شرق
اشاره: بؤیوک اسلام متفکری، گؤرکملی مُـدرِِک شاعریمیز محمد عاکف« اَرسوی»(1873 – 1936) بو شعری تخمیناً یوز ایل بوندان اول دئمیشدی، لاکین محتوا باخیمیندان اسلام دونیاسی نین بو گونکو وضعیتینه ده اویغوندور. دئملی «اسلام» سؤزوندن بو شعرده مقصد «عموم مسلمانلار» دیر و شعر محمد عاکفین «صفحات»کتابی نین 7- جی جیلدینده دیر ( مصر چاپی، عرب الفباسی ایله - 1933م – 1334 هـ. ق ، ص 618 – 620 ؛ تورکیه چاپیندا ایسه لاتین الفباسی ایله- 1996، ص 400). آنجاق بیز او شعری، شاعرین حال حیاتیندا مصرده چاپ اولان متن اساسیندا گتیریریک :
مسلط ، هیچ گؤز آچدیرمازده غربین قانلی کابوسی
عصر لر وار که، اسلامین معطل بینی، بازوسی
نه گؤردون شرقی چوق گزدین؟ دئیورلر؛ گؤردیگیم: یئر یئر
خراب ائللر، سریلمیش خانمانلر، باشسیز امّتلر
ییقیلمیش کؤپرولر، چؤکموش قاناللر، یولجیسیز یوللر
بوروشموش چهره لر، ترسیز آلینلر، ایشله مز قوللر
بوکولموش بئللر، اینجلمیش بویونلر،قایناماز قانلر
دوشونمز باشلر،آلدیرماز یوره کلر، پاسلی وجدانلر
تغـلّـبلر، اسارتلر، تحکـُّملر، مذلـتلر
ریالر، تورلو ایگرنج ابتلالر،تورلو علتلر
اؤرومجک باغلامیش، توتمزاوجاقلر،یانمیش اورمانلر
اکینسیزتارلالر، اوت باسمیش ائولر،کوفلی خارمانلر
جماعتسیز اماملر،کیرلی یوزلر،سجده سیزباشلر
«غزا» نامیله دینداش اؤلدورن بیچاره دینداشلر
ایپ ایصسیز آشیانلر، کیمسه سیز گؤیلر، چوکوک داملر
امک محرومی گونلر، فکر فردا بیلمزآقشاملر ...
گئچرکن آغلادیم گئچدیم، دورورکن آغلادیم دوردوم
دویان یوق، سس وئرن یوق، بین پریشان یورده باش اوردوم
مزارلر، آخرتلر، یوکسه لن قارشینده دورادور
نه توپراقدن گولر بیر یوز، نه گؤیلردن گولر بیر نور
درینلردن گلیر فریادی یوز بینلر جه آلامین
افقلر بیر قیزیل چنبر، بوکوک بوینونده اسلامین
الهی گؤردیگیم عالم می انسانیتین مهدی؟!
بوتون عمرانی تاریخین بو چؤللردن می یوکسه لدی؟
شو زائرسیز بوجاقلرمیدی وحدانیتین یوردی؟
بو قوملردن می، آللاهیم، نبیلر فیشقیروب دوردی؟
هنوز تک برق ایمان چاقمدن جوّینده دونیانین
بو گؤیلردن می، یا رب، جوشدی صاغناق صاغناق ادیانین؟
سریندیب لر شو ساحل لرمی؟ جودیلر بو داغلر می؟
بو اقلیمین می ابراهیمه یول گؤستردی اجرامی؟
حرملر، بیتِ مَقدِس لر بو توپراقدن می یوغرولدی؟
بو وادیلر می دم توتدوقجه بی هوش ائتدی داوودی؟
حرالر، طور سینالر بو آفاقین می شهکاری؟
بو داشلردن می، یئر یئر، داشدی روح اللاهین ین اسراری؟
جهانین غربی وحشتزار ایکن، شرقینده قارناقلر
هرملر، سدّ چین لر، طاق کسرالر، خورنقلر
ارملر، سور بابل لر، سما پیما دگیل میدی؟
نه ماضی لر، الهی بیر ییقیق رؤیا می دیر شیمدی؟
نه یاپسین ناامید اولسونمی شرقین انتباهیندن
پریشان روحوموز خائب دؤنرکن بارگاهیندن؟
بو خیبتدن اوصاندیق بیز، بو خسران آرتیق ال وئرسین
الهی! نرده بیر نفخه ن که، دوکموش حسلر اؤرپرسین
سریلمیش سینه لر کابوسی آرتیق سیلکوب اوستوندن
«حیات البته حقیم دیر!» دئسین، دونیا «دگیل!» دیرکن.
