چهار کتاب دوستی
نگاهی به روابط فرهنگی و ادبی معاصر ایران و نخجوان
اکبر حمیدی علیار
ارتباط فرهنگی و ادبی شاعران کشورمان با شاعران و اهل ادب دیگر کشورها به ویژه ممالک مسلمان و همسایه همواره بوده و خواهد بود و این ارتباطات در طول تاریخ گذشته و معاصر آثار خجستهای داشته است. چرا که این ملتها و کشوهای همسایه مشترکات دینی و فرهنگی و تاریخی نزدیکی با ایران اسلامی دارند. جمهوری خودمختار و شیعهنشین نخجوان که در ترکیب کشور جمهوری آذربایجان شناخته میشود، در طول تاریخ در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی قرار داشته و با آن شناخته میشود. سرزمین نخجوان بر اساس قرارداد ننگین ترکمنچای جزو سرزمینهایی بود که از جغرافیای ایران بزرگ جدا گردید، اما رنگ و روح آداب و اعتقادات و باورهای معنوی و فرهنگی و ادبی و تاریخی خود را در دو قرن گذشته همچنان حفظ کرده، حتی حاکمیت هفتاد ساله کمونیستی شوروی هم – هر چند در شاخ و برگ و مظاهر فرهنگ و هویت اجتماعی بیتأثیر نبود، نتوانست ریشههای عمیق میراث معنوی، فرهنگی، هنری و ادبی این دیار را بخشکاند.
اهل شعر و ادب و هنر نخجوان به اقتضای همسایگی با استانها و شهرهای مرزی ایران (آذربایجان شرقی و غربی) ارتباط مستمر با اهالی شعر و ادب این مناطق داشتهاند، همچنین به سبب پیوندهای نسبی و خونی دیرین تاریخی با مردمان مرزنشین دو سوی رود ارس، حتی در دوره شوروی که مرزها و راههای ارتباطی به کلی بسته و تردد قطع شده بود، همین پیوند لااقل در دلها و خاطرهها همچان زنده ماند و نگسست و در ادبیات و هنر و خود را به شکلی نیرومند اما حسرتآمیز حفظ کرد. تا اینکه از سال 1991 میلادی/ 1370 شمسی با فروپاشی شوروی، چپرها و حصارهای مرزی فروریخت و رفت و آمد مردمان دو سوی مرز آغاز شد و مردم حسرتسوخته، به بازیابی فامیل و اقوام قدیمی خود پرداختند... در این میان البته ادیبان و مورخان و نویسندگان و اندیشمندان دو طرف، با حفظ احترام متقابل به حریم جغرافیایی و خانه و کاشانه همدیگر، به کاری مهمتر از اقدامات عموم مردمان دست زدند و آن بازیابی و بازشناسی ریشه آن پیوندهای مشترک تاریخی و فرهنگی دو سوی ارس و آغاز همکاری در این عرصه بود.
با تأسیس انجمن ادبی «اهل بیت –ع-» در کنار بخش فرهنگی سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در نخجوان توسط مصطفی قلیزاده علیار (شاعر، ادیب ومدرّس اعزامی از حوزه علمیه قم به نخجوان برای تدریس معارف اسلامی) از سال 1996م/ 1375 ش. ارتباط دوستانه اهل شعر و ادب ایران و نخجوان آغاز و روز به روز بیشتر شد و در اندک زمانی این روابط ادبی در نشریات و مطبوعات رسمی نخجوان و تهران و تبریز و ارومیه و قم و ... انعکاس یافت که هنوز هم ادامه دارد. جلسات و نشستهای هفتگی قرائت و نقد شعر اعضای انجمن با حضور خود آنان جریان ادبی را بار دیگر در آن محیط ساکت و جنگزده نخجوان بعد از فروپاشی تجدید و تحریک کرد و رفته رفته بر تعداد اعضای آن افزود. ناگفته نماند که حمایت محمدصادق طوری سرکنسول جمهوری اسلامی ایران و مقصود پناهیان وابسته فرهنگی ایران در نخجوان در شکلگیری این انجمن و برگزاری برخی مراسم ادبی چشمگیر مثل عصر شعر میلاد پیامبر اسلام (ص) در سال 1377 و مراسم نودمین سالگرد تولد استاد شهریار با حضور شاعران و ادبای ایرانی و نخجوانی در محل سرکنسولگری ایران بسیار مؤثر بود.
