دورنالار (عاشیق شعری)
اوروج محمد پور - اورمیه
باش گؤتوروب نه دیاره گئدیرسیز
بیزیم بو اؤلکه ده قالین دورنالار
بوفقیرین باغرین شان شان ائدیر سیز
شاهپرآچین، قاناد چالین دورنالار.
بیزیم یئرده قیش فصلینده بوراندی
سیز گئدن دیارلار ایندی آراندی
یارادان یارادیب، روزی وئرندی
هر یاندا خوش اولا حالیز دورنالار.
وطنیم حصاردی، یئریم خان دیزه
داغلاری آشارسیز، ائنرسیز دوزه
بیر شادلیق خبری گتیرین بیزه
او وطنی خبر آلین دورنالار.
یازیق جانیم بو دنیادان کؤچنده
عجل شربتینی آلیب ایچنده
قاناد چالیب خان دیزه دن کئچنده
اوروجو دا یادا سالین دورنالار.
یا حسین بن علی!
عماد الدین نسیمی ( قرن 8 هـ.، عارف شهید)
نور چشم اولیاسین یا حسین بن علی
درّ تاج اتقیاسین یا حسین بن علی
مخزن اخلاق و لطف و منبع هر معجزات
معدن جود و سخاسین، یا حسین بن علی
سنسن اشراف ائیله ین صبح ازلده عالمی
نور شمس والضحی سین یا حسین بن علی
هم شریعت، هم طریقت، هم حقیقت، معرفت
سنده دیر، مشکل گشاسین، یا حسین بن علی
میوه ی باغ نبوت سن، گل باغ حبیب
نور عین مصطفی سین یا حسین بن علی
طیب و طاهر کیم اول خیر النسانین فخری دیر
گوهر خیر النسا سین یا حسین بن علی
بیر صدفدن دیر ایکی درّ یتیم بی بهاء
چون حسن احسن لقاسین، یا حسین بن علی
مؤمن و منکر قاپوندا بولمادی رد و قبول
هم امام پیشواسین یا حسین بن علی
ذره ی مهرین هواسینا دوشن عاشیقلری
حاشا کی محروم قویاسین یا حسین بن علی
جان و دلدن درویشین گؤونلو سنین مهرینده دور
شعله دن آییرمییاسین یا حسین بن علی
چون «نسیمی» مدح ائدیب مدحین امید ائدر بوگون
یارین آنی قورتاراسین یا حسین بن علی!
خاطیرلاما: عزیز اوخوجولار دقت یئتیرسینلر کی بیز نسیمی نین بو شعریندن نئچه بیتینی اختصارلا گتیردیک و شاعرین اؤز یازدیغی دیل و لهجه ده اسکی نسخه لرین اساسیندا نقل ائتدیک. تأسفلر اولسون کی بیر سیرا اشخاص خاص سببلره گؤره آذربایجانین اسکی و اصیل ادبیاتینی و کلاسیک لرین اثرلرینی ده ییشیر، معاصیرلشدیریر، اصلینی ایتیرمک ایسته ییرلر. حال بوکی اسکی ادبیاتی معاصر قایدالارا اویغونلاشدیرماق (معاصر سازی) آذربایجان ادبیاتتینا بؤیوک خیانتدیر! و نسیمی نین تورکجه دیوانینی ایراندا بعضی شخص لر نئچه دفعه معاصرلشدیریبلر و خیانت ائدیبلر. سعی ائدین قدیم نسخه لری تاپیب اصلینی الده ائده سیز. بو حاقدا گله جکده آرتیق معلومات وئره جه ییک ان شاءالله تعالی - یا علی!
