عارف اولانین سئوگیلی جانانی وطندیر

اشاره: کؤرکملی شاعر و ادیب مرحوم حاج مایلین «دیوان»یندا اولان غزللر تبریزده نباتی نشریاتی طرفیندن نشر اولوب. شعرلری کؤچورن جناب «نورالله پورشریف» دیر. بو 550 صحیفه لیک کتابا مصطفی قلیزاده علیار گئنیش مقدمه یازیبدی، شاعرین حیات و یارادیجیلیغینی تانیتدیریب. بورادا مقدمه­نی بیرگه اوخویوروق:

گؤرکملی عالم، شاعر، تدقیقاتچی حاج مایل علی­یِف

آذربایجان ادبیاتیندا تانینمیش و سئویملی سیما‌لردن بیری­ ده گؤرکملی شاعر، ادیب، یوکسک درجه­لی دیندار - ضیالی شخصیته مالک اولان مرحوم «حاج مایل علی‌یف»دیر. اونون هم شعری - هنری، هم‌ده عِلمی، عَملی و دینی جاذبه­سی آذربایجانین داخلینده و خارجینده اؤز معاصرلرینه گئنیش تأثیر بوراخمیشدی.

حاج مایل اسماعیل اوغلو علی­یف 1935ـ جی ایل آُکتبر آیی­نین 25 ده باکی‌نین یاخینلیغیندا شعر و ادب اوجاغی اولان مشهور «نارداران» قصبه­سینده، دیندار عایله‌ده دونیایا گؤز آچمیشدی. ابتدائی تحصیلاتینی نارداراندا، اورتا مکتبی (دبیرستانی) قونشو کند «مشد آغا» دا، و 1960- جی ایلده آذربایجان دولت بدن تربیه­سی اینیستوتونو بتیرمیشدی.

حاج مایل ناردارانین ادبی محیطینده بویا باشا چاتدیغی اوچون، اوشاق یاشلاریندان قدیم کلاسیک ادبیاتا خصوصاً بؤیوک عالم، شاعر و متفکر ملا محمد فضولی شعرینه طبیعی اولاراق هوس گؤسترمیش، اما بو طبیعی هوس و ماراق، حاج مایلین گنج چاغلاریندان تدریجی اولاراق بیر مکتبه چئوریلمیش، اونو بیر بؤیوک فضولی شناس عالم و تدقیقاتچی کیمی تانیتدیرمیشدی.

حاج مایل تورک، فارس و عرب دیللرینی یاخشی بیلدیگینه گؤره، 20 ایلدن آرتیق آذربایجان عِلم­لر آکادمیاسی­نین الیازمالار اینیستوتوندا علمی – تدقیقی فعالیتلرله مشغول اولموش، اورتا عصرلرین الیازما اثرلری اوزه­رینده درین تدقیقاتی ایشلر آپارمیشدیر. فضولی­نین تورک دیوانی، اونون شاه اثری اولان «لیلی و مجنون» منظومه­سی و همچنین «جهانشاه حقیقی»­نین سئچیلمیش اثرلری حاج مایلین بو تدقیقاتی – علمی ایشلریندن دیر.

حاج مایل اهل‌بیت(ع) شاعری اولماقلا برابر، اجتماعی و غزل شاعری و ادبی تدقیقاتچی ایدی. او آذربایجاندان خارجینده ده ادبیات اهلی و شاعرلرله ادبی علاقه لر یاراتمیشدیر، خصوصاً ایران، ترکیه، عراقدا علمی – ادبی کنفرانسلاردا اشتراک ائدیب و بؤیوک شاعرلر، ادیبلر و عالملرله تانیش اولوب، دوستلوق علاقه لری قورموشدور. او جمله دن ایران شاعرلری ایله و تانینمیش اهل‌بیت شاعری مرحوم استاد «محمد عابد تبریزی» ایله چوخ صمیمی ارتباطی و دوستلوغو اولموشدور.

