«دنیز» یک ساله شد - نقد و نظر (1)
دنیز و ادبیات
اکبر حمیدی علیار
بیر ایل دیر دنیز دالغالانیر.. سؤز اورمو دنیزی یوخ، اورمیه ده کی دنیزدن گئدیر ! دوزدور اورمو دنیزی بیر ایچیم سویا حسرت دیر و دوداقلاری قورو دوزدان پارچا-پارچا اولموش، آنجاق بو اسفلی و باشقا بیر صحبت و هله قالمالی دیر !..
آمما اورمیه ده یارانیب یاییلان دنیز نشریه سی بیر یاشا دولدو و دالغالاری گونو- گوندن، نومره دن- نومره یه یوکسه لیر و گوجله نیر، بئله کی ایندیلیکده دنیزین دالغالاری تکجه اورمیه ده دئییل، تبریز ده، قاراداغدا، تهران، کرج، قم شهرلرینده و حتی عراقین کرکوک شهرینده، باکی دا، نخجواندا، داغیستانین قدیم دربند شهرینده و استانبولدا دا حس اولونور.
طبیعی اولاراق چئشیتلی گوندم مسئله لر، خبرلر و قونولارا توخونماق هر بیر نشریه ده قاچیلماز و لازم دیر، دنیزده ده بئله دیر، شهر و استانین سویوندان، هاواسیندان، کوچه لریندن، باغ- باغاتیندان، داخلی سیاستیندن توتدو مسئوللارین دیللریندن چیخان سؤزلره قده ر ( یالان- دوغروسونا باخمایاراق) بو نشریه ده ده اؤز عکسینی تاپمیش و گاهدان تنقید و عکس صدالار دا مختلف یازارلار و متخصص لر طرفیندن قلمه آلینیب، آنجاق بیز بو ساحه ده او زمان اولمادیغیمیز اوجوندان، آرتیق نظر وئرمکدن چکینه رک یالنیز ادبیات بؤلومونده گؤزه چارپان اؤنملی بیر مقاما اشارت ائدیریک؛ او دا بو کی بو بیر ایل بویو 22 نومره ده ، اؤز تای- توشو ایچینده پارلایان دنیزده ادبیاتا یالنیز و یالنیز ادبیات کیمی باخیلیب و یاناشیلماییب ! یعنی یازارینا، یازیچی سینا و شاعرینه باخمادان یالنیز سؤزه قیمت وئریلیب و شخصی ایناملار و عقیده لری سؤز صنعتینه قاتمادان هر بیر ادبی یازی و شعر اؤز اؤزلویونده دیه رلندیریلیب و بو ادبیاتین یوکسه لیشی و انکشافی اوغروندا دوزگون آددیم گؤتورمک دئمکدیر. البته بو ایش ده شوبهه سیز، دنیز نشریه سی نین حؤرمتلی مدیری دیه رلی یازیچی و شاعر مصطفی قلیزاده علیار جنابلاری نین یوکسک باجاریق و آیدین دوشونجه یه مالک اولدوغوندان ایره لی گلیر. یئری گلمیشکن بیز قلیزاده علیار جنابلاری باشدا اولماقلا دنیزده چالیشانلاردان تشکروموزو بیلدیریر و اومید ائدیریک اورمیه ده یارانیب یاشایان دنیزین طالعی اورمو دنیزی نین طالعی سایاق قارانلیق و قورولوغا یوخ، بلکه گونو- گوندن آیدینلیق و ایشیقلیغا اوغرایان بیر طالع اولاراق بو نشریه ائلین، خلقین، بؤلگه نین و اؤلکه نین گؤرن گؤزو، ائشیدن قولاغی و دانیشان دیلی اولسون و بیز اونون 10-20 یوخ، 50 ایللی یی نین قید اولونماسینا شاهد اولاق. انشاءالله تعالی
منبع: دو هته نامه دنیز، شماره 22، تاریخ نشر 30/6/91 - ارومیه
گنج شاعریمیز
احمد اسدی
گنج شاعر و یازیچی احمد اسدی 1367- جی ایلده اورمودا دونیایا گؤز آچدی. آتاسی اورمونون تانینمیش ادیب و شاعرلریندن بیری اولان جناب بهرام اسدی، آناسی ایسه حؤرمتلی شاعره، معلمه فریده خانم سلیمانی دیر. اونا گؤره احمد کیچیک یاشلاریندان بئله بیر ادبیات سئور عایلهده شعر، بدیعی ادبیات و اینجه صنعتله تانیش اولوب، ادبی محیطده بویا- باشا چاتدی. 1386- جی ایل علوم تجربی دیپلومونو آلارکن، اورمونون دانشگاهینا داخل اولدو، 1390- دا «منابع طبیعی» رشتهسینده لیسانس آلدی.
