تاریخین دیل قایناغی
یازان: بهنام ثریا، (09149501605)
سومئرلر، ایلاملار، هئیت لر، کاسسیلر، هوریلر، اورارتولار، قوتتیلر، لوللوبیلر، ماننایی لر التصاقی دیللی خلقلردندیلر. ان قدیم دورولردن التصاقی و تورک دیللی خلقلر داخلینده باشچیلار، بویوکلر، ایگیتلر، قهرمانلار، شاهلارا و اثرلره احترام و حرمت علامتی اولاراق، اونلارین آدلارینین اولینه «آر» (بویوک، ایگیت، قهرمان) کلمه سینی علاوه ائدردیلر. مثلاً همین بحث ائتدیگیمیز بو دؤورولرده یاشامیش تورک ائلرینین باشچیسی «تونقا» یا آرتونقا و حتی ایکی قات حرمت علامتی اولاراق «آلپ آرتونقا» دئییردیلر کی سوزوده تورک کلمه سی و ایگیت,قوچاق معناسیندادیر. هابئله تورک باشچیسی آدی اولموش سلان (شیر)آدی نین اولینه آر سؤزونو آرتیراراق ارسلان و آلپ کلمه سی ده علاوه اده رک مشهور آلپ ارسلان مرکب کلمه سی میدانا گلمیشدیر. حتی بوگونکو دیلیمیزده ایشلنن آسلان شیر (اوغلان آدی ) سؤزو ار+ سلان سؤزلریندن یارانان بیر کلمه دیر کی اونلارین «ر»: R سسی اختصار اولموش و«اE » سسی سلان کلمه س نین قالین صایتی تاثّرینده قالین «آ» یا چئوریله رک آسلان شکلینده دوشموشدور .
سومئر لؤوحه لریندن بیر سیرا افسانه لر زمانه میزه گلیب چاتمیش و اوخونوب اؤیره نیلمیشدیر بونلاردان بیری اورک شهر دولتی نین شاهی «انمرکر» و «آرتته» حاکمی داستانیدیر. دئمک میلاد دان 3-4 مین ایل اوللردن سومئر دیلینده ایشلنمیش «آراتتا» یا «آرتته» کلمه سی داغ معناسیندا و اصیل التصاقی دیللرده ایشلنمیش یعنی ان قدیم تورک کلمه سی اولموش و اورارتو و آرارات کلمه لرینده سونرالار اوندان یارانان سؤزلر اولموشدور .
آلتااو = آراتتا کلمه لری ایله ایلگیلی قید ائتمک لازیمدیرکی تورک دیللرینده »آل« ترکیب حیصه سی چوخ معنالار دایمیش او جمله دن یوکسکلیک اوجالیق و قدرت بیلدیرمیشلر. مثلاً بو کلمه آلتای دیلینده هوندور، اوجا، یوکسک، قدرتلی و تورکمن دیلینده یوکسک و اوجا معناسیندادیر. بونا اساساً عالیم لرین فیکریجه آلتای کلمه سی اوجا داغ دئمکدیر. آذربایجاندا «آل» سؤزوندن یوکسکلیک و مقدس لیک معناسیندا استفاده اولموشدور. نئجه کی، آذربایجانین »توروس« بولگوسونده «آل ده ده» آدلی پیر واردیر. میفیک ایناملارلا ایلگیلی اولان «آل آروادی» کلمه سینده کی «آل» حیصه سی همین بو معنادادیر. ایران آذربایجانیندا قالین سسلی لر بیر چوخ حاللاردا اینجه ایشلندیگی اوچون (قارداش= قردش، قارا= قره...) آل کلمه سی ده «ال» شکلینده ایشله نیر، نئجه کی، آل آروادی کلمه سی بیر سیرا لهجه لرده »ال آروادی« شکلینده دئییلیر. بوتون بو آدلاردا «ر» سسی «ل» سسینه چئوریلمیشدیر کی، عادی فونئتیک بیر حادثه دیر و چاغداش تورک دیللری او جمله دن آذری تورکجه سی نین دانشیق دیلینده گئنیش یاییلمیش بیر سس ده ییشمه سی دیر. مثلاً : گلرلر= گلللر؛ آلارلار= آلاللار... بورادا منطقه میزده اولان قدیم سؤزلر و آدلارارین معناسینا اشاره ائدیریک:
آرتته (آرارات) = سومئرلردن قالان بیر آد معناسی آل ده ده (بؤیوک بابا) نئجه کی شهریارین یازدیغی حیدر بابا بیر داغ آدی ایمیش، آرتته (آل ده ده) ده بیر داغ (آراراتین)آدیمیش آر+تته = ارتته آل+ ده ده = آل ده ده (بؤیوک بابا). آراز= آزا چوک احتمالاً ماننا شاهلاری نین بیری نین آدی ایمیش کی اورارتولار بو گونکو آراز چایی نین اوستونده بیر کؤرپو تیکدیرمیشدیلر و اورارتو شاهی نین هم نژاد ماننا شاهینا علاقه نشان وئرمک اوچون او کؤرپونون آدینی آر+آزا (آرازا) قویموشدولار کی اوزون ایللر بویو بو چئوریلیب و چایین آدی اولموشدور، نئجه کی آراز خان دور گه کندی آراز چایی نین اطرافیندا بی آددیر و مانانا شاهی نین دوروب گلمه سینی نی چاغیریر و آدلا آرازین بیر شخص آدی اولماغینی اثبات ائتمک اولار. آرقیشتی= بیر اورارتو شاهی «آر» کلمه سی اولینه قویاراق آرقیشتی شکلینه دوشموشدور. حتی بو «آر» کلمه سی کی بوگون »آل« شکلینه دؤنوبدور ایندیلرده ده بعضی تورک منطقه لرینده ده ایشله نیر، مثلاً قاجار وقتینده تیکیلن عالی قاپو«آل قاپی» (بؤیوک قا پی)
منبع: دنیز نشریه (دو هفته نامه)، شماره 23، نشر تاریخی شنبه گونو 1391
یایلاغیمیزین سیمفونیاسی
رسول اسماعیل زاده دوزال
سن گؤردویون او یوللاردان،
ایندی ، بئله
قوش دا کئچمیر.
چاییر آلیب
اوت باسیبدیر او یوللاری.
سن ایچدیگین او بولاقلار؛
یولون آزیب
دای گؤرونمور،
بو تورپاقدا.
سن گؤردویون اوبالار؛
کؤچون چاتمیش
چوخدان کؤچموش.
ایندی بوردا
نه قارا گؤز اؤکوزلرین بویورور؛
نه ده
ساری تئللی اینکلرین ساغیلیر.
آرخاجلاردا سورو یاتمیر.
نه نئهره لر چالخانیر،
نه دریلیر یاغلانیر.
بو یایلاغین سوروسو یوخ،
قویون – قوز کورنشلنمیر،
چوبانلارسا قاچیب گئدیب
خودکلرین سسی گلمیر.
نه قارا باش،
نه شئر بیلک،
نه چنبرلی،
نه ده
قاپلان باسار او ایتلردن خبر یوخدور.
هوروشمه یوخ،
چون گلن یوخ.
آلا گؤزلو گلینلرین،
بایدا الده اوخشا میرلار.
سسی دوشموش بو داشلارا
سانکی سازاخ سیزیلداییر
اوغلو اؤلموش گلین کیمی
اوزو یوخدور
حزین سس وار
او یوخلوقدا.
گدیکلردن اسن کولک،
کوفولداییر یاماجلارا،
پیچیلداییر قولاقلارا:
"اوبا کؤچوب یوردو قالیب وئرانا"
بوردا داها
آیاز – آیدین سمالاردا
دورنالار قاتارلانمیر،
کرتنکه لر توتک چالیر،
ایلان – چایان اود فیشقیریر،
ساری بولبول دای اوخومور،
اوخو سادا ...
