سو قصیده سی
(پیغمبر اکرمین (ص) مدحینده)
شاعر: حکیم ملا محمد فضولی بغدادی
ساچما اى گؤز اشکدن کؤنلومده کى اودلاره، سو،
کیم بو دنلى توتوشان اودلاره، قیلماز چاره سو.
آبگوندور گنبد دوّار رنگى، بیلمزم
یا محیط اولموش گؤزومدن، گنبد دوّاره سو؟
ذؤوق تیغیندن عجب یوخ اولسا کؤنلوم چاک - چاک
کیم مرور ایلن بوراخیر رخنهلر دیواره سو.
وهم ایلن سؤیلر دل مجروح پیکانین سؤزون،
احتیاط ایلن ایچر هر کیمده اولسا یاره، سو.
سویا وئرسین باغبان گلزارى، زحمت چکمهسین،
بیر گول آچیلماز یوزون تک، وئرسه مین گلزاره سو!
اوخشادا بیلمز غُبارینى محرّر، خطّینه
خامه تک باخماقدان ائنسه گؤزلرینه قاره سو.
عارضین یادیله نمناک اولسا مژگانیم، نولا؟
ضایع اولماز گول تمنّاسیله وئرمک خاره سو!
غم گونو ائتمه دل بیماردان تیغین دریغ،
خئیردیر وئرمک قارانقو گئجهده بیماره، سو.
ایسته پیکانین کؤنول، هجرینده شؤقوم ساکن ائت،
سوسوزام، بیرکز بو صحراده بنیمچون آره سو.
بن لبین مشتاقىیام، زهّاد کوثر طالبى،
نئتهکیم مسته مى ایچمک خوش گلیر، هشیاره سو!
روضهى کویینه هردم دورماییب ائیلر گذار،
عاشق اولموش غالبا، اول سرو خوشرفتاره سو.
سویولون اول کویدان توپراق اولوب توتسام گرهک،
چون رقیبیمدیر داخى اول کویه قویمان واره سو!
دستبوسو آرزوسو ایله گر ئولسم، دوستلار!
کوزه ائیلین توپراغیم، سونون اونونلایاره، سو.
سرو سرکشلیک قیلیر قُمرى نیازیندان، مگر
دامنین توتا آیاغینا دوشه، یالواره، سو!
ایچمک ایستر بولبولون قانین مگر بیر رنگ ایله،
گول بوداغىنین مزاجینه گیره قورتاره سو!
طینت پاکینى روشن قیلمیش اهل عالمه
اقتدا قیلمیش طریق احمد مختاره سو.
سید نوع بشر، دریاى دُرّ اصطفا
کیم سپیبدیر معجزاتى، آتشِ اشراره سو.
قیلماق ایچون تازه،گلزار نبوّت رؤنقین
معجزوندن ائیلهمیش اظهار سنگ خاره سو.
مُعجزى بیر بحر بىپایان ایمیش عالمده کیم
یئتمیش آندان بین- بین آتشخانهى کفاره سو.
حئیرت ایلن بارماغین دیشلر کیم ائتسه استماع
بارماغیندان وئردیگى شدت گونو انصاره سو
دوستو گر زهرمار ایچسه، اولور آب حیات،
خصمى سو ایچسه، دؤنر البته زهرِ ماره سو.
ائیلهمیش هر قطرهدن مین بحر رحمت موج خیز،
ال سونوب اورقاج وضو ایچون گول رخساره سو.
خاک پایینه یئتم دئر، عُمرلردیر متصل،
باشینى داشدان-داشا اوروب گزر آواره سو.
ذره- ذره خاک درگاهینا ایستر ساللانیر
دؤنمز اُول درگاهدان، گر اولسا پاره- پاره سو!
ذکر نعتین وِردینى، درمان بیلیر اهل خطا،
ائیله کیم دفع خمار ایچون وئره مئیخواره سو.
یا حبیب اللَّه! یا خیر البشر! مشتاقینام،
ائیله کیم لبتشنهلر یانیب دیلر همواره سو!
سنسن اول بحر کرامت، کیم شب معراجدا،
شبنم فیضین یئتیرمیش ثابت و سیّاره سو.
چشمهى خورشیددن هر دم زُلالِ فیض ائنر،
حاجت اولسا مرقدین تجدید ائدن معماره سو.
بیم دوزخ، نار غم سالمیش دل سوزانیما،
وار اومیدیم ابر احسانین سَپه اول ناره سو.
یُمن نعتیندن گُهر اولموش فضولی سؤزلرى،
ابر نیساندان دؤنن تک لؤلؤى شهواره سو.