احمدین تحصیل آلماقلا برابر مختلف ادبی و هنری چالیشمالاری دا اولوب. «آتالار سؤزو» و "قیز چوجوغو"(ناظم حکمتین شعرلری) اونون چاپ اولونموش ایکی کتابی نین آدیدیر.
احمد، عاشیق موسیقیسی نین ده وورغونوندور. ساز چالیر و اونونلا یاناشی عاشیق ادبیاتیندا آراشدیرمالار آپاریر. او اورمودا عاشیقلار درنهگی (کانون عاشیق های آذربایجان غربی) نین فعال اشتراکچیلاریندان ساییلیر. بو استقامتده کئچمیش عاشیقلارین حیات و یارادیجیلیغی حاقدا گئنیش تدقیقات آپاریر، مقاله لر یازیر و نشر ائدیر.
اونون شعرلری ده واردیر. شعرلری عمومیتده هجا وزنینده دیر، عاشیق شعری اوسلوبوندا یازیر و یارادیر. احمدین ژورنالیستی فعالیتلری ده دقته لایقدیر و ایندیلیکده اورمودا چیخان "آراز آذربایجان" گوندهلیک قزئتی نین تورکجه صحیفه سی نین رداکتورودور. ها بئله دؤور مطبوعاتدا بیر یازیچی کیمی چیخیش ائدیر. اونون آیدین گله جه یی وار. احمد اسدی یه الله تعالی دان جان ساغلیغی و توتدوغو علم و صنعت یولوندا آرتیق نائلیت لر آرزولاییر، بورادا اونو ایکی شعرینی بیرگه اوخویوروق:
دورنالار
سیز اوچورسوز نه خوش گؤیلر اوزونده
اؤلکهلر آشیرسیز دایم دورنالار
گؤی اوزونده بیر آن دایانین دورون
دردیمی سیزلره دئییم دورنالار
گونشیم باتیبدی، گون قارالیبدی
سیز گؤرن چؤللری دوم قار آلیبدی
گولستان سولوبدو، گول سارالیبدی
ایلیم، گونوم، هفتهم، آییم دورنالار
هارای چکدیم بو دونیانین الیندن
آیریلمیشام اؤز ائلیمین دیلیندن
سیز سؤیلهیین او آللاها قولوندان
گؤیلره یوکسهلیر واییم دورنالار
بو دونیایا نامرد فلک غم اکیب
احمدین آشینا غملری تؤکوب
اذن وئرسز بو دونیادان ال چکیب
درویش دری سینی گئییم دورنالار.
جیغالی تجنیس
مجنون اولوب بو داغلاردا گزهنین
بیلمهلیدی، درد و بلا سریندی
آشیق دئیهر سریندی
داغلار سویو سریندی
داردا قالان چارهسیز
مولاسینا سریندی
گولون عؤمرو باخمایین کی چوخ آزدیر
گولستاندا ناز و عشوه سریندی
دوعا اوچون قنوت ائدیب بوداقلار
دردیم دئدیم، باخ گؤر نئجه بوداغلار
آشیق دئیه ر بوداغلار
بو یارالار بو داغلار
مجنون تکین چؤلده یم
مسکنیم دیر بوداغلار
آهیم اوددور، اریده جک بوداقلار
آما کؤنلوم صبیرلی دی، سریندی
محشر اولدو، صوراسرافیل چالیندی
حساب گلدی عمللریم چالیندی
آشیق دئیه ر چالیندی
حاق قاپیسی چالیندی
ایللر گلیب اؤتوشدو
عؤمور باغیم چالیندی
میسکین احمد مولا درین چال ایندی
مولا گلر، آچ دردینی سرایندی
منبع: "دنیز" هفته نامه سی - شماره 17؛ تاریخ 1391 تیر آیی نین 7 سی (7/4/91) ارومیه
عاشیق ادبیاتی
سلام
(دیوان - ترسه حروفات)
منصور حمدی هشترودی
ی- یارادان، قورقو قورموش عرش آسمانه سلام
هـ - هر آندا مصطفایه یئتن فرمانه سلام.
