نسیمینین قیزیل عرفانی – بیرینجی حصه
یازان: بهرام اسدی
اشارت: اورمیه لی شاعر، ناثر، ناشر، معلم و گؤزل سجیه لی انسان جناب بهرام اسدی 1341 – جی شمسی ایلده دونیایا گؤز آچمیش، ادبیات ساحه سینده عالی تحصیلینی بیتیرمیش، مقدس معلم لیک ایشی ایله ایندیه دک مشغول اولموشدور. او تورکجه – فارسجا شعرلریندن علاوه، چوخلو ادبی و مدنی کتابلارین مؤلفی دیر، فضولی و نسیمی نین دیوانلارینی دا یئنی تدقیقاتلارلا چاپ ائتمیشدیر. اسدی اورمیه شهرینده فعالیت گؤستریب، یوزدن آرتیق کتابی نشره بوراخان «یاز» نشریاتی نین مدیری دیر. آشاغیداکی نسیمی عرفانینا دایر گلن مقاله ده بو گؤکملی ضیالی و ادیبات خادمی نین یازیلاریندان بیری دیر.
شبهه سیز کی، سید علی عمادالدین نسیمی یوردوموزون و گئنیش بیر باخیشدا شرق دونیاسینین اسلامی عرفانیندا بیر پارلاق اولدوزدور. اونون کلمه- کلمهسینده ، هر بئیتی و هر مصراعسیندا عارفانه دویغولار دالغالانیر:
دریای محیط جوشه گلدی/ کون ایله مکان خروشه گلدی
سرّ ازل اولدو آشکارا / عارف نئجه ائیلهسین مدارا
نقاش بولوندو نقش ایچینده / لعل اولدو عیان بدخش ایچینده
هر قطره محیط اعظم اولدو / هر ذرّه مسیح و مریم اولدو
آدمده تجلّی قیلدی آللاه / قیل آدمه سجده اولما گمراه
نسیمینین دیوانی اینجیلرله دولو بیر عرفان دنیزیدیر. نسیمی عرفانلا دوغولوب، عارف یاشاییب وعارفجه سینه اؤز دریسینی سویوناراق یونگول قانادلی بیر بولبول کیمی قفسی سیندیریب، الهی عشق گولوستانی سئیرینه اوچوبدور.
ای بولبول قدسی نه گرفتار قفسسن / سیندیر قفسی تازه گولستان طلب ائیله
بؤیوک عارف، عالیم و متفکرشاعریمیز نسیمی اولدوغو کیمی تانینمامیش، بو باخیمدان مظلوم قالیبدیر. نسیمی مطلق بیر مبارز یا خود یالنیز بیر اومانیست کیمی تانیتدیرانلار اونا ظلم ائدیبلر و بو دنیزین سایسیز اینجیلرینی اؤرتولو ساخلاییبلار، اونون مبارزهسی و اومانیست اولدوغو دا آنجاق عرفانینا باغلیدیر و اوندان آیری بیر شئی دگیل .
نسیمینین وجودو فرد مطلق / بو توحیدین احددندیر اساسی
×××××
توحید ایچینده نقطه اسراری بولموشام / صاحبنظر گره ک کی بو حاله خبیر اولا
نسیمینین عرفانی بیر مقالهیه و نئچه صحیفهیه سیغمایاندیر. اونا آنجاق بیر باش اوزالتماغا نئچه - نئچه کتابلار یازیلمالیدیر.
فکر ائدرم کی یازاییم ذرّهجه عشق سیررینی / بحر مداد، آغاج قلم، تاس فلک دوات اولور
آنجاق نسیمینین اولو روحوندان اوتانا - اوتانا نسیمی عرفانینا نئچه اشارهایله کفایت لنمهلییم .