نخستین جُنگ شعر مشترک از آثار اعضای انجمن ادبی اهل بیت (اهل بیت شعر مجلسی) اعم از شاعران ایرانی و نخجوانی تحت عنوان”Ç?Ç?KL?N?R BAHARIMIZ” (چیچکلهنیر بهاریمیز: بهارمان شکوفا میشود) به همت مصطفی قلیزاده – مؤسس و دبیر انجمن ادبی اهل بیت نخجوان- تنظیم و آماده شد و در سال 1999 با حمایت مالی آقای محمدصادق طوری سرکنسول وقت ایران، از سوی انتشارات «گنجلیک» در باکو چاپ و منتشر شد. بعدها همین سنت ادامه پیدا کرد و دو جُنگ شعر دیگر («دوستلوق چلنگی»: دستهگل دوستانه؛ و «نورلو مصراعلار»: مصرعهای نورانی) به اهتمام سید رضا میرمحمدی – وابسته فرهنگی وقت ایران در نخجوان چاپ و منتشر گردید که یکی با الفبای سرلیک و دیگری با الفبای لاتین بود.
در سال 2008 چهارمین مجموعه شعر مشترک شاعران ایران و نخجوان توسط داوود حاجی ناصری (وابسته فرهنگی وقت ایران) و عاصم یادگار (رییس اتحادیه نویسندگان نخجوان) با عنوان “DOSTAR TÖHF?S?” (دوستلار تحفهسی: ارمغان دوستان) تهیه و تنظیم و در نخجوان چاپ و منتشر شد. در باره ارزش ادبی، تاریخی و محتوایی هر کدام از این چهار کتاب ادبی باید در فرصتی دیگر به بحث و بررسی بپردازیم. اما در اینجا همین قدر میتوان گفت که این کتابها مصداق روشن همکاری فرهنگی و روابط ادبی اهالی شعر و ادب شاعران مسلمان ایران و نخجوان در تاریخ معاصر است.
در این چهار کتاب مجموعه شعر شاعران آذربایجانی دو سوی ارس – که میتوان اسمش را «چهار کتاب وحدت» یا «چهار کتاب ادبی وحدت و دوستی» گذاشت، محدودیت موضوعی وجود ندارد و شامل اشعاری در قالبهای مختلف نو و کلاسیک شعر آذربایجانی و موضوعاتی مثل اجتماعی، میهنی، تغزلی، دینی و عرفانی میشود.
گفتنی است بنابر آنچه شنیدم از میان این چهار کتاب (کتب اربعه!)، کتاب چهارم اخیراً توسط شاعر و ادیب پرتلاش ارومیهای علی رحمانی (درویش) از الفبای لاتین آذری به الفبای اصیل و تاریخی ایرانی – آذربایجانی برگردانده شده که انشاءالله در آینده نزدیک به زیور طبع آراسته خواهد شد است. ضمن تشکر از ایشان، امید میرود زمینههای همکاری فرهنگی و ادبی دو کشور مسلمان ایران و آذربایجان و جمهور خودمختار نخجوان روز به روز افزایش یابد.
تا جایی که راقم این سطور اطلاع دارد و در این مدت نزدیک به 20 سال از دور و نزدیک ناظر بودهام، نقش آغازگر و تأثیرگذار انجمن ادبی اهل بیت (ع) در ایجاد و گسترش روابط فرهنگی و ادبی ایران و نخجوان چنان مثبت و مؤثر بود که در اندک زمانی از سوی دستگاههای رسمی و شخصیتهای ادبی نخجوان نیز مورد استقبال قرار گرفت و در کتاب «آراز- 4» (جُنگ ادبی اتحادیه نویسندگان جمهوری خودمختار نخجوان) مورد تقدیر واقع گردید و رسماً در تاریخ ادبیات معاصر آن دیار به قلم مرحوم حسین ابراهیماف نویسنده خلق آذربایجان ثبت شد و به دنبال آن فعالیتهای ادبی مشابهی نیز از سوی دانشگاه دولتی نخجوان و اتحادیه نویسندگان آن جمهوری انجام گرفت.
منبع: هفته نامه دنیز، شماره 53- مورخ 12 تیر ماه 93
شعر و شاعر
ولی قاراخان – نخجوان
«قاراخان» تخلصی ایله تانینان نخجوانلی شاعر ولی ولی یِف 1955 – جی ایلده نخجوان مختار جمهوریتی نین بابک رایونوندا یئرله شن قاراچوغ کندینده آنادان اولموش، 1981 ده دیل و ادبیات فاکولته (دانشکده) سینی بیتیریب، معلم لیک له اؤز ملتینه خدمت ائدیبدیر. او 1996 – جی ایلده نخجواندا تشکیل ائدیلن اهل بیت شعر مجلسی نین بیرینجی عضوو اولموشدور. ولی معلم دن ایندیه دک - ایران و آذربایجان دؤور مطبوعاتیندا شعرلری نشر اولماقدان علاوه - ایکی شعر کتابی چاپ ائدیلیبدیر:
1- یانیر یئر کوره سی آنا ناله سیندن
2- الهی حفظ ائیله سن بو ملتی
بوندان اول ( 26/9/91) ولی معلم دن ایکی شعر ( «کربلاده» باشلیغی آلتیندا)بو وبلاگدا و همچنین دنیزنیوز سایتیندا ( www.daniznews.ir ) گتیرمیشیک. بورادا اونون مارش آدلی شعرینی اوخویوروق:
مارش
هامیمیز ایگید، هامیمیز اریک
وطنه صادق، مرد عسگرلریک
هایدی دؤیوشه اوغورلار اولسون
میدان بدنله، باشلارلا دولسون
غضبیم بولود، نفرتیم شیمشک
گؤتور سلاحی، گئدک دؤیوشک
انتظار چکیر شوشا کلبجر
یانیب کول اولار، گئتمه سک اگر
انتقام دئییر معصوم خوجالی
سینه مدن توستو، آهلار اوجالیر
قلبیم سوسایب، قان ایسته ییر، قان
حساب گونوندور، گون آذربایجان!