محمد عاکف (
استانبول / 1334 ه. ق
بهادر و سونا (رمان ترکی)
بدیعی نثر خزینه لری
آذربایجانین بدیعی نثر تاریخینده نریمان نریمانوفون (1870 – 1925) فخری یئری واردیر. او سیاستچی، انقلابچی، معلم و دولت خادمی اولماقلا برابر، اجتماعی حیات عالمینه بیر یازیچی - ادیب کیمی قدم قویموشدور. ن – نریمانوفون سیاسچی و دولت خادمی اولماغی باره ده مختلف سؤز- صحبتلر دئییلسه ده، بؤیوک یازیچی اولماغیندا هئچ بیر سؤز یوخدور. یازیچی پیئس لرینده اولدوغو کیمی، مقاله لر، حیکایه لر و دیگر نثر اثرلرینده ده اجتماعی حیاتین بؤیوک مسئله لرینی قلمه آلمیشدیر. اونون بو نوع بدیعی نثر اثرلرینه نمونه اولاراق « بهادر و سونا» ( سُنا بر وزن مُنا) آدلی قیساجا رُمانی(1899) یاخشی مثالدیر. رمانین مضمونی و مناقشه سی، بهادرایله سونانین فجیع سئوگیسی اوزرینده قورولموشدور. بهادر آذربایجانلی مسلمان و سونا ارمنی دیر. ایکیسی ده گؤزو آچیق ضیالیدیرلار. ایکسی ده اؤز خلقلرینی سونسوز محبتله سئویرلر. لاکین بو اونلارین دیگر خلقلره اولان دوستلوق مناسبتینه مانع اولمور. اونلار باشقا خلقلره ده حؤرمت بسله ییرلر. اثرین جانینا، قانینا و ایلیگینه، قهرمانلارین وارلیغینا خلقلر دوستلوغو مفکوره سی، حقیقی هومانیزم روحی ( حسّ نوع دوستی) حاکم دیر. ن- نریمانوف یارادیجیلیغینا خاص اولان انسان سئورلیک، « بهادر و سونا» رمانیندا اؤزونو داها آچیق گؤسترمیشدیر ...
بهادر و سونا
(اختصارلا)
یایین ایستی گونلریندن بیری ایدی، گونون آخیرینجی شفقی اوجا آغاجلارین باشینی قیزیل رنگده ائتمیشدی و نازیک یئل یاوش – یاواش اسیب یاپراقلاری ترپه دیردی. بئله بیر گؤزل وقتده آغاجین آلتیندا، اوتون اوستونده بیر اونیوئرسیتت طلبه سی (دانشجو) اگلشمیشدی و هردن بیر اؤز اطرافینا نظر یئتیریب فکره گئدیردی... آخشام یاواش – یاواش آرایا گلددی، گون مغربه یووقلاشدی، قالین مئشه، یاشیل اوت آدام بویوندا، گؤزل قوشلارین نغمه لری، ایتی بولاقلارین قیژیلتیسی، هوانین تمیزلیگی انسانا لذت وئریب، ... بهادر دفترچه سینی خیلاق یازاندان سونرا مئشه ده گزیردی....
بهادر ماهوت آلماق فکری ایله بیر مغازایا وارد اولدو. مغازا صاحبی ایکی آرشین یاریم اؤلچوب کسدی، سونرا کاغاذا قویوب وئردی و بیر آز فکردن سونرا بهادردان سؤال ائتدی: جنابینیز طلبه سینیزمی؟
- بلی؛ بهادر جواب وئردی.
- سیزین یولداشلاردان بورادا چوخدورمی؟
- خیر، آنجاق اوچ نفریک.
- بس سیزلردن هئچ مسلمان وارمی؟
- بلی، آنجاق بیر نفر وار.
- سیز بویوردوغونوز شخص فارسجا بیلیرمی؟
- بلی، بیلیر.
- بس نه واقت زحمت چکیب منی اونونلا آشنا ائدرسینیز؟
بهادر بیر آز فکردن سونرا جواب وئردی: او منم! سیزین قوللوغونوزدا دورموشام .... سیز نئچون فارسجا بیلن آختاریرسینیز؟
مغازا صاحبی جواب وئردی: منیم بیر قیزیم وار، «قیز اینیستوتونو» قورتاریب تورکجه دخی یاخشی بیلیر و حتی یازیردا. ایندی فارسجا اوخوماق ایسته ییر، اونا گؤره من ده آدام آختاریردیم، سیزه راست گلیب، نهایت خوشحال اولدوم، امیدوارم کی، بو باره ده منه کؤمک لیک ائدرسینیز.
بهادر: چوخ عجب! ... بو باره ده من سیزه کؤمک لیک ائدرم....