خواب غفلتدن اولان، بیدار اولاندا روز حشر،
اشک حسرتدن تؤکنده دیدهى بیداره سو
اومدوغوم اول دور کى روز حشر محروم اولمایام،
چشمهى وصلین وئره من تشنهى دیداره، سو.
بهرام احمد زاده ایزه وانلی«ائلدار» دان ایکی شعر:
1 - نئیله ییم
داغ دا من اؤزومم، دومان دا اؤزوم
اؤز باشیمی بورومه ییم نئیله ییم
اوجالاردان آلچالقلارا آخیرام
آیاغیمی سورومه ییم، نئیله ییم؟
اختیارسیز دولور گؤزلریم یاشا
یولونوب دؤنموشم قانادسیز قوشا
سئللر آپارانی باسیرلار داشا
ایندی دئیین کیریمه ییم، نئیله ییم!
»تئلدار« ایدیم اوجا داغدان دوشموشم
بوستاندان اوزولوب تاغدان دوشموشم
بیر مئوه یدیم من بوداقدان دوشموشم
آغاج آتدا چورومه ییم، نئیله ییم؟
2- شاعر
شاعرین باغرینا شیشی باسیرلار
بوزاریر، قیزاریر، سیزیلدامیر او
حقیقت نامینه طوفان قوپاریر
قولاق آریسی تک ویزیلدامیر او.
هر دن کی ظولمکار اوسته یوگورور
ائله بیل مئشده اصلان هونکورور
آغریندان اود چیخیر آلوو پوسکورور
شیمشک کیمین چاخیر میزیلدامیر او.
«ائلدار»شاعر سؤزو بیل حکمتلی دیر
اوره یی وولکاندان حراتلی دیر
شاعر گونشدن دیر،محبتلی دیر
کول آلتدا اود دئییل جوزولده میر او.
منبع: دوهفته نامه «دنیز» شماره 9 مورخ 17/11/90 چاپ ارومیه
شعر
یا رسول الله!
شاعر: مرحوم حسین راضی نخجوانی (1925- 1998)
مکانین پاک اورکلردیر محمد (ص) یا رسول الله
آدینلا شعله لنمیش دیر شریعت یا رسول الله
سلاح دیر، عالی حکمت دیر، باسیلماز اوردودور دائم
بیزه مشکل سیناقلاردا بو قدرت یا رسول الله
مقدس آندیمیز حقدیر، بو آندا صادق اولماقدیر
سنینله جلوه لنمیش دیر طبیعت یا رسول الله
غضبلی کینلی کافرلر هجوم چکمیشدیر ایللرله
فقط دینیندن اسکیلمز متانت یا رسول الله
بو عزمین ایلک الفباسی، اساسی حکم قرآندیر
جهانا محور اولوشدور بو شفقت یا رسول الله
قوشون چکدیکجه ظلمتلر آزالماز نورو اسلامین
گونش تک سؤنمز آتش دیر حقیقت، یا رسول الله
بو گون ده آتش آلتیندا دایانمیش دیر مسلمانلیق
دوروبدور یوللار اوستونده خیانت، یا رسول الله
سنی تهدید ائدن کسلر قبیردن خوتتامیشلاردیر
بو کافرلر تؤرتمیشلر فلاکت، یا رسول الله
آلوولار آدلاییب کئچسک، یولوندان دؤنمریک اصلا
بونا شهیدلرین قانی ضمانت یا رسول الله
متین مغلوب ائدیلمزلر سنه ایمان گتیرمیشلر
تپیک لرده قالیر مطلق رذالت، یا رسول الله
سؤزوندن، حکمتیندن بیز غرور دویماقداییق سونسوز
اورکده سؤنمز آتش دیر بو حرمت یا رسول الله
بو گون ده سارسیلیر دوشمن علی (ع) نین ذوالفقاریندان
سیناقلاردا بیر اؤرنک دیر بو حضرت یا رسول الله
بؤیوک سئوگین یانیر دائم ریاسیز، پاک اورکلرده
آدین بیرلیک، برابرلیک، محبت یا رسول الله
رسول اکرمین (ص) نورو بوگون عالمده دیر »راضی«
ظفردیر، غالبیت دیر بو حکمت یا رسول الله.