نسیمی بوتون عرفان عالمینده سئیر ائدنلر کیمی زامانین و کایناتین قاتلاریندان چیخاراق، هله لیک عالملر یارانمامیشدان اول اؤزونو عاشق بیلیر:
یئر ایله گؤی بنا اولمازدان اوّل / نسیمی عاشق ایدی اول جماله
بو نسیمی عشقی ذرّ عالمینده و قرآن کریمدن آلیناراق بوتون عارفلرین ازبری اولان «الست» گونونون محصولودور. نسیمی عارفلر یانیندا منفی معنا داشیان صوفینی و فقیهی ده هله بو عالمده گزمگه چاغیریر:
بری گل صوفیا کی مست اولالیم / مست جام می الست اولالیم
××××
عشق ایچینده دین و دلدن گل کئچ ایندی ای فقیه
شیخ صنعان کیمی اول گل سن دخی ترسای عشق
آنجاق عارف ایله زاهدین همیشه چکیش - بکیشلری اولوب. بو اونو او ایسه بونو قبول ائتمهییبلر.
زاهدین محراب ایچینده ذکر و طاعتدیر ایشی
عاشقین محبوب اؤنونده چنگی زیر و بم دورور
××××
عاشقین اوزو همیشه دلبره قارشی دؤنر / عابدی گؤر کیم نئجه دیواره دؤندرمیش اوزون
نسیمی عالمینده هر نه وار عشقدیر. عشقسیز دیلده خبر، گؤزده ایشیق، مکتبده قورآن و تفسیر اوخوماق هامیسی فایداسیزدیر، اونلارین هامیسینا معنا باغیشلایان عشق و بیر داها عشقدیر.
جاندا کی عشق اولمادی دیلده خبر نه فایده / گؤزده کی گؤرمک اولمادی نور بصر نه فایده
هر کیمی کیم ازلده اول بینصیب اولدو معنیدن / آیت و تفسیر و کلام آنا خبر نه فایده
هر ایشه، بیر قابلیت لازمدیر. هر کسین هر نهیه استعدادی و چیخاری اولمادیغی کیمی عشق تکین ایلاهی بیر وارلیغین دادین دا آنجاق محرم اولانلار بیلر، نامحرملر ایسه کنارا گئتمهلی اولورلار و اسراری دینلهمگه لایق گؤرونمورلر:
دگمه نامحرم نه بیلسین عاشقین اسرارینی / محرم اول اسراره گیر یا مندن اسرار ایستهمه
××××
عاشقین اسرارینی عاشق گرکدیر کیم بیله / اولمایان عاشق نه بیلسین عاشقین اسرارینی
عرفان و الله معرفتی یعنی تانرینی تانیماق هر کسین پایینا دوشمز و هر کسدن معرفت آلینماز و عرفان الده ائتمک اولماز:
معرفتدیر خالص آلتون سکّهسی فضل و هنر/ آلتونو تانی دغلدن آری دینار ایستهمه
هئچ کیمسه نسیمی سؤزونو درک ائده بیلمز/ بو قوش دیلیدیر بونو سلیمان بیلیر آنجاق
عارفین بو حالین عارف اولمایان بیلمز:
نور و صفا ایچیندهیم غرقه ولی بو حالتی / اوْل نه بیلیر کی دوشمهدی مهر روخون هواسینه
عارف اؤزونو هر آن تانری تعالا ایله اوز - اوزه و اؤزونو اونون تاپیسیندا و محضرینده گؤرور اونا گؤره ده تانریدان باشقاسی اونو ماراقلاندیرمیر:
اوزونو - قاشینی گؤرن قارشی به قارشی، گؤز به گؤز
سانما کی باخا اول گؤیون بدرینه یا هلالینه
تانریدان اؤزگهسینه سئوگی بسلهینلر ایسه کاینات دوردوقجا اونون حسرتینده افسوس ائدهجکلر :
تا ابد حرمان ایمیش حقدن نصیبی هر کیم اوْل / سندن ای دلبر ایکی عالمده دیدار ایستهمز
عارفلر دونیاسینین باشقا اؤزللیکلریندن اونلارین هر یئرده و هر نهده تانری تعالانی گؤرمکلریدیر. عارف داشدا - قاشدا، آغاجدا - قورودا - یاشدا آللاهی گؤرور :