عباس بارز هم رفت
استاد «عباس اسلامی» متخلص به «بارز» شاعر شهیر شهرستان اهر در ناحیه شمالی استان آذربایجان شرقی روز 24 آبان 1390 (عید غدیر 1432) در 91 سالگی، دنیای فانی را وداع گفت. خبرش را دوست شاعرم اکبر حمیدی علیار به من داد. خدایش رحمت کند مردی خوب و شاعری با احساس بود و به دو زبان آذربایجانی و فارسی شعر می سرود و عضو انجمن ادبی استاد شهریار در سالهای قبل از انقلاب بود و اشعارش در نشریه ویژه آن انجمن در دهه چهل تا جایی که به خاطر می آورم، چاپ شده است البته من آن وقتها یک بچه دهاتی 5 – 6 ساله بوده ام، این نشریه را در آرشیو کتابخانه تربیت تبریز در دهه شصت به جناب منصور خانلو دیده ام و تورقی کرده ام، یادش بخیر. عباس بارز را هم نخستین بار در سال 1365 در دفتر روزنانه «فروغ آزادی» در تبریز و در محضر مرحوم استاد یحیی شیدا دیدم. او یک عمر صمیمیت و صداقت و سادگی شاعرانه و روستایی را یکجا در شعر و هنر زندگی اش داشت و جذابیتش هم درآن بود. کتاب «ائل دایاقینا سلام» او به شیوه « حیدر بابایه سلام» شادروان استاد شهریار بود که در سال 1346 در تبریز چاپ شده است با مقدمه محمد مصری و خود شاعر. بعدها هم گویا کتاب کوچکی از اشعارش را منتشر کرده بود و مجموعه شعر « یاسلی ساوالان» (سبلان عزادار) ظاهراً آخرین کتابش است. او در ادبیات آذربایجان جایگاه خاص خود را دارد.
امروز چهارشنبه 25 آبان 1390 در کانون شعر و ادب حوزه هنری آذربایجان غربی در ارومیه، یاد و خاطره مرحوم بارز را گرامی داشتیم و من در باره ویژگی های شعری و منش آن فقید حرفهایی زدم و جناب استاد محمود شامی شاعر مشهور ارومیه هم خاطره سفر مرحوم بارز به ارومیه و روستای زادگاه شامی را بازگو کرد... از یکی از دوستان هم تلفنی شنیدم که مسئولان فرهنگی استان در باب محل دفن مرحوم بارز مثل اینکه اهمیت لازم را نداده اند!...
در اینجا مطلع و مقطع یکی از غزلهای ترکی عباس بارز را می آورم:
سوزگون باخیشلار آلدی الیمدن توانیمی
کیپریک اوخ اولدو، دگدی دله، تؤکدو قانیمی...
عاشق قوجالسا سئوگیسی گؤزدن سالار اونو
یا رب قوجالتما «بارز» شیرین زبانیمی!
و ترجمه اش به فارسی برای عزیزانی که ترکی نمی دانند:
نگاه مست تو جانا تاب و توانم را از کف برد
مژگانت مثل تیری به دلم نشست و خونم را ریخت....
عاشق چون پیر شود، از چشم محبوبش می افتد،
یا رب «بارز» شیرین زبان را پیر مگردان.
تسلیت میگویم به خانواده و فرزندانش به خصوص فرزند شاعرش بابک اسلامی. یادش گرامی باد.
مصطفی قلیزاده علیار
تحلیل
ایران بهترین مسیر برای صادرات گاز به شرق و غرب است
اخیراً برخی از کشورهای اروپایی با دولت ترکمنشتان توافق کرده اند که گاز این کشور حوزه خزر را از طریق جمهوری آذربایجان با کشیدن خط لوله ای به طول دو هزار کیلو متر – معروف به خط ترانس خزر- به ممالک اروپایی انتقال دهند. این طرح با صرف نظر از دلایل سیاسی فراوان، متضمن هزینه های سرسام آوری است که نهایتاً از جیب مردم ترکمن هزینه خواهد شد و از نظر امنیتی هم مطمئن نیست.
