بعثت
حسین جاوید
اشاره: آذربایجانین بؤیوک شاعری، منظوم نمایش یازان متفکر "حسین جاوید"ین شاه اثرلریندن بیر ده "پیغمبر" منظومه سی دیر کی اونو 1922 باکیدا اصیل الفبا ایله چاپ ائتمیشدی. بو اثری حؤرمتلی شاعر اکبر حمیدی علیار منظوم صورتده فارس دیلینه ترجمه ائدیبدیر. بورادا حمیدی جنابلارینا تشکروموزو بیلدیریر، پیغمبر اثری نین "بعثت" حصه سیندن و اونون ترجمه سیندن بیر پارچالار گتریریک:
بعثت
«آیدین و ییلدیزلی بیر گئجه، مکه یاقینلیغینده حرا داغی... اطرافده مغارهلر، یالچین قایالر، سارپ ائنیشلر ، قورقونج اوچوروملر... پیغمبر الی آلنینده دوروبن دوشونجهلره دالمیش.. او قیرق یاشینده، گؤزل ، وقارلی بیر سیما... آلنی، کؤکسی، اوموزلرینین آراسی گئنیش؛ رنگی گول رنگینه مایل اسمریمیسی و نورانی... ساچلری نه پک قیویرجیق، نه ده پک دوز؛ ساققالی بیر توتام، سیق و تام... بیلهکلر، قوللر قالین و قوّتلی... بؤیوک باشلی، هلال قاشلی، چکمه بورونلو، دهگیرمی چهرهلی، اورتا بویلو، ایری گمیکلی؛ کیپریکلری اوزون، ایکی قاشینین آراسی آچیق، فقط بیر بیرینه یاقین؛ گؤزلری قارا و بؤیوجک... ایشته او دالغین و معمالی گؤزلر ، گئجهنین سکوتینی اوقشایان حزین و باییلتیجی بیر عود زمزمهسینی دینلیهرک – اویویور کیبی – کندیندن گیچمیش... بو سیراده پنبه، ماوی، منهکشه نورلر ایچینده آلتین قاناتلی، فسونکار بیر ملک گؤگدن اینهر و ایلاهی بیر آهنگله پیغمبره خطاب ائتمگه باشلار.»
ملک :
اولو داهی، سن ای بؤیوک رهبر !
قالق، اویان!.. ایشته هر طرف، هر یر،
هپ طبیعت دالیب دا رؤیایه ،
جلب ائدر روحی شعر و سئودایه.
گئجه ییلدیزلریله پرخولیا ،
سنی دینلهر سکوت ایچینده فضا..
پیغمبر:
«باشینی قالدیریر ، حیرت و اضطراب ایله »
یئنه رؤیامی گؤردیگیم عجبا !؟
سن نه سن، سؤیله..
ملک: بنمی؟ - هیچ سورما، -
ازلیت شفقلرینده آچان
تازه بیر غونچه، پنبه بیر ییلدیز ؛
ابدیت افقلرینده اوچان ،
تانری قوینینده بسلهنن بیر قیز .
شعر و حکمت، ذکا ایلاههسییم ،
اولو داهیلرین ندیمهسییم .
آیری اولساق ده ایشته هر ایکیمیز
بیر روبابین اینیلدهین سسیییز .
پیغمبر: نه ایچین گلدین آنلامام یینه سن .
ملک: «گؤگه دوغرو»
اونا قالدیرمق ایستهرم سنی بن .
پیغمبر: آه، سن دائیما گلیر ده بانا ،
سونره هپ گؤستریرسن استغنا .
بن کیمم، سؤیله!.. سن نه سن؟ گؤستر !
ملک:
ان گؤزل چاره - : ایشته عزم و ثبات..
اولما اصلا اسیر حسیّات ،
بیراقوب عجزی دورمادان یوکسل،
یوکسل ای شانلی قهرمان یوکسل!..