+ + + + +
بهادر: سونا خانم! سیزده درد اولونجا قویون منده اولسون! ... بیزیم ملت غیر ملت لردن دالدا قالیبدیر.
سونا: سیزین ملت یعنی نئجه دالدا قالیبدیر؟
- دخی نئجه دالدا قالماسین بیر ملت کی، دونیا علم لریندن قاچاق دوشوبدور؟
- حق بویورورسونوز.
سونا بو سؤزلردن سونرا، بیر آز فکره گئدیب دئدی: حقیقت چوخ چتین مسئله دیر. مسلمان ملتی نین و یا مسلمان دولت لری نین هر یئرده تنزلده یاشاماقلارینا سبب نه اولا عجبا!؟ من بیر نئچه فیلاسوف انشالاریندا (یازیلاریندا) اوخوموشام گویا اسلام اؤزو علمین انتشار تاپماغینا مانع دیر!
بهادر بو سؤزلردن سونرا دقتله باخیب گولومسوندو و دئدی: سونا خانم ظاهرده بئله گؤرنور، فقط بو مسئله یه بیر آز احتیاطلی گیریشمک لازمدیر... اسلامین باره سینده مذکور بد گمان اولانلار دئمک اولار کی اؤز سهولرینی دوشونورلر. اسلام حقیقت ترقی یه یعنی علمه دوشمن اولسایدی بنی عباسیلر اسپانیادا اولان وقت ترقی یولوندا بولونمازدیلار. همان عربلر و همان اسلام! عجبا نه سببه اول وقت اسلام اونلارین علم یولوندا ترقی لرینه مانع اولموردو؟... بونا بر عکس گرک دئییله: هر دین جماعتین ترقیسی ایچون گلیر. دین گتیرن ( پیغمبر) جماعتین خیرینی البته نظرده توتور...
بو منوال ایله بهادر و سونا هر گون درسدن سونرا بو طور صحبتلره جدی صورتده گیریشیردیلر.... او گون بیر آز صحبتدن سونرا، سونا بهادرین یانینا گلیب عادته گؤره آقوقشقانین قاباغیندا اوتوردولار. درسدن سونرا بهادر بو شعری آواز ایله اوخودو:
مرغ صیاد توام، افتاده ام بر دام تو
یا بکش، یا دانه ده، یا از قفس آزاد کن!
سونا بو سؤزلری آنلاییب، اورکدن بیر آه چکیب، یاناقلاری اود کیمی پاریلدادی....
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4 ، ص 7
جشنواره بینالمللی شعر ترکی رضوی در ارومیه و یک پیشنهاد دوستانه
جشنواره بین المللی شعر ترکی رضوی هر سال در آستانه میلاد امام رضا (ع) در ارومیه برگزار می شود. امسال ششمین جشنواره بینالمللی شعر رضوی به زبان ترکی آذربایجانی روزهای چهارشنبه و پنجشنبه 13 و 14 مهر ماه در تالار"شمس"مجتمع فرهنگی ـ هنری ارومیه با حضور شاعران داخلی و خارجی برگزار شد و گزارش آن را در سایتها و مطبوعات خواندیم. البته من از نزدیک دیدم. شاعرانی از ایران وترکیه و جمهوری آذربایجان و عراق طی دو روز اشعار خود را برای حاضران قرائت کردند. جشنواره بسیار خوبی بود و دست اندرکاران زحمت کشیده بودند. خدای امام رضا (ع) پاداشی شایسته دهاد ان شاءالله تعالی.
باید به همه برگزار کنندگان آن دست مریزاد گفت. چرا که این جشنواره حرکتی معنوی به نام امام هشتم (ع) است و قطعاً در پیشگاه خدا بی اجر نمی ماند و هم فرصت مغتنمی در راستای شناسایی توانمندیهای هنر شعری و معرفی مفاخر ادبی شهر ارومیه به مهمانان جشنواره است. انتظار می رود متصدیان محترم و فرهنگ دوست جشنواره در سالهای آتی بیش از پیش این مهم را لحاظ نموده، شعرای توانا و پیشکسوت این شهر میزبان را – هر چند نه در سطح داوری و تصمیم گیری - لااقل در حد شعر خوانی جنبی و آشنایی با شاعران مهمان دعوت نمایند و شرکت دهند تا با حضور فعال و شاعرانه آنان، مهمانانی که از دور و نزدیک – و بعضی ها هم هر سال تکراراً !- به جشنواره دعوت می شوند، تصور نکنند که ارومیه فقط محلی و کمپی برای برگزاری این جشنواره است اما شاعر و ادیبی در حد آنان در این شهر پیدا نمی شود! هر سال معمولاً جای شاعران صاحبخانه در جشنواره شعر ترکی رضوی در ارومیه خالی است. ظاهرا تاکنون یک بررسی سطحی و آسیب شناسی از باب قاضی کردن کلاه هم صورت نگرفته و از هیچ شاعر و ادیب و صاحب نظری در این شهر کسی نرفته بپرسد که مثلاً : جانم دلم این جشنواره که به نام نامی حضرت امام رضا (ع) است و ثواب هم دارد و موجب سربلندی شهر ما می شود و از طرفی برنامه ای ادبی و مطابق طبع لطیف شماست؛ و ما هم به شما اطلاع می دهیم و حتی با احترام تمام دعوتنامه می فرستیم، پس چرا شرکت نمی کنید؟ دردتان چیست؟ آخر ما چه هیزم تر به شما فروخته ایم که دعوتمان را پشت گوش می اندازید و نمی آیید و ...