ایران و روسیه مخالفت خود را احداث این خط لوله گاز از طریق دریای خزر، اعلام داشته، آن را به دلیل تعیین نشدن رژیم حقوقی این دریا در میان پنج کشور ساحلی خزر، غیرممکن دانسته اند.
به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران(econews.ir )؛ از آنجائی که کشورهای واقع در شرق از جمله هند، پاکستان، افغانستان و چین در آینده نیاز بیشتری به واردات گاز خواهند داشت و از سوی دیگر اروپا بدنبال خروج از انحصار واردات انرژی است و با توجه به سابقه قطع گاز در گذشته از سوی روسیه به منابع گاز کشورهای واقع در ساحل دریای خزر و آسیای مرکزی توجه دارد.
برهمین اساس مسیرهای فعلی انتقال انرژی پاسخگوی نیازهای جدید نیستند و همانگونه که اروپا بدنبال احداث خطوط لوله جدید است کشورهای واقع در شرق نیز در پی راههایی برای دریافت منابع انرژی بویژه سوخت پاک و کم هزینه "گاز" هستند.
در این میان موقعیت استراتژیک و بینظیر ایران، دارا بودن ذخایر عظیم گازی تثبیت شده حدود 30 تریلیون مترمکعبی و داشتن زیرساخت های عظیم انتقال، این امکان را فراهم می کند که صادرات گاز به شکل بلندمدت و با اطمینان بیشتری صورت گیرد و این موضوع از نظر اقتصادی مورد توجه همه کشورهای واردکننده بوده و هست.
از سوی دیگر به جز توان صادرات گاز تولیدی در ایران، کشور ما قادر است گاز کشورهای منطقه از جمله ترکمنستان را به بازارهای جهانی و مشتریان این کشورها انتقال دهد که نمونه آن بهره برداری از خط دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران است.
برای ترکمنستان نیز که به فکر انتقال گاز به ترکیه و هند است هیچ مسیری اقتصادی تر و مطمئن تر از مسیر ایران مطرح نخواهد بود زیرا در غیر این صورت ترکمن ها باید توافق جمهوری های آذریایجان و ارمنستان و کشور ترکیه در سمت شمال و شرق ازبکستان و از جنوب شرق افغانستان را بدست آورند و این موضوع نیازمند صرف وقت، سرمایه گذاری و هزینه های هنگفت است.
در زمان حاضر شبکه فشار قوی سراسری گاز ایران از شش نقطه به کشور ترکیه، جمهوری های آذربایجان، ترکمنستان و نخجوان متصل بوده و صادرات گاز طبیعی به ترکیه و ارمنستان و واردات از ترکمنستان و سواپ گازی از جمهوری آذربایجان به نخجوان با آن انجام می شود.
این خط لوله می تواند گاز ایران و یا کشورهای واقع در شمال کشورمان را به پاکستان، عراق، کویت، امارات متحده عربی و دیگر نقاط قابل دسترس برساند.
از سوی دیگر احداث خطوط لوله انتقال گاز از شرق به غرب از طریق دریای خزر – ترانس خزر- بسیار هزینه بر بوده و خطرات زیست محیطی دارد زیرا این مسیر زلزلهخیز است و در صورت وقوع هر نوع حادثه طبیعی در مسیر این خط، آلودگی های زیست محیطی فراوانی موجودات دریایی و اکوسیستم و حاشیه نشینان بزرگ ترین دریاچه جهان را تهدید خواهد کرد.
به جز مسایل زیست محیطی احداث چنین خط لولهای در زمان حاضر که تدوین رژیم حقوقی دریای خزر به پایان نرسیده، مستلزم توافق هر پنج کشور ساحلی آن است که چنین توافقی نیز وجود ندارد.
براساس اعلام مقام های رسمی، کشورمان به دلایل زیست محیطی، حقوقی و دیگر ملاحظات با احداث این خطوط بشدت مخالف بوده و روسیه نیز موضع مشابهی دارد.