عرش لاهوته دوغرو آچ شهپر ،
دائما یوکسل ای بؤیوک رهبر !
پیغمبر:
یوق، قانات یوق.. بن ایشته بیر عاجز
یولجییم کیمسهسیز، تسلّیسیز ؛
چئورهم ایسسیز مغارهلر ، یالچین
قایالر، سارپ ائنیشلر –آه – آزغین
اوچوروملر، آلوو ساچان اووالر ،
روحی قسوتله ییلدیران هوالر...
بیر چمن یوق؛ آقار سویوق، هیهات !
گؤز، قولاق بورده دویماز عشق و حیات.
قالانی ایکینجی حصه ده گله جک
منبع: دو هفته نامه "دنیز" شماره 16 مورخ 22/ 3/ 91
آدام گئدر آد قالار
(بهرام رجبی نین خاطیره سینه)
یازان: مهندس اکبر حمیدی علیار- تهران
دونیا گئدیملی- گلیملی دونیادیر و سون اوجو اؤلوملو دونیادیر.. بلی، هامیمیز اؤلوم یولونون یولچوسویوق، بیرآز گئج- تئزی وار، آنجاق خوش اونلارین حالینا کی اؤلندن سونرا دا یاشاییرلار.. بلی اؤلومدن سونر ادا یاشاماق اولار!.. اگر بیر اؤلونون دالینجا اونون یاخشیلیقلاری دئییلیر، اگر ائشیدن- بیلن اونون اؤلومونه حئییفله نیر، اگر هر مجلیسده و هر ییغینانجاقدا اونون آدی و یادی عزیزله نیر، اگر اونون یوخلوغوندان بیر اوره ک آجی ییر و بیر گؤز یاشالیر، اگر ائللیک عادت- عنعنه لرده و عائیله ده اونون یئری نین بوشلوغو حیس اولونور و .. بس او اؤلو هله ده یاشاییر.
رحمتلیک بهرام رجبی علیارین دا خسته له نیب دونیادان کؤچمه سی چوخ سارسیلدیجی اولدو و اوره کلری آغریتدی. نییه کی او بیر اوره یی، نفسی،الی و آغزی تمیز و پاک انسان ایدی، خئیرخواهلیقدان و یاخشیلیقدان باشقا ائتمزدی، درین قاناردی، درین دوشونردی، گولر اوز و آچیق قاباقلا هر کس ایله داوراناردی، هر بارماغیندان بیر صنعت و پئشه یاغاردی.. اونون هله – هله اوستا اللری نین ایزی علیارین بیر چوخ تیکینتی لریندن ، بینالاریندان و کوچه-باجاسیندان سیلینمیه جک و هله- هله نفسی نین اییسی و عطری علیارین محرّملیک لریندن گئتمیه جکدیر...
یادیمدادیر بیر محرم لیک، علیاردا مسجیدده احسانیمیز وار ایدی، پیشیریب- دوشورمه سی نین زحمتی او رحمتلیگین بوینونا دوشدو، نئچه گوندن سونرا هرنه آندا- ماند ائله دیک بیر قیران امک حقّی گؤتورمه دی- بیرده هاچان قیسمت اولا سن تهراندان گلیب علیاردا احسان وئره سن... من ده پیشیرم... اوتان... – دئدی، تأسفله ائله ده اولدو...
آلله روحونو شاد، قبرینی ایشیقلی، آخرت ائوینی آباد ائله سین، قالانلارینا جان ساغلیغی وئرسین.