منبع: هفته نامه دنیز شماره 9 مورخ 17/11.90 = چاپ ارومیه
1993
نباتی نین عرفانی شخصیتی (اختصارلا)
اکبر حمیدی علیار
آذربایجانین آدلیم عارفلریندن و باجاریقلی و گوجلو شاعرلریندن اولان حکیم سید ابوالقاسم میر یحیی اوغلو نباتی1191 -نجی ه.ق قره داغین دوغو دیزمار ماحالیندان اولان اوشتوبون کندینده حضرت پیغمبره منسوب اولان محترم بیر عائیله ده دونیایه گؤز آچدی :
محترم اوغلویام آدیم نباتی / ذاتیمیز هاشیمی اصلیمیز عرب
هاشیمی یم وارث فخرالکلام / بیزلره بو شیوه آباییمیش
حکیم نباتیدن 5000 بیت دن آرتیق شعر، فارس و تورک دیللرینده بیزه یادگار قالمیش و او اؤز شعرلرینده نباتی، مجنون، مجنونشاه و خان چوبانی تخلصلری ایله اؤزونو تقدیم ائتمیشدیر.
عرب، فارس و تورک دیللرینی مکمل بیلمک حکیم نباتی یه مختلف فلسفی و عرفانی مکتبلری آراشدیریب اؤیرنمه یی ممکن ائتمیشدیر، مقدس قرآنی ازبردن بیلن حکیم جوشغون هوشو واسطه سی ایله کلاسیک ادبیاتی دا دریندن اؤیره نیب و غزل شعرینه اؤز دامغاسینی وورموشدور، البت کی اونون شعرینده اولو فضولی نین عرفانی، حکیم خیامین فلسفی ادراکی و آذربایجانین شفاهی خالق ادبیاتی تأثیرسیز اولماییب آمما شاعر، حافظه اؤزللیکله ارادتینی وورغولاییر :
جورعه کش مئیکده حافظم / وه نه عجب گؤوهر غرراییمیش
دئمه لی ایک حؤرمتلی حکیم، شاعیر اولوب معنوی مقاملارا چاتماغی بیر آلله وئرگیسی آدلاندیریر:
گوجونن دگول عزیزیم بو شهاب عشق دور عشق
کی او برق نخل ایمن هر اودون ییغانه گلمز
بیلدیگیمیز کیمی اسلام عرفانی آلتی اساس مرحله دن عبارتدیر کی هر بیر مرحله اؤزو ده آلتی پیلله یه بؤلونور، بو اساس مرحله لر بونلاردیرلار: حرکتی باشلاماق و هدایت ائله مک - علاقه لری غئیردن کسیب یولدا اولان مانعه لری قالدیرماق- باشلانیشدان مقصده یولا دوشوب گئتمک- بو یولدا(سلوک یولوندا) اوز وئرن حاللار- وصال و اوندان سونراکی حاللار- حرکتین سونو و فنادا دایانماق(توحید یا وحدت)؛ بو مرحله لری حکیم اوغورلا بیر - بیر گئریده قویوب و بو اونون شعرلرینده کسگینلیکله حس اولونور، او عشق یولونا قدم قویماغینی بئله افاده ائدیر:
یار اتگیندن الون اوزمه بودور راه عشق
گؤزله اونی عالمی تابع و مینقاد قیل
و بو مرحله نین پیلله لریندن اولان ایسته مک(ارادت) و توکل مقاملارینا بئله توخونور:
توشه راه فنا بیرجه توکّلدو بس
سو یئرینه گؤزلرین دجله ی بغداد قیل
سن بئیله بیلوردون کی اؤزون عاشیق اولوبسان
کول باشینه اولسون
دور پوفله اوجاقی بو اودون یاشدور آلیشماز
اؤز باشینه یانماز
او سئوگی نین مکانی اولان اوره یی و اوره یین صاحبی اولان انسانی بو سایاق دیه رلندیریر:
سجده ی حق اولدو چون زومره ی انسانه فرض
سجده ی انسان اولوب جومله ی امکانه فرض
غافیل ایدیم بو دیلِ دیوانه دن
دیل دئمه اوغلان بو کی دریاییمیش
بعضیلر عرفاندا گاهدان بیر شک و شوبهه و شرکه اوغراییرلار و بو مرحله نی بیر پیلله ساناراق اوندان اؤتوب یوکسه لیرلر، حکیم نباتی نین ده حیاتیندا بئله حاللار دفعه لرله اوز وئریب و او یول بویو چوخ ائنیش-یوخوشا دوشموشدور:
پر و بال خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
تن زار و خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
نه ز کافم و نه از نون نه ازین دو حرف بیرون
نه نباتی یم نه مجنون هله لنگ لنگ لنگم
