین
سریلمیش سینه لر کابوسی آرتیق سیلکوب اوستوندن
«حیات البته حقیم دیر!» دئسین، دونیا «دگیل!» دیرکن.
محمد عاکف (
استانبول / 1334 ه. ق
بهادر و سونا (رمان ترکی)
بدیعی نثر خزینه لری
آذربایجانین بدیعی نثر تاریخینده نریمان نریمانوفون (1870 – 1925) فخری یئری واردیر. او سیاستچی، انقلابچی، معلم و دولت خادمی اولماقلا برابر، اجتماعی حیات عالمینه بیر یازیچی - ادیب کیمی قدم قویموشدور. ن – نریمانوفون سیاسچی و دولت خادمی اولماغی باره ده مختلف سؤز- صحبتلر دئییلسه ده، بؤیوک یازیچی اولماغیندا هئچ بیر سؤز یوخدور. یازیچی پیئس لرینده اولدوغو کیمی، مقاله لر، حیکایه لر و دیگر نثر اثرلرینده ده اجتماعی حیاتین بؤیوک مسئله لرینی قلمه آلمیشدیر. اونون بو نوع بدیعی نثر اثرلرینه نمونه اولاراق « بهادر و سونا» ( سُنا بر وزن مُنا) آدلی قیساجا رُمانی(1899) یاخشی مثالدیر. رمانین مضمونی و مناقشه سی، بهادرایله سونانین فجیع سئوگیسی اوزرینده قورولموشدور. بهادر آذربایجانلی مسلمان و سونا ارمنی دیر. ایکیسی ده گؤزو آچیق ضیالیدیرلار. ایکسی ده اؤز خلقلرینی سونسوز محبتله سئویرلر. لاکین بو اونلارین دیگر خلقلره اولان دوستلوق مناسبتینه مانع اولمور. اونلار باشقا خلقلره ده حؤرمت بسله ییرلر. اثرین جانینا، قانینا و ایلیگینه، قهرمانلارین وارلیغینا خلقلر دوستلوغو مفکوره سی، حقیقی هومانیزم روحی ( حسّ نوع دوستی) حاکم دیر. ن- نریمانوف یارادیجیلیغینا خاص اولان انسان سئورلیک، « بهادر و سونا» رمانیندا اؤزونو داها آچیق گؤسترمیشدیر ...
بهادر و سونا
(اختصارلا)
یایین ایستی گونلریندن بیری ایدی، گونون آخیرینجی شفقی اوجا آغاجلارین باشینی قیزیل رنگده ائتمیشدی و نازیک یئل یاوش – یاواش اسیب یاپراقلاری ترپه دیردی. بئله بیر گؤزل وقتده آغاجین آلتیندا، اوتون اوستونده بیر اونیوئرسیتت طلبه سی (دانشجو) اگلشمیشدی و هردن بیر اؤز اطرافینا نظر یئتیریب فکره گئدیردی... آخشام یاواش – یاواش آرایا گلددی، گون مغربه یووقلاشدی، قالین مئشه، یاشیل اوت آدام بویوندا، گؤزل قوشلارین نغمه لری، ایتی بولاقلارین قیژیلتیسی، هوانین تمیزلیگی انسانا لذت وئریب، ... بهادر دفترچه سینی خیلاق یازاندان سونرا مئشه ده گزیردی....
بهادر ماهوت آلماق فکری ایله بیر مغازایا وارد اولدو. مغازا صاحبی ایکی آرشین یاریم اؤلچوب کسدی، سونرا کاغاذا قویوب وئردی و بیر آز فکردن سونرا بهادردان سؤال ائتدی: جنابینیز طلبه سینیزمی؟
- بلی؛ بهادر جواب وئردی.
- سیزین یولداشلاردان بورادا چوخدورمی؟
- خیر، آنجاق اوچ نفریک.
- بس سیزلردن هئچ مسلمان وارمی؟
- بلی، آنجاق بیر نفر وار.
- سیز بویوردوغونوز شخص فارسجا بیلیرمی؟
- بلی، بیلیر.
- بس نه واقت زحمت چکیب منی اونونلا آشنا ائدرسینیز؟
بهادر بیر آز فکردن سونرا جواب وئردی: او منم! سیزین قوللوغونوزدا دورموشام .... سیز نئچون فارسجا بیلن آختاریرسینیز؟
مغازا صاحبی جواب وئردی: منیم بیر قیزیم وار، «قیز اینیستوتونو» قورتاریب تورکجه دخی یاخشی بیلیر و حتی یازیردا. ایندی فارسجا اوخوماق ایسته ییر، اونا گؤره من ده آدام آختاریردیم، سیزه راست گلیب، نهایت خوشحال اولدوم، امیدوارم کی، بو باره ده منه کؤمک لیک ائدرسینیز.
بهادر: چوخ عجب! ... بو باره ده من سیزه کؤمک لیک ائدرم....
+ + + + +
بهادر: سونا خانم! سیزده درد اولونجا قویون منده اولسون! ... بیزیم ملت غیر ملت لردن دالدا قالیبدیر.
سونا: سیزین ملت یعنی نئجه دالدا قالیبدیر؟
- دخی نئجه دالدا قالماسین بیر ملت کی، دونیا علم لریندن قاچاق دوشوبدور؟
- حق بویورورسونوز.
سونا بو سؤزلردن سونرا، بیر آز فکره گئدیب دئدی: حقیقت چوخ چتین مسئله دیر. مسلمان ملتی نین و یا مسلمان دولت لری نین هر یئرده تنزلده یاشاماقلارینا سبب نه اولا عجبا!؟ من بیر نئچه فیلاسوف انشالاریندا (یازیلاریندا) اوخوموشام گویا اسلام اؤزو علمین انتشار تاپماغینا مانع دیر!