طبیعی است شاعرانی که از ممالک دیگر می آیند، منتظرند قبل از هر چیز با شاعران این شهر آشنا شوند و محیط ادبی محل اقامتشان را هم بشناسند. اصلاً یکی از اهداف نظام ما این است که فرهنگ و اهل فرهنگمان را به اهل دنیا بشناسانیم. جالب است که شاعران آذربایجانی و عراقی و ترکیه ای در جشنواره شعر رضوی ارومیه همدیگر را می شناسند و رابطه دوستی و ادبی با همدیگر ایجاد می کنند، اما شاعران خود این شهر را نمی شناسند! چه ایرادی دارد که در این مدت دو - سه روز جشنواره تنی چند از شاعران ارومیه با شاعران مدعو همکلام و همنفس باشند و با هم دوست شوند؟ ... امید است مسئولان خدوم و پرتلاش جشنواره در کنار انجام امور این حرکت مثبت و تأثیر گذار بین المللی، معرفی ادبا و شعرا و اهل فکر و قلم این شهر را هم در این فرصت به دست آمده از یاد نبرند و از این قبیل پیشنهادهای دوستانه و مثبت استقبال و نقاط ضعف و قوت برنامه را شناسایی کنند. پارسال هم چنین پیشنهادی از این قلم در مطبوعات ارومیه درج گردیده بود ولی ... بگذریم.
دریاچه ارومیه رفته رفته خشکیده تر می شود و شاعران همچنان در مرگ این عزیز مرثیه ها می سرایند چون غیر از کلام هیچ امکانی در اختیار این جماعت نیست. لا اقل نسلهای آتی بدانند که شاعران ساکت نبودند و فریاد می کردند هر چند آنچه البته به جایی نرسد فریاد است. این هم از شاعر معاصر حمید واحدی:
قوروسا اورموگولو...
چوخ چتین دیر باغی سولموشلارا بارسیز یاشاماق
نئجه کی وصله دادانمیشلارا یارسیز یاشاماق
او قده رکی باهاری گوزله یه ر ک قیش گؤردوک
عادت اؤلدو بیزه ایللردی باهارسیز یاشاماق
داغلارین باشینا کول اولدو نئجه من اینانیم
یاراماز ذیروه لره هئچ وعده قارسیز یاشاماق
داملانین غیرتی ده اولمادی بیزده، نه دئییم؟!
بیچیلیب اگنیمیزه سانکی بوخارسیز یاشاماق
قویولار آچدیلار آغزین گؤیه، گؤی قیرجاندی
دالمیشام حیرته مومکوندو دامارسیز یاشاماق؟!
یاغیشین قالدی آدی ساده جه سؤزلوک لرده
گؤی قیزیرقاندی، نه دیر بئیله چیخارسیز یاشاماق
قورویار وارلیغیمیز گر قوروسا اورموگؤلو
اوندا گَل گؤر نئجه دیر اورمودا وارسیز یاشاماق!
حمید واحدی
دَنیز منتشر شد
نخستین شماره دو هفته نامه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی « دنیز» به دو زبان فارسی و ترکی روز پنجشنبه 31 شهریور 1390، با مدیر مسئولی و صاحب امتیازی مصطفی قلیزاده علیار در ارومیه منتشر گردید. این نشریه در 8 صفحه و در قطع روزنامه ای، دارای مطالب متنوع اجتماعی و سیاسی و ادبی و تاریخی و دینی و فرهنگی است و در اولین شماره به موضوع فاجعه ملی خشک شدن دریاچه ارومیه بیشر پرداخت شده و تیتر اول آن این عبارت است: « دنیز با پیام دریا آمد». در صفحه 7 این شماره اشعاری به زبان ترکی از شاعران ایران، آذربایجان، ترکیه و کرکوک عراق چاپ شده است.« دَنیز» واژه ای ترکی به معنای دریاست.