نغمه سینی دینله ین یوخ
آخی نه یه اوخوسون کی؟
مئشه یانیب
سوسوزلوقدان
آغجا قاییم، پالیت، گون،
ون آغاجی،دوققوزدونلو
بوینون قویوب اؤز چیگنینه
قول – بوداغین چیرمالاییب
یئتیم – یئسیر اوشاق کیمی
قیسیرلانمیش دؤشو شیشمان بولودلاردان
بیر دامجی رحمت دیله ییر.
وئرن یوخدور؛
جیگر یانیر،
آلولانیر.
نه سس گلیر، نه ده سمیر.
اؤلوده یوخ دانیشاسان.
بورداکی هئچ،
- هئج کیم یوخدور.
من بیلمیرم بوداغلارین سازاقلاری
کیمه اسیر،
بئله یئسیر؟
حیات بوردا دایانیبدیر.
عؤمور سورمور.
بیر – بیرینه گئییشن او
دیرلیک، شنلیک مینجیقلاری
سانکی یئره یاما نیبدیر.
دیرچه لیش یوخ.
سیلدیریملی قایالارا
باغلانیبدیر.
حیات بوردا سال داشلارا
سووانیبدیر.
اوهووی ی ی
هارداسینیز
داغ جبینده اونئی چالان چوبانلار!
اوهوی
هارداسینیز
قویونچولار، قوزوچولار!
اوهوی
بس هارداسیز
سازاقلارلا سسله شن او قوچاقلار!
داغ هاواسی، بولاق اوتو
- سیزلری
یایلاق مئهی چاغیریر ...
اوهوی
هارداسینیز
اودونا گئدن اوشاقلار!
قاییدین، گلین
گلین، گلین...
"اورتا چشمه" تک قالیبدیر.
1391
منبع: هفته نامه دنیز، شماره 23 - مورخ 22/7/91
ائلی نین دردینه یانان شاعر
محمد آقاکیشی زاده نین حیات و یارادیجیلیغینا بیر باخیش
اکبر حمیدی علیار
«آراز» تخلّصو ایله یازیب یارادان شاعر محمد کیشی زاده 1350- نجی گونش ایلی آذربایجانین قره داغ بؤلگه سی نین مشهور »اوشتوبون« کندینده دوغولوب، بویا- باشا چاتیب و گنج یاشلاریندان تهرانا کؤچموش و آلیش- وئریش ایشی نین قیراغیندا، وطن و آنا دیلی حسرتی ایله شعر یازماغا باشلامیشدی. عمومیتله آرازین شعرینده اؤنملی و ماراقلی بیر نکته وار او دا بوکی چوخ ساده، صمیمی و کوتله وی سایاقدا یازیلیب و شاعر اؤزونو اینجیتمه دن کؤنلونده اولان قایغیلاری و دویغولاری طبیعی بیر آخاردا قلمه آلیب. اونون شعرلری نین هامیسی سوندا بیر نقطه یه گلیر چاتیر او دا آنا دیلی نین یازیلماسی، اوخونماسی، قورونماسی و سیستماتیک اؤیره نیلمه سی آرزوسو و حسرتی دیر. شاعر حزین زومزومه لری ایله اؤز ائلینی، آذربایجان تورکلرینی اؤز دیللرینه و عادت - عنعنه لرینه قاییتماغا چاغیریر. او اؤز آنا دیلی نین، خصوصی ایله تهراندا یاشایان آذربایجانلی لار ایچینده، آرادان گئتمه سینی بوتون وارلیغی ایله دویور و توفاندا غرق اولان بیر کیمسه کیمی هر یئره ال- قول آتیر، آتالاری، آنالاری، گنجلری، عالملری، ملّت وکیللرینی، اوشاقلاری، قوهوم- قونشونو و بیر کلمه ده آذربایجانی و ایرانی هارایا سسله ییر، اومود کی بوتون ائلیمیز و وطنداشلاریمیز و دیلداشلاریمیز آراز کیمی دویالار، آراز کیمی دوشونه لر و آنا دیلیمیزی قوروماقدا و یاشاتماقدا اللریندن گلنی اسیرگمه یه لر.