اکنون قراردادهایی توسط شرکت ملی صادرات گاز برای افزایش واردات گاز از ترکمنستان تا سقف 14 میلیارد مترمکعب، واردات گاز از جمهوری آذربایجان، سوآپ گاز به جمهوری نخجوان، صادرات گاز به ترکیه، سوئیس، ارمنستان و پاکستان نهایی شده و کشورمان آماده صدور گاز طبیعی به سوئیس است و مذاکراتی نیز بین این کشور و ترکیه برای انتقال گاز ایران در حال انجام است.
ایران قرار است تا سال 2012 در مرحله اول سالانه یک میلیارد و 500 میلیون مترمکعب و در مرحله دوم چهار میلیارد مترمکعب گاز به سوئیس صادر کند.
در همین زمینه مذاکراتی نیز با کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی برای صادرات گاز در حال انجام است.
در همین پیوند باید اشاره کرد کارشناسان انرژی معتقدند با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، طرح های جمع آوری گازهای همراه نفت و جلوگیری از سوختن آنها، اصلاح الگوهای مصرف، روزآمد کردن تجهیزات و فناوری ها در صنایع و نیروگاهها و فعال شدن در انتقال گاز دیگر کشور ها به بازاهای مصرف و سوآپ (مبادله پایاپای) سهم جهانی صادراتی گاز ایران از مقدار فعلی تا 10 درصد افزایش خواهد یافت.
براساس اعلام مسوولان شرکت ملی گاز ایران در مجموع با اکتشافات جدید حجم ذخایر گاز طبیعی ایران در زمان حاضر به نزدیک 30 تریلیون مترمکعب رسیده که حدود 50 درصد از این ذخایر در میادین پارس جنوبی است.
توسعه طرحهای صادرات گاز از طریق خط لوله و پروژه های ال.ان.جی حدود 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد.
توان تولید انواع گاز ترش و شیرین ایران در زمان حاضر به 630 میلیون مترمکعب در روز رسیده
و روزانه حدود 540 میلیون مترمکعب گاز طبیعی در 13 پالایشگاه گاز کشور فرآورش می شود.
وزارت نفت در برنامه پنجم توسعه دسترسی به افزایش تولید گاز از 600 میلیون مترمکعب به یک میلیارد و 111 میلیون مترمکعب را هدف گذاری کرده است.
در یک نگاه کلی می توان گفت سهم گاز در سبد انرژی کشورمان به حدود 63 درصد رسیده است، مجموع خطوط انتقال فشار قوی گاز موجود و احداث شده در کشور نیز از آغاز فعالیت شرکت ملی گاز ایران تا سال 57، معادل دو هزار و 900 کیلومتر بود که این میزان هماکنون بالغ بر 30 هزار کیلومتر شده که نشانگر بیش از 10 برابر شدن ظرفیت انتقال گاز در سراسر کشور است.
در برنامه پنجم توسعه کشور، احداث پنج تا شش هزار کیلومتر خط انتقال گاز فشار قوی و 20 تا 22 ایستگاه تقویت فشار گاز پیش بینی شده است که این طرح ها با اعتباری نزدیک به 9هزار میلیارد تومان انجام خواهد شد و می تواند بر توان صادراتی کشور بیافزاید.