و- واجبدیر مسلمانه؛ نون- نماز ائتسین بپا
میم- محراب عبادته تؤکولن قانه سلام.
کاف- کعبه نم؛ لام – لادئمم آستانایه عاشیقم
قاف- قرآنه اخلاصیم وار، عالی عبایه عاشیقم
ف- فسادا باش اگمرم نینوایه عاشیقم
غین- غملی فرات اوسته؛ عین عطشانه سلام.
ظ – ظلمته شفق سالدی؛ ط - طوفان کربلا
ضاد- ضحاک تک قان تؤکنلر؛ صاد – صف چکدی دال دالا
شین – شرافت مفرق اولدو؛ سین – سودا اولدو پولا
ز- زینهار، ر- روزگاردان تشنه قربانه سلام.
ذال – ذلتده جانه گلدیم؛ دال دونیادا، ح – حکیم
خ – خراب اولسون زمانه؛ جیم – جورون نئجه چکیم؟
پ – پریشان؛ ت – توانسیز؛ ب - بارسیز نه حاله کیم
الف- آخر یئتر"منصور" عادل دیوانه سلام.
منبع: دوهفته نامه دنیز، شماره 15
عاشیق ادبیاتی
دونیا
ایرج بهزادنیا
دئدیم سنلن بیر اوتوروب دردلشم
ازلیندن کیمه قالیبسان دونیا؟
یوز اییرمی دؤرت مین پیغمبر نئجه اولدو؟
تمام بیر- بیر یولا سالیبسان دونیا!
بئش گون بیر کیمسه ایله دوتمادین دمی
هامیا وئریبسن غصه نی، غمی
اؤزونو حساب ائت بیر سینیق گمی
نئچه یول بوشالیب، دولوبسان دونیا؟
نه واردا دایاندین، نه ده کی یوخدا
نه لباسا باخدین، نه ده کی رخته
چوخلی گدالری چیخارتدین تخته
شاهلاری تختیندن سالیبسان دونیا.
"بهزاد نیا" آتدی دونیا داشنینی
آغلار، توکر گؤزلریندن یاشینی
ظولم ایله کسدیردین حسین (ع) باشینی
رحمسیز بیر ظالیم لوبسان دونیا.
منبع: دنیز- شماره 15
اوشاق دونیاسی و اوشاق ادبیاتی
بهرام اسدی
اوشاقلیق عالمی سیرلی-سئحیرلی بیر عالمدیر. ساده و صمیمی بو بالاجا انسانلار اؤز عالملرینده سادهلیک و صمیمیتله یاشاییرلار. اونلار هر گون اؤز دونیا باخیشلارین گئنیشلندیریرلر. اوشاغین دونیا گؤروشو چوخ سادهدیر آنجاق او اطرافینداکی هر نهیی آرتیق تانیماق و سیناماق ایستهییر.
اوشاق هله ان کؤرپه چاغیندا الینه دوشن هر نهیی دیشینه وورور و آغزینا تپیر. بو، اوشاغین بیرینجی و ان یاخین سیناق وسیلهسیدیر. اوشاق بوی آتارکن اویونچاقلاری. گلینجیکلری، ائو اشیالاری و الینه دوشن هر نهیی سؤکور. داغیدیر و اونون ایچین ائشیگه تؤکور. بئلهلیکله او یئنی عالملر کشف ائدیر، یئنی دونیا گؤروشو کسب ائدیر. او حتی باشقا اوشاقلاری و بؤیوکلری ده گلینجیک کیمی فرض ائدیب بارماغین اونلارین گؤزونه، آغزینا و دیشینه سوخور و اونلارین دا ایچریسین گؤرمک ایستهییر.
اوشاق داها بیر آز دیرچلیرکن بؤیوکلرین باشماغین و پالتارین گئییر. بونونلا او بؤیوک اولماق و داها جدی عالمی تانیماق آرزولاییر.
اوشاق بیرینجی گون عالمدن هئچ نه بیلمیر. او هر بیر یئنی شئی کشف ائدرکن هئچ ده تعجبلنمیر و اونو عالمین بیر پارچاسی کیمی قبول ائدیر.