آقاکیشی زاده جنابلاری نین بیرینجی شعر توپلوسو «قاری ننه» آدی ایلا 1389- جو ایلده ایشیق اوزو گؤروب، بو آد کتابین بیرینجی حصه سینده یئرله شن "قاری ننه" پوئماسیندان آلینیب، قاری ننه پوئماسی شهریارین حیدرباباسینا نظیره اولاراق شاعرین اوشاقلیغیندان و کند محیطیندن سؤز آچیبدیر. آشاغیدا بو پوئمادان بیر نئچه بندینی بیرگه اوخویوروق:
آرزیلار گولونو بسله دیک یئله
دئدیک زمانه نین حکمودور بئله
سارالار تاپشیردیق چایلاردا سئله
خان چوبانلار بیز دوشمنه وئره لی
یادا گؤره ائلی قویدوق یارالی.
قاری ننه، بیر سؤیله بو نه ایشدی
دونیا گولدو بیزه آخ- وای یئتیشدی
ائل غملندی یادلار بیزه گولوشدی
اکدیکلرین گلدی بارا یئتیشدی
ایش سنه بار باشقالارا یئتیشدی!
قاری ننه، درسی منه کیم وئردی
اوشاق ایکن مکتبیمی کیم قوردی
اؤزگه دیلده درس نه ظلم، نه زوردی
اؤز دیلیمده ایندی یازا بیلمیرم
خزل تکین سارالمیشام گولمورم.
قاری ننه، ائل بسله دیم اوبادا
آغاج الده سرحدلری قورویا
باخمییا اؤزگه یه، باخمییا یادا
بو مکتبین قرآن وئریب درسینی
او ساخلایار اؤز ائلینده دینینی.
بالاوی آلداتسا ایزی اؤزگه نین
آدی سنین اولار اؤزو اؤزگه نین
مطلبی اؤزگه نین، سوزو اؤزگه نین
بئله اولاد گؤزو قالار اللرده
سنی سئومز دای گله جک ایللرده.
قاری ننه، اوشتوبونده یاشیردیم
گول- چیچکله آچیب یاشیللاشیردیم
دوغما ائلین سئوگیسی ایله داشیردیم
کؤچوردولر اوردان منی تهرانا
اوشاق ایکن من توش اولدوم هجرانا.
قاری ننه، باغچالارین سولماسین
جوانلارین اورگی قان اولماسین
ائلین شان-شوکتی یئرده قالماسین
قامتین اوجالسین یورد آباد اولسون
دیلین دانیشیلسین ائلین شاد اولسون.
قاری ننه، قیشدی کولک یولدادی
کهلیکلرین بنده دوشوب کولدادی
خبرین یوخ ائللرین نه حالدادی
آچیق یوللار باغلانمادا یوبانما
جوانلارین آلدانمادا یوبانما.
قاری ننه، بسدی داها گئج اولور
قوهوم- قارداش یادلاشیبان هئچ اولور
بالالارین یولو یادا کج اولور
یاد خوددایان چیراغ چاتار اؤزونه
توستو دولار بیزیم ائلین گؤزونه.