گؤزوندن گرچی پنهاندیر نگارین صورتی امّا / گؤرونن وجهیدیر آنین نظر قیلدیقجا هر جایه
و ائله بونا گؤرهدیر کی او بوتون عالمی سئویر، بوتون عالمه و عالمدهکیلره سئوگی بسلهییر، عرفان عالمینده ایکیلیک آرادان گئدیر (دونیا و عقبادا بیردیر یار توتمون یار ایکی) بوتون عالم واحد بیر وارلیق داشیییر اوندا آغ دا، قارا دا تانری نین یارانمیشیدیر. عارفلر قاتیندا اختلاف یوخدور و عالم بیرلیکده تانرینی چاغیریر :
جرعه جام ایلاهی عاشقی مست ائیلهدی / جام مست و باده مست و ساقی ابرار مست
چنگ و دف، هم عود و نئی سرمست اولور افغان ائدر / بو خراباتین ایچینده سؤیلنن گفتار مست
××××
علم قرآن و حدیث و خبر و وعظ ایله درس / قامو بیر معنی ایمیش بونجا بو تکرار نهدیر؟
عرفان دوشونجهلرینده مسجد ایله کلیسانین، کعبهایله بتخانهنین مقامی بیردیر. اونلارین ایچینده ائشیدیلن هر سیزیلتی و هر تاپینما و چئشیتلی عبادتلر هامیسی نهایتده تانری تعالایا عاید اولور:
صفاسیز صوفینی گؤر کیم حرام دئر دینلهمز سازی
کی اهل حق اولان کیشی نه غم، گیرسه کلیسایه
بؤیوک عارف مولوی دئمیشدی : صوفی ابنالوقت اولار. یعنی کئچنه قلم چکر، اؤز دوشونجهسینی گلهجکایله چالیشدیرماز و الیندهکی زامانی هئچ قیمتایله الدن وئرمهیرک اوندان نهایت قدر فایدالانار و اؤزونو تانریسینا یاخینلادار. مختلف عارفلر بو حاقدا اؤز دوشونجهلرینی بیلدیریبلر. آذربایجان ادبیاتی نین گؤرکملی عارفی نسیمی ده بو حقیقته گؤزل یاناشیر:
گل بو دمی خوش گؤرهلیم اول کئچن دم دم دگیل
کیم بو دم قدرینی بیلمز ائیله بیل آدم دگیل
غافل اولما دم اوزات وئرمه دمی اؤزگه دمه / اول کئچن دمدن نه حاصل چون بیزه همدم دگیل
آدم ایسن دم بو دمدیر قویما بو دم فوت اولا / حاصل عمر جوانی باده کئچر دم دگیل
قالانینی ایکینجی حصه ده اوخویون
(منبع: دو هفته نامه «دنیز» - شماره 5 – مورخ 6/ 9/ 90 – چاپ ارومیه)
کتابی خطی درفضایل علی (ع)
یکی دو سال پیش در زادگاهم روستای «علیار» ( علی یار) مهمان دوست ارجمندم «بهرام رجبی» بودم. او یک روستایی روستانشین و کشاورز کتابخوان و کتاب دوست و کمی هم اهل ذوق و شعر و هنر است.... وقت خدا حافظی ما که رسید، این دوست ما آقا بهرام و همسر و فرزندانش ماشین ما را پر کردند از هدایای لبنیاتی طبیعی بسیار تمیز و لذیذ مثل شیر و ماست و کشک و پنیر و سرشیر و ... که در شهر آنها حکم کیمیا دارد. این سوغاتی ها البته حاصل زحمات همسر با سلیقه و مهربان آقا بهرام بود. شرمنده شدیم از آن همه لطف و مرحمت آقا بهرام و خانواده مکرم ایشان. اما آقای رجبی هدیه دیگری هم به من داد که مخصوص خودم بود و آن کتابی کهنه با جلدی چرمی بزرگ بود که به من داد و گفت: حاج آقا، این کتاب بیشتر به کار خود شما می آید... نگاه کردم دیدم یک کتاب خطی است با خطی خوانا و زیبا به دو رنگ سیاه و قرمز. تشکر ویژه کردم از آقا بهرام، به خاطر آداب دانی این میزبان روستایی با معرفت و هوشمند و سخاوتمند و موقع شناس و مهمان شناس.