منبع: دنیز، شماره 10، ویژه نامه – مورخ 30 /11 /90
نباتی نین عرفانی شخصیتی (اختصارلا)
اکبر حمیدی علیار
آذربایجانین آدلیم عارفلریندن و باجاریقلی و گوجلو شاعرلریندن اولان حکیم سید ابوالقاسم میر یحیی اوغلو نباتی1191 -نجی ه.ق قره داغین دوغو دیزمار ماحالیندان اولان اوشتوبون کندینده حضرت پیغمبره منسوب اولان محترم بیر عائیله ده دونیایه گؤز آچدی :
محترم اوغلویام آدیم نباتی / ذاتیمیز هاشیمی اصلیمیز عرب
هاشیمی یم وارث فخرالکلام / بیزلره بو شیوه آباییمیش
حکیم نباتیدن 5000 بیت دن آرتیق شعر، فارس و تورک دیللرینده بیزه یادگار قالمیش و او اؤز شعرلرینده نباتی، مجنون، مجنونشاه و خان چوبانی تخلصلری ایله اؤزونو تقدیم ائتمیشدیر.
عرب، فارس و تورک دیللرینی مکمل بیلمک حکیم نباتی یه مختلف فلسفی و عرفانی مکتبلری آراشدیریب اؤیرنمه یی ممکن ائتمیشدیر، مقدس قرآنی ازبردن بیلن حکیم جوشغون هوشو واسطه سی ایله کلاسیک ادبیاتی دا دریندن اؤیره نیب و غزل شعرینه اؤز دامغاسینی وورموشدور، البت کی اونون شعرینده اولو فضولی نین عرفانی، حکیم خیامین فلسفی ادراکی و آذربایجانین شفاهی خالق ادبیاتی تأثیرسیز اولماییب آمما شاعر، حافظه اؤزللیکله ارادتینی وورغولاییر :
جورعه کش مئیکده حافظم / وه نه عجب گؤوهر غرراییمیش
دئمه لی ایک حؤرمتلی حکیم، شاعیر اولوب معنوی مقاملارا چاتماغی بیر آلله وئرگیسی آدلاندیریر:
گوجونن دگول عزیزیم بو شهاب عشق دور عشق
کی او برق نخل ایمن هر اودون ییغانه گلمز
بیلدیگیمیز کیمی اسلام عرفانی آلتی اساس مرحله دن عبارتدیر کی هر بیر مرحله اؤزو ده آلتی پیلله یه بؤلونور، بو اساس مرحله لر بونلاردیرلار: حرکتی باشلاماق و هدایت ائله مک - علاقه لری غئیردن کسیب یولدا اولان مانعه لری قالدیرماق- باشلانیشدان مقصده یولا دوشوب گئتمک- بو یولدا(سلوک یولوندا) اوز وئرن حاللار- وصال و اوندان سونراکی حاللار- حرکتین سونو و فنادا دایانماق(توحید یا وحدت)؛ بو مرحله لری حکیم اوغورلا بیر - بیر گئریده قویوب و بو اونون شعرلرینده کسگینلیکله حس اولونور، او عشق یولونا قدم قویماغینی بئله افاده ائدیر:
یار اتگیندن الون اوزمه بودور راه عشق
گؤزله اونی عالمی تابع و مینقاد قیل
و بو مرحله نین پیلله لریندن اولان ایسته مک(ارادت) و توکل مقاملارینا بئله توخونور:
توشه راه فنا بیرجه توکّلدو بس
سو یئرینه گؤزلرین دجله ی بغداد قیل
سن بئیله بیلوردون کی اؤزون عاشیق اولوبسان
کول باشینه اولسون
دور پوفله اوجاقی بو اودون یاشدور آلیشماز
اؤز باشینه یانماز
او سئوگی نین مکانی اولان اوره یی و اوره یین صاحبی اولان انسانی بو سایاق دیه رلندیریر:
سجده ی حق اولدو چون زومره ی انسانه فرض
سجده ی انسان اولوب جومله ی امکانه فرض
غافیل ایدیم بو دیلِ دیوانه دن
دیل دئمه اوغلان بو کی دریاییمیش