اوشاق رئال عالم ایله یاناشی اؤز خیال عالمینده ده بیر شئیلر یارادیر. آنجاق اونلاری دا خیال دگیل رئال کیمی قبول ائدیر.
اوشاق پریلره و دئولره علاقه گؤستریر و اونلاری اولدوغو کیمی قبول ائدیر. ناغیللاری ائشیدرکن ناغیللاردا یاشاییر، اؤزون اونلارین یئرینه دگیل اونلارین بیری بیلیر و ناغیللاردان آلینان بو سونوچ و نتیجهنی جاندان-اورهکدن قبول ائدیر و بو سونوچ سون گونهدک اوشاغین ذهنینده یئر آلیر و اونون یادداشیندا یورد سالیر و بو اوشاق بؤیویندن سونرا دا گرکلی یئرلرده همین یادداشلار اونا یول گؤستریجی اولا بیلیر.
اوشاق دیلی و اوشاق ادبیاتینا گلدیکده دئمهلیییک: اوشاق ادبیاتی اوشاغین عالمیندن آیری دگیل. یوخاریدا اشاره اولونان سادهلیکلر. صمیمیّتلر، خیاللار، هامیسی اوشاق ادبیاتیندا یئر آلیر.
اوشاق، دیل آچاندا بیر و سونرالار چوخ ایکی هجالی سؤزلر ایله دیل آچیر.
بیر هجالی سؤزلردن(جیز-بوو) و ایکی هجالی سؤزلردن (قاقا- پپه-بابا- چیچی) و بئله سؤزلری مثال گتیرمک اولار.
اوشاغین دیلی تکمیللشدیکجه سؤزلرینین هجاسی دا آرتیر، آنجاق اوشاق ادبیاتی و اوشاق شعرینین هجالاری چوخ بئش و یئددی هجالی شعرلر اولور و چوخهجالی شعرلر اوشاق عالمینه داخل اولمورلار، چونکی اوشاغی سادهلیکدن اوزاقلادا بیلیرلر.
اوشاق دیل آچارکن ایلک باشدا چوخ قیسا جملهلر یارادیر: بابا گلدی .. قاقا آلدی. اوشاق ادبیاتی دا بو قیسالیق و بو سادهلیگی اؤزونه اؤرنک توتمالیدیر. بیز اوشاغا غزل یاخود قصیده اوخویانماریق چونکی اونون ذهنینده اونا یئر یوخدور. آتا-بابالاریمیز و اوزون ایللر بویو نسیللریمیزین سیناغیندان چیخمیش اوشاق ادبیاتی و اوشاق فولکلورو بوگونکو اوشاق ادبیاتی و اوشاق شعری یازانلارا گؤزل نمونهلردیر.
مین ایللرین سوزگجیندن سوزولموش بو قوشماجایا دقت ائدک:
. .
-ایینه-ایینه اوجو دویمه
بربرینجی شام آغاجی
شاتیر کئچر قوز آغاجی
هاپبان هوپبان
یاریل ییرتیل
سو ایچ قورتول.
هر بیر اوشاق، بو قوشماجانی دینلهدیکده اونو تکرار ائتمک ایستهییر چونکی بو بالاجا اوشاق اویونو اوشاغین روحونا اویغوندور، اونون مصراعلاری ایکی، اوچ و دؤرد هجالی سؤزلردن یارانیب.
هابئلهدیر:
بورا بیر قوش قوندو
بو گؤردو
بو توتدو
بو بیشیردی
بو یئدی
جیققیلییا قالمادی، جیققیلییا قالمادی.
هجالاردان علاوه اوشاغین ذهنین و فکرین اؤزونه چکن باشقا بیر فاکت، سؤزون و شعرین موسیقیسیدیر. بو پارچایا دقت ائدک:
بو دئدی: گلین گئدک اوغورلوغا
بو دئدی: هانی اوجا نردیوان؟
بو دئدی: مندن اوجا نردیوان؟
بو دئدی: آللاها باخین، تانرییا باخین گئتمیین
بو دئدی: خالام قیزین آلین منه
تاپدییین بونون باشینا،
تاپدییین بونون باشینا.