منبع: هفته نامه دنیز، شماره 23- مورخ 22/7/91
کرکوک شعری
گیچدى عومور
صادق بشیرلی
گیچدى سرعت إیله هم ساده فغان گیچدى عومور
ایشته قیرخ بیش ییلى عینا کى بیر آن گیچدى عومور
ایمدى هم کندیمى بیر قاشقا چوجوق صانماداییم
آچمادان گؤز، حیاتا باشلامادان گیچدى عومور
گورمدیغ گنچلیغى آنجاق کى ایشیتدیک آدینى
تام بهارسیز یاشادیق هپسى خزان گیچدى عومور
کورپه? لیکده? ن کسه? یول چیقدى قوجالیق چاغینا
طادمادیغ گنچلیغى چونکو یولو یان گیچدى عومور
چالقالاندیقجا حیات بحرى عذاب دالغالانیر
گاه طوفان قوپاریب و گاه فـَیضان گیچدى عومور
دوغدو گون أمّا کى چوق سورمدى ایمدى باطاجاغ
نه زمان گلدى ده بیلمم؟ نه زمان گیچدى عومور؟
دنیادان آخراتا یول نه قیصا دیر! یینه ده
گچدى بیر آتلى گبى، صانما یایان گیچدى عومور
بیر عذاب زینجیرینه هر گونو بیر حلقه ایدى
بونجا زحمتلیغه رغمن ده آسان گیچدى عومور
نه اولاشتیم منه منده ?ن، نه ده أتدیم منى من
گاهى رؤیا گبى، گاه عینی گومان گیچدى عومور!
عراق - کرکوک / 2012
منبع هفته نامه دنیز، شماره 23 مورخ 22/7/91
آشنایی با فعالیت های مؤسسه امور خیریه ضمیر منیر بصیر
(گفتگوی دنیز)
- آقای ستاری، بفرمایید چطور شد که با وجود چندین مرکز و مؤسسه و صندوق کمک به مستمندان و کمیته امداد امام خمینی (ره)، شما هم به فکر تأسیس یک مؤسسه خیریه دیگری افتادید؟
بسم الله الرحمن الرحیم . بنده و سایر دوستان محترم هیئت 9 نفره مؤسسه خیریه ضمیر منیر بصیر، بالاخره به این فکر افتادیم که کار خیری در جهت کمک به بندگان مستمند و بی چاره خداوند انجام دهیم که مستحق مساعدت هستند اما دستشان به جایی نمی رسد. درست است که امروز مراکز و انجمن ها و صندوق های کمک به مستمندان و فقرا در کشور ما بحمدالله زیاد و هدفشان یکی است، ولی هیچگاه روش کمک رسانی، شیوه جذب کمکهای مردمی و مواد کمکی آنها یکی نیست و افرادی هم که برای امداد یا استمداد به این مؤسسات مراجعه می کنند، در یک سطح فکری، اعتقادی و اقتصادی قرار ندارند. بنابر این لازم است مؤسسات گوناگون در سطوح مختلف برای کمک به نیازمندان واقعی جامعه اقدام نمایند. ما هم با لحاظ این موارد »مؤسسه امور خیریه ضمیر منیر بصیر« را با کمترین سرمایه یعنی یک میلیون تومان در سال 1390 به ثبت رساندیم البته فعالیت آن را از سال 1389 شروع کرده بودیم.
- شیوه جمع آوری کمکهای مردمی به واسطه مؤسسه شما چگونه است؟
ما کمکهای نقدی و غیر نقدی را به واسطه افراد و نیروهای خودمان از مردم و افراد متمکن به صورت مستقیم جذب می کنیم، همچنین از طریق صندوق صدقات، تابلو تسلیت، نذورات، کمکهای مستقیم بازاریان به صورت نقدی و یا کالا.