بعضیلر عرفاندا گاهدان بیر شک و شوبهه و شرکه اوغراییرلار و بو مرحله نی بیر پیلله ساناراق اوندان اؤتوب یوکسه لیرلر، حکیم نباتی نین ده حیاتیندا بئله حاللار دفعه لرله اوز وئریب و او یول بویو چوخ ائنیش-یوخوشا دوشموشدور:
پر و بال خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
تن زار و خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
نه ز کافم و نه از نون نه ازین دو حرف بیرون
نه نباتی یم نه مجنون هله لنگ لنگ لنگم
البته بو ایلکین مرحله لرده دیر، قطعاً حکیم بونلاری گئریده قویوب موراقبت، مواظبت و گؤزله مک پیلله لرینه کئچمیش و شریعتله عینی استقامتده اولان اصیل اسلامی عرفانینی داوام ائتمیشدیر:
دوتگینن دامن شریعتدن / ائیله حفظ مراتب اسلام
حکیم نباتی بو مقاملاردان دا اؤتدوکده شوق و تسلیم مقامینا چاتمیشدیر:
صنعان کیمی تسبیح و ردانی اودا سالدیم
ترسا دئدین اولدوم
شیمدی دییه سن دور اوده گیر منده نه یارا
موقوف بر ایما
و بو تسلیم اولماق اونون معرفتیندن یارانمیش و نئجه دئیه رلر بهیشت- جهنم اونون داورانیشیندا و عملینده ائتگیسیز اولموشدور:
بیری صهبادن اولور مست بیری مینادن
منی دیوانه قیلوب بیر گؤزو شهلا شهلا
نه بیلوردوم کی پنیر هانسی دو یا ماست ندور
ائیله دون سن منی بیر عاریف دانا دانا
بوتون عارفلر و بو یولو باشا وورانلار -عرفان یولوندا رهبرسیز و باشچی سیز مقصده چاتماق ممکن دئییل-دئییرلر ، حکیم نباتی ده بو قایدادان غافل اولماییب :
گؤرجک ابدالی اؤپ ایاغیندان جان فدا ائیله قوم اوتاده
قورخمه موج دن، ناخدا کیمی کئچ بو کشتی دن/شهریاره باخ
سن گئدنمه سن اول قره نلیقه خیضری تاپگینن/سال قباقینه
عرفانین سون مرحله لرینده عارفین گؤزو، قولاغی، دیلی و بوتون وارلیغی اؤز اختیاریندان چیخیب یارادانین ایستگی و اراده سی ایله داورانیر، باشقا سؤزله دئسک بو یئره چاتان عاشق و عارف "اناالحق" سؤیله ییر، گؤرک نباتی حضرتلرینده بو نئجه دیر:
بئیله مستم بیلمرم کیم مئی ندور مینا ندور
گول ندور بولبول ندور سونبول ندور صحرا ندور
یئتدی عؤمرون آخیره سن بیر نباتی بیلمدون
کیمدو گؤزدن او باخان یا دیلده بو گویا ندور
مؤعجزات همه پیغمبر اولور مندن عیان
بیلمک اولماز منی بیر سیرر هوئیدایم من
اولو شاعر و عارف حکیم سید ابوالقاسم نباتی عمرونون سون ایللرینده محتشم عارف شیخ شهاب الدین اهری حضرتلری نین مرقدینده اعتکاف و عبادته مشغول اولوب معنوی مقاملاری الده ائتیکدن سونرا اؤز دوغما کندینه قاییدیر و دونیادا هئچ بیر آرزیسی نین قالماماغینی آشاغیداکی بیتلرینده وورغولایاراق "یا ایتهاالنفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه" شریفه سینه سس وئریر و 1262-نجی ه.ق ایلینده اوشتوبون کندینده دونیاسینی ده ییشیر و اؤز سئوگیلیسینه قوووشور :
- نباتی دور هر سحرگاه اوخو حمد و قل هو الله
قالمادی الحمد لله آرزون دونیاده دونیاده
منبع: دنیز نشریه سی، نؤمره 8 – تاریخ 28/10/90 – اورمیه شهری