گؤروندوگو کیمی بورادا هجالارین سایی چوخ اولسا دا سؤزون موسیقیسی اونو اویناق بیر ریتمه سالیب و بئلهلیکله اونو اوشاق عالمینه و اوشاق ادبیاتینا داخل ائدیبدیر.
اوشاق شعرینده و اوشاق ادبیاتیندا گاهدان کلاسیک شعریمیزین قایدالاری پوزولور و مصراعلارین هجا سایلاری و قافیه و ردیف قانونلاری ایزلنمیر و بو دا اوشاغین یئنی عالملر یاراتماغی و رئال عالمین چرچیوهسینده دایانماماغینا بیر ثبوتدور:
-بنؤوشه
-بنده دوشه
-بیزدن سیزه کیم دوشه؟
باخین، بو اوشاق اویونونون بیرینجی مصراعسی 3، ایکینجی 4، و اوچونجو مصراعسی 7 هجالی گلیبدیر.
اوشاق فولکلورو و اوشاق ادبیاتیندا ایکی طرفلی دانیشیق اؤزونه مخصوص یئر آلیر، بو ایسه اوشاغین دقتین اؤزونه چکن عامللردن بیریدیر:
پیس- پیسلی خالا هاردان گلیسن؟
-گیلاندان.
- هانی به شلهن؟
-آلدیلار.
-نیه وئریردین؟
-ووردولار.
-سن ده وورایدین.
-اولار ایکیایدی، من بیر ایدیم
اولار ووردوقجا من کیریدیم.
ها بئلهدیر:
-عموغلو!
-بلی.
- بیزیم تویوق سیزدهدیر؟
-بلی.
- کیشهله گلسین.
-گلمیری.
-سال تندیره.
-یانمیری.
-وور قیچی سینسین.
-سینمیری.
مین ایللردن قالان بو سؤزلر ادبیاتیمیزین و تاریخیمیزین چوخ زنگینلیگین و چوخ اسکی گلهنکلره دایاندیغین گؤستریر.
بو فولکلور و بو سادهجه قوشماجالار عین حالدا مین ایللردن قالان سؤزلری، اوستونه توز قونموش تاریخی حادثهلری و هئچ یئرده یازیلمامیش تاریخی جریانلاری اؤز ساده کلمهلری ایله داشیییر:
آ تئشتی-تئشتی-تئشتی
ووردو گیلانی کئچدی
ایکی خوروز ساواشدی
بیری قانا بلشدی
قان گئتدی چایا دوشدو
چایدان گؤیرچین اوچدو
گؤیرچین آلاپاختا
یوواسی قلبی-تاختا
اونو ووران خان اوغلو
قان قوسسون لاختا-لاختا.
چوخ ساده و آخیجی بو قوشماجادا خوروزون قانیندان بیر گؤیرچین یارانیر و بو گؤیرچینی ووران لاختا-لاختا قان قوسماق ایله قارقینیر. دئمک بورادا ابدیلیک و اؤلومسوز یاشاماق تصویر اولوبدور. هابئلهدیر گؤزل فاطما ناغیلینداکی باشی کسیلن اینهگین سوموکلرینین دانیشماغی. بورادا اسکی تورک طایفالارینین ایناملاری، دوشونجهلری و دونیا گؤروشلری چوخ ساده کلمهلرله اوشاق روحونا آشیلانیر و نسیلدن-نسیله آخیر و دوام ائدیر. آنجاق بوگونکو دونیادا و 21-جی عصرده هر شئی تزهلندیگی کیمی اوشاق فولکلوروموز و اوشاق ادبیاتیمیز دا تزهلنمهلیدیر. آوروپادا، آمریکادا، ژاپون و باشقا یئرلرده اوشاق ادبیاتینا اویغون فیلیملر، کارتونلار و یئنی-یئنی فورمالاردا ایشلر گؤرونور و گاهدان بیزیم ادبیاتیمیزدان دا اولدوقجا قیدالانیرلار. آنجاق تورک فولکلوروموز، آذربایجان اوشاق ادبیاتیمیز بو باخیمدان اینجیلرله دولو بیر اوقیانوسا بنزر. فیلیمچیلریمیز، شاعرلریمیز، یازیچیلاریمیز، زامانلا آددیملامالی و زامانلا ایرهلی گئتمهلیدیر.
منبع:دنیز شماره 15- تاریخ نشر 3/ 3/ 91 ، ارومیه