حاج مایل 64 ایل ثمره لی عؤمور سوردوکدن سونرا،  1999 ـ جو ایل آوگوست آیی­نین 22 ده (31 شهریور 1378 ده) آغیر خسته لیکدن وفات ائتمیش، نارداران کندی‌نین مقدس رحیمه خاتون امامزاده­سی­ قبرستانیندا تورپاغا تاپشیریلدی. اوندان مختلف کتابلار، صالح اؤولادلار و حؤرمته لایق عایله عضولریندن علاوه، چوخ قیمتلی بیر کتابخانه یادگار قالیب کی، کیچیک اولماغینا باخمایاراق بؤیوک گنجینه و علم خزینه­سی­دیر. اونا تای شخصی الیازملار کتابخاناسی یا تاپیلماز، یا چوخ نادر حاللاردا تاپیلار! حیرتلندیریجی الیازما و نادر خطی کتابلار انسانی واله ائدیر. من دفعه­لر ناراداران زیارتینه گئتدیکده، بو کتابخانا­نی دا زیارت ائدیب، حاج مایلین روحینه فاتحه اوخوموشام. الله اونا رحمت ائله­سین.

حاج مایلین شعر دونیاسینا بیر باخیش

حاج مایل دوغرودان دا آذربایجان شعری­نین پارلاق و مشهور اولدوزلاریندان بیری­دیر؛ اما او چوخ مشهور اولان بو گونکی ادبیات و شعر اولدوزلاریندان تاریخده داها چوخ قالاجاق و چوخ یاشایاجاق. بونون دا یالنیز بیر سرّی وار، او دا عبارت دیر بوندان کی، حاج مایلین شعرینده شاعرانه فیکرلر، حسّلر، بدیعی تصویرلر، مجازلار، استعاره­لر، کنایه­لر و سایر صنعتکارلیقلارلا برابر «عقل و حکمت» وار. او بیر اوستاد شاعر اولماقدان علاوه، بیر حکیم و متفکردیر، الهی حکمت بیر جانلی روح کیمی اونون شعری­نین جسمینده و چرچیوسینده جریان ائدیر و شعرینه ابدیت باغیشلایر. قرآن دئمیشکن: «و مَن یُؤتَ الحِکمَةَ فَقَد اُوتِیَ خَیراً کثیراً» (هر کیمه الله تعالی طرفیندن حکمت وئریلسه، اونا چوخلو خیرلر عطا اولونار – بقره سوره، آیه 269)

بو باخیمدان حاج مایلین بوتون یارادیجیلیغی دقتی چکن، آلقیشا لایقدیر. من مرحوم حاج مایلین حیات و یارادیجیلیغینا حصر ائتدیگیم کتابدا، بو باره ده فکیرلریمی گئنیش سویه­ده سؤیله میشم کی، یاخین گله جکده ان شاءلله نشر ائدیله­جک. بورادا نئچه مثال ایله، سؤزومو آیدینلاشدیریرام. حاج مایل بو مشهور غزلینی 19 یاشیندا یازمیشدیر:

عارف اولانین سئوگیلی جانانی وطندیر

هم ناموسو، هم غیرتی، وجدانی وطندیر

شاعرین گنج­لیگینه باخمایاراق، بو غزلده چوخ درین و معنوی – انسانی فیکرلری، دقتی جلب ائدیر. جوان مایل بیر سیرا باشقا شاعرلر کیمی وطن حاقیندا بوش بوش شعارلا قناعتلنمیر، بوتون انسانلیغی، غیرتی، ناموسو، وجدانی، وطن مفهومی ایله سجیه­لندیریر و وطن معناسینی حدسیز توصیف ائدیر.

حاج مایل حکمتی­نین بیر نشانه­سی ده بودور کی، او شاعرلیگی خوشلوقدا یوخ، بلکه داها چوخ غمده – کدرده حس ائدیر:

شاعرلیگی شادلیقدا، کؤنول، تاپماییرام من

الهامی گلیر «مایل»ین هر گون غم اولاندا.

شبهه­سیز کی بئله بیر حس و حال، آنجاق مقدس بیر غم – کدرده اولا بیلر و الهی روحلو بیر حالدیر.

دوینا گؤورشو حکتمدن یوغرولان حاج مایل، دونیایه ده باخیشی فرقلی و حکیمانه­دیر؛ او حضرت پیغمبر (ص) درین حکمتلی «الدُّنیا مَزرَعةُ الآخِرة» کلامیندان الهام آلاراق، دونیانی آخرتین مزرعه و تارلاسی کیمی حساب ائدیر و ایکی دونیا آراسیندا سیخ علاقه گؤرور :

اَبله ایش­دیر دار دونیاده وفا اومماق اؤزو

کیم اونون هم بیر آدی مشهوردور «دارالفنا»

«آخرتچون تارلادیر دونیا»، دئمیش پیغمبریم

مایلا لازم دئییلدی، یوخسا ، بیر دم بو بنا.