- کالا معمولاً چه نوع کالاهایی است؟
همه کالاهایی که مردم در زندگی به آن نیاز دارند از ظروف، کفش و جوراب، پوشاک تازه، فرش و پتوی آبرومند، انواع خوراکی های ضروری مثل حبوبات و گوشت و میوه (توسط باغداران و مغازه داران)، روغن و حتی نان و ربّ گوجه و ماکارونی، انواع داروهای تازه و تاریخ مصرف نگذشته، لوازم التحریر، لوازم سرمایشی و گرمایشی و ... گاهی حتی می بینیم کسی گوسفندی (نذری) را به صورت زنده می آورد که ما هم پس از حصول اطمینان از سالم بودنش، آن را قبول می کنیم و پس از ذبح، گوشتش را تقسیم کرده به خانواده های مستحق می رسانیم. خلاصه هیچ محدودیتی در نوع کمک و انواع کالا در مؤسسه ما نیست. در ماه مبارک رمضان البته انواع خوراکی ها و اطعام و نذورات مصرفی مثل گوشت و قند و چای و برنج و نان بیشتر می رسد. ما هم به کمکهای مردمی با دیده احترام می نگریم و هرچه بدهند با احترام قبول می کنیم و به دست اهلش و افراد نیازمند می رسانیم، بالاخره در جامعه ما همه رقم مستحق و نیازمندی پیدا می شود.
- شما افراد نیازمند واقعی را چگونه شناسایی می کنید؟
روش ما این است که فراخوان می دهیم و از طریق اشخاص مورد احترام و مراکز مورد وثوق مثل روحانیون و برخی مسئولان مورد اعتماد و مساجد و بیمارستانها اطلاع رسانی می کنیم و خودمان هم البته تحقیق و افراد را شناسایی و پس از تشکیل پرونده ثبت نام می کنیم که حال حاضر بیش از 80 خانوار مستق تحت پوشش داریم که تحت پوشش یا مستمری بگیر مؤسسات و مراکز مشابهی مثل کمیته امداد امام خمینی یا صندوق های مستمندان دیگر قرار ندارند.
- شیوه کمک رسانی مؤسسه شما چگونه است؟
افراد عضو مؤسسه امور خیریه ضمیر منیر بصیر، اغلب سالمندان بی درآمد، کودکان بی سرپرست،افراد سالم کم درآمد و فقیر، بیمار و زمین گیر هستند که ما هم با در نظر گرفتن وضع زندگی شان نیازهای ضروری شان را بر طرف می کنیم و پول یا کالا رامی بریم تحویل می دهیم وبه کسانی که قادر به حرکت هستند یا کسی را دارند، محترمانه از طریق تلفن اطلاع می دهیم که بیایند سهم شان را از فلان کالا – مثلاً گوشت، میوه – ببرند. گاهی کسی را به اداره کار یا بیمارستانی معرفی می کنیم که هزینه درمانی اش بین مؤسسه و بیمارستان از جمله بیمارستان امام رضا (ع)، طالقانی، بیمارستان مطهری، امام خمینی ارومیه،تقسیم می شود و با آنها به نوعی تعامل داریم همین جا از مسئولان محترم آن مراکز درمانی تشکر می کنم. گاهی مسافری که در راه مانده و هزینه سفر ندارد، مراجعه می کند ما هم بلیت راه و کمی هم خرج راهش را می دهیم و از ترمینال روانه اش می کنیم و ... خلاصه همچنان که انواع جذب کمکهای ما محدود به موارد خاصی نیست، شیوه کمک رسانی ما هم محدود نیست گاه حتی قابل پیش بینی هم نیست که به اقتضای حال و مقام اقدام می کنیم.
- چه حرفی با مردم دارید؟
ما از مردم متدین و خیرخواه و خیّر ارومیه تشکر می کنیم و همچنان استمداد می کنیم که محرومان را فراموش نکنند. هر کمکی – کم یا زیاد - که از دستشان بر می آید می توانند از طریق مؤسسه ما به مستحقان واقعی برسانند، ما دعوت می کنیم بیایند و فعالیت مؤسسه را ببینند و با کمک ما مساعدتهای نقدی یا غیر نقدی را به دست نیازمندان حقیقی برسانند.
منبع : دو هفته نامه «دنیز» ، شماره 22 مورخ 30/6/91 - چاپ ارومیه