بهادر بو سؤزلردن سونرا دقتله باخیب گولومسوندو و دئدی: سونا خانم ظاهرده بئله گؤرنور، فقط بو مسئله یه بیر آز احتیاطلی گیریشمک لازمدیر... اسلامین باره سینده مذکور بد گمان اولانلار دئمک اولار کی اؤز سهولرینی دوشونورلر. اسلام حقیقت ترقی یه یعنی علمه دوشمن اولسایدی بنی عباسیلر اسپانیادا اولان وقت ترقی یولوندا بولونمازدیلار. همان عربلر و همان اسلام! عجبا نه سببه اول وقت اسلام اونلارین علم یولوندا ترقی لرینه مانع اولموردو؟... بونا بر عکس گرک دئییله: هر دین جماعتین ترقیسی ایچون گلیر. دین گتیرن ( پیغمبر) جماعتین خیرینی البته نظرده توتور...
بو منوال ایله بهادر و سونا هر گون درسدن سونرا بو طور صحبتلره جدی صورتده گیریشیردیلر.... او گون بیر آز صحبتدن سونرا، سونا بهادرین یانینا گلیب عادته گؤره آقوقشقانین قاباغیندا اوتوردولار. درسدن سونرا بهادر بو شعری آواز ایله اوخودو:
مرغ صیاد توام، افتاده ام بر دام تو
یا بکش، یا دانه ده، یا از قفس آزاد کن!
سونا بو سؤزلری آنلاییب، اورکدن بیر آه چکیب، یاناقلاری اود کیمی پاریلدادی....
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4 ، ص 7
· عظیم غلامعلی پور
هله لیک حسرتده یاشاییرسا جان
بیرگون گؤروشرم سنله یاخیندان
گونش ساچلارینی سینه نین اوسته
سره رم،اوستوندن چکیلسه دومان!
دوشونوب دردینی آغرینی آللام
سنین شهرتیندیر آلیب دونیانی
سن منیمله تانیش من ده سنینله
بس بو تانیشلیغین بهره سی هانی؟
اوزالت اللرینی وئرک ال اله
محبت باغینی بیرگه سئیر ائدک
آیریلیق سؤزونو گتیرمه دیله
سئوگی دونیاسینا باغلیدیر اورک.
باهارین نغمه لی، یاشیل چمنلی
یایلاقلارین دولو سورولر ایله
آل-الوان لاله لر، گوللر، چیچکلر
یاشاییر باشباشا گؤزل ائل ایله.
اوزالت اللرینی وئرک ال اله
مین بیر سئوگیسی وار بو طبیعتین
نغمه لر قوشولسون گرک آدینا
قیمتی وئریلسین گؤزل صنعتین.
گؤزل دیر طبیعت، گؤزل دیر حیات
گؤزلر دیر نغمه کار بولبوللر، گوللر
گؤزل دیر داغلارین سینه سی اوسته
ساچاقلی سونبوللر، بارلی سونبوللر.
بو خسته روحوما جان باغیشلاییر
زیل شکسته لرین، قاتارین سنین
آلیر وارلیغیمی، اختیاریمی
سئویملی قیزلارین، نیگارین سنین.
نئیله ییم سنسیزلیک چتیندیر منه
سیخیر باغریمی بو بایقوشلار سسی!
اوزالت اللرینی وئرک ال اله
یاخاق اؤلکه میزده بهار نفسی!
اوزالت اللرینی...اؤزگه دئییلم
خوشبخت گله جه یین جارچیسییام من
سینیر آرماتوردان توخونان سدلر
بونو من گؤرورم، منه اینان سن!
سحرین باغریندا بوی آتیب شعریم
ایشیق داملالاری یاناغیندادیر
ایزله ییر گونشین یولونو اینان
آزادلیق نغمه سی دوداغیندادیر!
اوزالت اللرینی...ائل بیزیمکی دیر
حسرت یوللارینی، داشینی گل آت
قوشا یاشاماغا نه استخاره
تکلیگین عؤمرونو گل قیسالت، آزالت.
اونوتما گؤزله ییر گؤزللر سنی
لاله- بنؤوشه لی دوزلرده، گؤزل،
سحر دامجی- دامجی نور چیله ینده
اینان آخاجاقسان سؤزلرده، گؤزل.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 4 مورخ 17/8/90 - ارومیه
کتاب بیر دسته گول ( یه دسته گل)
حسین دوستی از نویسندگان پرکار و پرآثار اهری متولد 1338 است. تا حال صدها مقاله و دهها کتاب از وی منتشر شده و عمده آثار ش در زمینه معرفی فرهنگ، هنر، تاریخ و ادبیات منطقه اهر، ارسباران و قره داغ است. اخیراً کتاب ترکی « بیر دسته گول» - جلد دوم کتاب «قاراغ داغ شاعرلری نین تذکره سی» - به قلم این نویسنده محقق و از سوی انتشارات یاران – تبریز 1390 در 1000نسخه و 288 صفحه قطع رقعی - انتشار یافته که مشتمل بر زندگی نامه و اشعار 60 شاعر می باشد. دوستی در پایان مقدمه ترکی خود بر کتاب اظهار امیدواری کرده که در آینده با تهیه اشعار و زندگینامه دیگر شاعران قره داغ، بتواند جلد سوم این مجموعه را تدوین و منتشر نماید. لذا شاعران می توانند با ارسال اشعار و بیوگرافی خود نویسنده را یاری کنند.
منبع: دو هفته نامه «دنیز»، شماره 4، مورخ 17 آبان 90 - ارومیه