حاج مایلین دونیا گؤروشونده، عارف انسانین یگانه معشوقو آنجاق الله تعالی­دیر:

عارف انسان اولانین یاری گرک تاری اولا

تانرینی ذکر ائله­مک صبح و مسا کاری اولا

اوره­­یین میوه­سی الله تانیماقدیر آنجاق

تانری­سیز بیر اوره­یی، گؤرمه­میشم باری اولا

حاج مایل، حقیقی عشقی ده ازلی و الهی عشق تانییر. او فیکرینجه عشق انسان ایله بیرگه یارانیب، حدسیز و حدودسوز بیر وجوددور:

اوندا کی، تانری الیله تاپدی انسانلار وجود

عاشقه، عشقه او گوندن اولمادی سرحد، حدود

اول اؤز معبودونا اعلان عشق ائتدی بشر

آتش عشقینده ظاهر اولمادی آتشله دود

ائله بو باخیمدان مقدس عشق اودو دائما عاشقین اوره یینده شعله چکندیر:

عشق بیر اوددور، اونا هر کیم یاخین دورسا یاخار

عشق اودو سؤنمز، اونا آغلا و  یا گؤز یاشی ساچ

حاج مایل شاعرلیگه ده فرقلی باخیر، او شاعر اولماغی  یالنیز طبع و قریحه ده دئییل،بلکه بیر الهی سرّ کیمی قیمتلندیریر، حقیقی شاعری «خازن اسرار» آدلاندیریر:

طبع ایله شاعرلیک اولماز، چون گرکدیر مایله

هم تخیّل صاحبی، هم خازن اسرار اولا.

بو مساله ده چوخ آیدین دیر کی حاج مایل گؤرکملی اهل بیت شاعری اولوب، اهل بیت – علیهم السلام – مدحینده چوخلو گؤزل شعرلری یازیب، یارادیب. بیر قطره:

یا محمد! یا نبی! ای بیر آدی خیرالبشر

اولماسایدین، درک قیلمازدی شر و خیرین بشر

ای سالان حیرتلره علمی، جهان عالملرین

باخما کی، علمیندن اونلار آگاه اولموش مختصر

اهل عرفانه، کؤنول، بیر اسم­ پنهان­دیر علی (ع)

کیمسه بیلمز کی، نئجه بیر اهل عرفان­دیر (ع)

کایناتین هر ایشین تاپشیرمیش ایزد حیدره

اختیاردار جمیع چرخ دؤوران­­دیر علی(ع)

البته حاج مایلین شعر دونیاسی چوخ الوان ناخیشلی، گؤزل، گئنیش و جاذبه لی دیر، شعرلرینی اوخوماقلا اونون شاعرلیک دونیاسینی و حکمتلی، عارفانه دوشونجه لرینی آرتیق تانیماق اولار.

حاج مایلین آذربایجان شعرینه گوستردیگی خدمتلری

رحمتلیک حاج مایل معاصر آذربایجان شعرینده عروض قایداسیندا شعر یازماغی یئنی­دن دیرچلتدی. او هم غزل یازماق ایله، هم ناردارانداکی ائوینده و باشقا یئرلرده ادبی مجلسلر تشکیل ائتمکله، چوخلو گنج شاعرلری عروض قایداسیندا یازیب، یاراتماغا تشویق و هدایت ائله­ییر، بو طریق ایله آذربایجاندا غزل طرزینی یئنی­دن احیا ائتدی. مرحوم بابا پهنان و مرحوم استاد حاج علمدار ماهر کیمی قدرتلی شاعرلر حاج مایل مکتبی­نین ثمره­لری حساب اولور، ائله بو گون ده حاجی مایل مکتبی­نین طلبه­لری باکی و آذربایجانین چوخ یئرلرینده غزل، قصیده، مثنوی و قطعه یازماقلا، ها بئله آذربایجانین کلاسیک ادبیاتینی اوزه چیخارماقلا، نسیمی، فضولی، حاجی سید عظیم شیروانی کیمی داهی­لرین شعر و دیل ارثینی یاشلادیرلار، یئنی نسله و دونیایا تانیتدیریرلار.