باز آمدیم و کتاب را با احتیاط ویژه ورق زدم. اسمش « شعشعه ذوالفقار در بیان غزوات حیدر کرار» است. البته مؤلف در پایان کتاب آن را « شعشعه الانوار من غزوات امیر المؤمنین حیدر کرار» نام می برد. نام مؤلف « محمد شفیع الحسینی» فرزند است «بهاءالدین محمد». ظاهرا کاتب هم خودش است. کتاب به زبان فارسی بلیغ است و بیشتر به کار اهل مدیحه گویی و منبر و نقل تاریخ در بیان فضایل امیر مؤمنان علی (ع) می آید. مؤلف هم ادیب و نویسنده است و هم شاعری خوش ذوق که درلابلای مطالب از اشعار خودش هم می آورد. البته از اشعار فارسی و عربی دیگر شاعران هم گاهی ابیاتی را به تناسب چاشنی مطلب می کند و متن کتاب را جذابتر می سازد. اطلاعات تاریخی مؤلف هم خوب است. مطالب کتاب دارای تلمیحاتی زیبا از آیات قرآن و احادیث نبوی و کلمات ائمه اطهار (ع) در ستایش شاه مردان علی (ع). اغلب متن آیات کتاب وحی را خیلی بجا و بموقع به کار می برد. در نقل فضایل امام علی (ع) استناد به منابع روایات و احادیث مثل آثار شیخ صدوق و کلینی و مفید هم از دیگر ویژگی های کتاب است. در صفحه 7 در باره تحریر کتاب می نویسد: « در این بین از مُلهَم غیبی و هاتف بلاریبی ندایی بگوش جان رسید و صورت این مطلب در آینه خیال جلوه گر گردید، این فقیر کتابی مشتنل بر غزوات و معجزات و صفات خجسته سمات حضرت امیر کل مؤمنین فی یوم الغدیر برشته تحریر و سمت تقریر کشد...». کتابت کتاب را در روز هیجدهم ربیع الاول 1248 به پایان برده بدون ذکر نام مکان یا شهر و محل تألیف: « قد فرغت من تسوید هذا الکتاب الشعشعه الانوار من غزوات امیر المؤمنین حیدر کرار بعون ملک الجبار فی تاریخ 18 شهر ربیع الاول سنه 1248».
گفتنی است کتاب مزبور دارای 170 ورق به ابعاد 30 در 19 سانتی متر است و جز برگ اول و آخر همه برگها دو رویه (پشت و رو) نوشته شده و هر صفحه این کتاب خطی 17 سطر مرتب و هنرمندانه دارد در ابعاد 19 در11 سانتی متر. احتمالاً از این کتاب نسخه یا نسخی دیگر در جایی باشد یا نباشد. امید که در آینده ای نه چندان دور این کتاب به زیور طبع آراسته گردد و به بازار انتشار آید.
فعلاً همین قدر را در معرفی این کتاب خطی خوش خط و زیبا و خواندنی، از این بنده شرمنده قبول فرمایید به عنوان هدیه عید غدیر. عید غدیر بر همه شما مبارک.یا علی!
مصطفی قلیزاده علیار