منبع: دنیز هفته نامه سی، 27 نؤمره - نشر تاریخی 18/10/91 - اورمیا
امانت
نشریه ای رسالت مدار
(یادداشتی بر انتشار شماره 1000 هفته نامه "امانت" چاپ ارومیه، مورخ 9/5/91)
مصطفی قلیزاده علیار
آشنایی بنده با هفته نامه امانت به سالهای دور بر می گردد شاید به چهارده - پانزده سال پیش؛ آن زمانها در ارومیه نشریه بسیار اندک و انگشت شمار بود. امانت همه جا دیده می شد و فعال بود. من در دی ماه 1377 ( ژانویه 1999) در مقدمه ای که در شهر نخجوان بر مجموعه اشعار شاعران عضو انجمن ادبی اهل بیت (ع) آن دیار تحت عنوان «چیچک له نیر بهاریمیز» (لاتین)نوشته ام، ذکر کرده ام که «برخی از اشعار این شاعران در «هفته نامه امانت» چاپ ارومیه منتشر شده است».
در واقع اشعار آن شاعران به واسطه این جانب در آن سالها در مطبوعات تبریز و ارومیه و قم و تهران جاپ می شد و من از آن زمان به نوعی با امانت ارتباط داشته ام. تا اینکه از سال 1380 با جناب ابراهیم آقازاده مدیر مسئول این نشریه متعهد از نزدیک آشنا و به تبع آن با امانت نیز بیشتر مرتبط شدم خصوصاً از سال 1384 که در ارومیه رحل اقامت افکندم، گاهی مطالبی را در این هفته نامه به چاپ می سپردم و در ادامه آن حتی دو جلد از کتابهای بنده به نامهای «خاطرات حاج علی اکرام علی اف رهبر اسلامگرایان جمهوری آذربایجان» و «مردی شبیه خود» (امام خمینی) که هر دو دارای مطالب و مفاهیم الهی، اجتماعی، تاریخ، جهانی و انقلابی است، به صورت مستمر و دنباله دار از باء بسم الله تا تاء تمّت در امانت به چاپ مجدد رسید به پیشنهاد خود آقای آقازاده و به همت و پشتکار (تایپ و طراحی) خانم ندا عبدی؛ خدایشان خیر دهاد. سایر مطالب این نشریه را هم اغلب در مسیر دانش افزایی عمومی و پاسداری از ارزشهای انسانی و اسلامی دیده ام. لذا اگر من امانت را نشریه ای رسالت مدار و صاحب رسالت رسانه ای و نشر دهنده اندیشه های سازنده ومفید برای اجتماع و نظام اسلامی ایران بنامم، گزاف نگفته ام. البته هر نشریه ای نقاط ضعف و قوتی دارد، امانت هم از این قاعده مستثنی نیست، اما آنچه مهم است، جهت گیری کلی یک نشریه است. در بین نقاط قوت این هفته نامه می توانم به نشر ارزشهای دینی و اجتماعی، مطالب فرهنگی و ادبی سودمند، دوری از دامن زدن به اختلافات قومی، پاسخ گویی به انحرافات و بیان مشکلات استان آذربایجان غربی اشاره کنم. به عبارت دیگر «امانت» امانتدار عرصه مطبوعات این استان است. از زاویه کلان نگری و نگاه ملی، همین نقاط قوت برای یک نشریه کافی است تا در ردیف نشریات متعهد و رسالت مدار کشورش قرار بگیرد.
انتشار هزارمین شماره امانت را به جامعه مطبوعاتی استان و همکاران این نشریه و مدیر مسئول آن تبریک می گویم. مطمئنم که این نشریه در تاریخ مطبوعات ارومیه و استان آذربایجان غربی خواهد ماند. با خاطره ای از مرحوم حاج علی اکرام علی یف رهبر جنبش اسلامی آذربایجان سخن را به پایان می برم و آن اینکه آن مرحوم هر وقت در تلفن یا حضوری حال دوستان ارومیه ای می پرسید، می گفت: امانتین حال نئجه دیر؟!