حاج مایل 90 ـ جی ایللرده اؤز ائوینده «مجمع الشعراء» ادبی مجلسینی یئنیدن برپا ائتمه‌سی ایله آذربایجاندا جوان شاعرلرین انتظارفرج موضوعسوندا شعر یازماسینا زمین یاراتدی. او اؤزو ده بو موضوعدا چوخلو شعرلر یازمیشدیر.

شاعرین دیوانی و باشقا کتابلاری

حاج مایلدن دیوان اشعار و مختلف باشقا شعر و ادبی تدقیقات کتابلاری قالیب، بیر سیراسی اؤزونون حیاتیندا نشر اولونوب، بیر سیراسی دا سونرالار  عالم ادبیات شناس اوغلو حرمتلی «حاج مصطفی»نین تشبّثی ایله باکیدا چاپ ائدیلیب.

• 1-جهانشاه حقیقی نین سئچیلمیش اثرلری، باکی، یازیچی نشریاتی، 1986
• 2-جهانشاه حقیقی نین سئچیلمیش اثرلری، عرب الفاسیندا، باکی، یازیچی نشریاتی، 1988
• 3-داهی لرین گؤز یاشی، باکی، علم نشریاتی، 1990
• 4-حاج شیخعلی طوطی (غزل­لر، نوحه­لر، قصیده­لر)؛ مقدمه و ویراستارلیق، باکی، 1992
• 5-غزل­لر، (حاج مایلین غزل­لری) آذربایجان نشریاتی، باکی، 1994
• 6-فضولی­نین تورکی دیوانی، علمی – تنقیدی متن، باکی، 1996
• 7-لیلی و مجنون، فضولی؛ علمی – تنقیدی متن، باکی، 1996
• 8-حاج مایل، دیواندان سئچمه لر، سونا خیال، باکی، 2000
• 9-دیوان حاج مایل؛ مقدمه و ترتیبچی، حاج مصطفی مایل اوغلو، باکی 2006
• 10-قوشمالار، حاج مایل؛ مقدمه یازان: زلیمخان یعقوب، رداکتور: حاج مصطفی مایل اوغلو، چاپا حاضیرلایانک سونا خیال؛ باکی، 2006
• 11-گزیده اشعار حاج مایل علی اف (تورکجه، فارسجا ترجمه ایله برابر) مهدی نعلبندی، انتشارات سوره مهر، تهران، 1393

حاج مایل حاقدا یازیلان کتابلار

بو گونه قدر مرحوم حاج مایلین حیات و یارادیجیلیغی باره مختلف کتابلار ایشیق اوزو گؤروب؛

• 1-مایلین عنوانی وطندی (یادنامه)، باکی، گنجلیک، 2000
• 2-فضولی ادبی مجلسی و حاج مایل، سونا خیال، باکی، نورلان نشریاتی، 2005
• 3-سونسوز عؤمره نقطه قویولماز (یادنامه، 480 صفحه دن عبارت یوزدن آرتیق گؤرکملی علم و ادب و اینجه صنعت اهلی نین فیکرلر و خاطره لری)، توپلایان: ظاهر عادل اوغلو، باکی نورلان نشریاتی، 2005
• 4-موغام عاشیقی، واقف علی یف، نورلان نشریاتی، باکی، 2009
• 5-حاجی مایل حکمتی، سونا خیال، باکی، 1014

همچنین بیر سیرا باشقا کتابلاردا شاعر حاقدا ده­یرلی فیکرلر، خاطره لر و معلومات نشر ائدیلیب، او جمله دن: «خاطرات حاج علی اکرام علی اف»، تهران 1385 (2006م)؛ «سؤز و موغام بئشیی ناردارانیم»، مرحوم حاج علمدار ماهر،باکی، 2008

بو کتابدا اوخودوغوموز شعرلر حاج مایلین دیوانینداکی شعرلردیر. کتاب حؤرمتلی دوستوم، ادبیات خادمی، تبریزلی فعال ناشر جناب «نورالله پورشریف»ین همت و تشبثی ایله عرب – فارس الفباسینا کؤچورولوب، ایرانلی آذربایجان ادبیات سئورلرینه تقدیم اولور. الله تعالی دان نورالله جنابلارینا بو یولدا آرتیق نائلیتلر آرزولاییر، حاج مایلین روحونا رحمت دیله­ییریک.

حؤرمتله:

مصطفی قلیزاده علیار

پاییز 1396