البته بو ایلکین مرحله لرده دیر، قطعاً حکیم بونلاری گئریده قویوب موراقبت، مواظبت و گؤزله مک پیلله لرینه کئچمیش و شریعتله عینی استقامتده اولان اصیل اسلامی عرفانینی داوام ائتمیشدیر:
دوتگینن دامن شریعتدن / ائیله حفظ مراتب اسلام
حکیم نباتی بو مقاملاردان دا اؤتدوکده شوق و تسلیم مقامینا چاتمیشدیر:
صنعان کیمی تسبیح و ردانی اودا سالدیم
ترسا دئدین اولدوم
شیمدی دییه سن دور اوده گیر منده نه یارا
موقوف بر ایما
و بو تسلیم اولماق اونون معرفتیندن یارانمیش و نئجه دئیه رلر بهیشت- جهنم اونون داورانیشیندا و عملینده ائتگیسیز اولموشدور:
بیری صهبادن اولور مست بیری مینادن
منی دیوانه قیلوب بیر گؤزو شهلا شهلا
نه بیلوردوم کی پنیر هانسی دو یا ماست ندور
ائیله دون سن منی بیر عاریف دانا دانا
بوتون عارفلر و بو یولو باشا وورانلار -عرفان یولوندا رهبرسیز و باشچی سیز مقصده چاتماق ممکن دئییل-دئییرلر ، حکیم نباتی ده بو قایدادان غافل اولماییب :
گؤرجک ابدالی اؤپ ایاغیندان جان فدا ائیله قوم اوتاده
قورخمه موج دن، ناخدا کیمی کئچ بو کشتی دن/شهریاره باخ
سن گئدنمه سن اول قره نلیقه خیضری تاپگینن/سال قباقینه
عرفانین سون مرحله لرینده عارفین گؤزو، قولاغی، دیلی و بوتون وارلیغی اؤز اختیاریندان چیخیب یارادانین ایستگی و اراده سی ایله داورانیر، باشقا سؤزله دئسک بو یئره چاتان عاشق و عارف "اناالحق" سؤیله ییر، گؤرک نباتی حضرتلرینده بو نئجه دیر:
بئیله مستم بیلمرم کیم مئی ندور مینا ندور
گول ندور بولبول ندور سونبول ندور صحرا ندور
یئتدی عؤمرون آخیره سن بیر نباتی بیلمدون
کیمدو گؤزدن او باخان یا دیلده بو گویا ندور
مؤعجزات همه پیغمبر اولور مندن عیان
بیلمک اولماز منی بیر سیرر هوئیدایم من
اولو شاعر و عارف حکیم سید ابوالقاسم نباتی عمرونون سون ایللرینده محتشم عارف شیخ شهاب الدین اهری حضرتلری نین مرقدینده اعتکاف و عبادته مشغول اولوب معنوی مقاملاری الده ائتیکدن سونرا اؤز دوغما کندینه قاییدیر و دونیادا هئچ بیر آرزیسی نین قالماماغینی آشاغیداکی بیتلرینده وورغولایاراق "یا ایتهاالنفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه" شریفه سینه سس وئریر و 1262-نجی ه.ق ایلینده اوشتوبون کندینده دونیاسینی ده ییشیر و اؤز سئوگیلیسینه قوووشور :
- نباتی دور هر سحرگاه اوخو حمد و قل هو الله
قالمادی الحمد لله آرزون دونیاده دونیاده
منبع: دنیز نشریه سی، نؤمره 8 – تاریخ 28/10/90 – اورمیه شهری
دوشمرم
محسن منصوری
زاهدا گل مندن اول، چون من نظردن دوشمرم
آفتاب مشرقم، هئچ وقت شرردن دوشمرم
من حسنلو جامیام مین ایلده آتسان کوللویه
کهنه لنیب دونمز ذاتیم، رنگ و اثردن دوشمرم
رستمین سیمرغی تک یوردوم، یاتاغیم قاف دیر
گؤیلرین سلطانیام، اوج ایله پردن دوشمرم
سن گئدیب گؤز تیکمیسن گؤلمک تکین دایم یازا
من ولی یای ایله قیش او ما حضردن دوشمرم
اورمونون دریاسی دا اولسان اوسان کی دورموسان
آمما من آخگین نیلم سیر و سفردن دوشمرم
من آخان او چشمه یم بیر گون چاتارام دریایا
کیم بونا هئچ وقت قالیب لوح قدردن دوشمرم
حق ایله باطل آرا کیم چکسه بیر دیوار چین
هیچ زمان تاپماز مراد، من بئله فردن دوشمرم
حق سؤزون دور سن ده ائت «محسن» آغیزلار ازبری
اوندا من ده بیل یقین بو نقل تردن دوشمرم
(منبع: دو هفته نامه «دنیز»، شماره 6 مورخ 23/ 9 /90 ارومیه)