یعنی از باب «تسمیه الحال باسم المحل» به جای آقای آقازاده، امانت را می گفت. در واقع امانت در جمهوری آذربایجان و در میان مردان آزاد آن دیار نیز چنان مشهور بود و هست که مدیر مسئولش را هم به نام نشریه می گفتند و می گویند و نشان از احترامی است که مردم مسلمان آذربایجان به این نشریه قائلند. تا بوده چنین بوده، تا باد چنین بادا.
سهلاب محمداف
شاعر معاصر و برجسته آذربایجانی "سهلاب محمد اف" در سال 1945 در جمهوری خود مختار نخجوان متولد شد. بعد از دانشکده نظامی جذب ارتش شوروی شد. اما پس از تجاوز نظامیان شوروی به افغانستان، از ارتش کنار رفت و در دانشکده نظامی زادگاهش به تدریس مشغول گردید. وی عضو فعال انجمن ادبی اهل بیت (ع) - اهل بیت شعر مجلسی - در نخجوان،از سال 1996 بود و عضو اتحادیه نویسندگان آذربایجان است. تاکنون چندین مجموعه شعر از سهلاب در باکو و نخجوان به چاپ رسیده است، از جمله: "فریاد ملک محمد"، " زخمم ترمیم نمی شود"، "نفرتم، غضبم، حسرتم، عشقم"، صداهایی که از کوه طلایی می آید" و ...
نجمن ادبیات داستانی بسیج هنرمندان استان آذربایجان غربی تشکیل شد
به گزارش خبرنگار دنیز از ارومیه، سازمان بسیج هنرمندان استان ضمن برگزاری نخستین نشست ادبی خود با حضور جمعی از نویسندگان و اهالی هنر و ادب در مجتمع فرهنگی و هنری ارومیه، انجمن ادبیات داستانی این نهاد ارزشی را تشکیل داد. در ابتدای این نشست ادبی، حاجی زاده مسئول سازمان بسج هنرمندان استان طی سخنانی اظهار کرد: سازمان بسیج هنرمندان در سال 1384 تأسیس شده، در تمام استانهای کشور فعالیت می کند، این سازمان در استان آذربایجان غربی، 9 انجمن هنری و ادبی از جمله انجمن داستان، انجمن شعر، انجمن فیلم، انیمیشن، هنرهای نمایشی ... را در ارومیه و 14 کانون هنری را در سطح استان و شهرستانها فعال کرده که از دوسال پیش فعالیت می کنند.
حاجی زاده در بیان اهداف تشکیل این انجمنهای هنری با وجود فعالیت کانونها و انجمنهای مشابه در استان، گفت: هدف از راه اندازی چنین انجمنهایی، رویکردی جدی تر و متعهدانه به مقوله هنر در این استان است که از طریق شناسایی هنرمندان مستعد و جوان و برگزاری جلسات مستمر در ارائه و نقد داستان و شعر و فیلم و سائر هنرها انجام م گیرد البته با استقبال ازحضور هنرمندان متعهد و اساتید فن، تشکیل کارگاه های آموزشی در سطح شهرهای استان، زمینه سازی برای رشد هنر و ادبیات پیام گستر، آسیب شناسی عرصه هنر در این خطه، کاستن از بروز آفتها و ارائه حمایت وکمک در حد امکانات سازمان، در راستای رشد و بالندگی هنر و ادبیات.
وی توجه جدی به موضوعات تأثیر گذار تاریخی، دینی، ملی، اجتماعی و حیاتی را به مثابه جانمایه هنر و ادبیات، از دیگر اهداف تشکیل انجمن های ادبی و هنری سازمان بسیج هنرمندان دانست و تصریح کرد: باید سمت و سوی اندیشه و نگاه نویسنده و هنرمند به جهان و زندگی سازنده و مثبت باشد.
در ادامه این جلسه، نویسندگان و اساتید ادبیات داستانی، نقطه نظرات خود را در پیرامون قصه نویسی و سهم نویسندگان استان در عرصه داستان نویسی کشور بیان داشته، پیشنهادهای خود را مبنی حمایت مادی و معنوی از اهل قلم و هنر،ارائه دادند.
نویسندگان و صاحب نظران ادبیات داستانی حاضر در این جلسه نیز پیشنهادها و نقطه نظرات خود را پیرامون شیوه های رشد و بالندگی ادبیات داستانی و پرهیز از ادبیات سفارشی و کلیشه ای و استمرار کار و حمایت مادی و معنوی جدی از اهل ادبیات و هنر به ویژه جوانان بیان داشتند.
منبع: دوهفته نامه « دنیز» شماره 8 مورخ 28/10/90 - ارومیه
منبع