منبع: دو هفته نامه «دنیز» شماره 4
بهادر و سونا (رمان ترکی)
بدیعی نثر خزینه لری
آذربایجانین بدیعی نثر تاریخینده نریمان نریمانوفون (1870 – 1925) فخری یئری واردیر. او سیاستچی، انقلابچی، معلم و دولت خادمی اولماقلا برابر، اجتماعی حیات عالمینه بیر یازیچی - ادیب کیمی قدم قویموشدور. ن – نریمانوفون سیاسچی و دولت خادمی اولماغی باره ده مختلف سؤز- صحبتلر دئییلسه ده، بؤیوک یازیچی اولماغیندا هئچ بیر سؤز یوخدور. یازیچی پیئس لرینده اولدوغو کیمی، مقاله لر، حیکایه لر و دیگر نثر اثرلرینده ده اجتماعی حیاتین بؤیوک مسئله لرینی قلمه آلمیشدیر. اونون بو نوع بدیعی نثر اثرلرینه نمونه اولاراق « بهادر و سونا» ( سُنا بر وزن مُنا) آدلی قیساجا رُمانی(1899) یاخشی مثالدیر. رمانین مضمونی و مناقشه سی، بهادرایله سونانین فجیع سئوگیسی اوزرینده قورولموشدور. بهادر آذربایجانلی مسلمان و سونا ارمنی دیر. ایکیسی ده گؤزو آچیق ضیالیدیرلار. ایکسی ده اؤز خلقلرینی سونسوز محبتله سئویرلر. لاکین بو اونلارین دیگر خلقلره اولان دوستلوق مناسبتینه مانع اولمور. اونلار باشقا خلقلره ده حؤرمت بسله ییرلر. اثرین جانینا، قانینا و ایلیگینه، قهرمانلارین وارلیغینا خلقلر دوستلوغو مفکوره سی، حقیقی هومانیزم روحی ( حسّ نوع دوستی) حاکم دیر. ن- نریمانوف یارادیجیلیغینا خاص اولان انسان سئورلیک، « بهادر و سونا» رمانیندا اؤزونو داها آچیق گؤسترمیشدیر ...
بهادر و سونا
(اختصارلا)
یایین ایستی گونلریندن بیری ایدی، گونون آخیرینجی شفقی اوجا آغاجلارین باشینی قیزیل رنگده ائتمیشدی و نازیک یئل یاوش – یاواش اسیب یاپراقلاری ترپه دیردی. بئله بیر گؤزل وقتده آغاجین آلتیندا، اوتون اوستونده بیر اونیوئرسیتت طلبه سی (دانشجو) اگلشمیشدی و هردن بیر اؤز اطرافینا نظر یئتیریب فکره گئدیردی... آخشام یاواش – یاواش آرایا گلددی، گون مغربه یووقلاشدی، قالین مئشه، یاشیل اوت آدام بویوندا، گؤزل قوشلارین نغمه لری، ایتی بولاقلارین قیژیلتیسی، هوانین تمیزلیگی انسانا لذت وئریب، ... بهادر دفترچه سینی خیلاق یازاندان سونرا مئشه ده گزیردی....
بهادر ماهوت آلماق فکری ایله بیر مغازایا وارد اولدو. مغازا صاحبی ایکی آرشین یاریم اؤلچوب کسدی، سونرا کاغاذا قویوب وئردی و بیر آز فکردن سونرا بهادردان سؤال ائتدی: جنابینیز طلبه سینیزمی؟
- بلی؛ بهادر جواب وئردی.
- سیزین یولداشلاردان بورادا چوخدورمی؟
- خیر، آنجاق اوچ نفریک.
- بس سیزلردن هئچ مسلمان وارمی؟
- بلی، آنجاق بیر نفر وار.
- سیز بویوردوغونوز شخص فارسجا بیلیرمی؟
- بلی، بیلیر.
- بس نه واقت زحمت چکیب منی اونونلا آشنا ائدرسینیز؟
بهادر بیر آز فکردن سونرا جواب وئردی: او منم! سیزین قوللوغونوزدا دورموشام .... سیز نئچون فارسجا بیلن آختاریرسینیز؟
مغازا صاحبی جواب وئردی: منیم بیر قیزیم وار، «قیز اینیستوتونو» قورتاریب تورکجه دخی یاخشی بیلیر و حتی یازیردا. ایندی فارسجا اوخوماق ایسته ییر، اونا گؤره من ده آدام آختاریردیم، سیزه راست گلیب، نهایت خوشحال اولدوم، امیدوارم کی، بو باره ده منه کؤمک لیک ائدرسینیز.
بهادر: چوخ عجب! ... بو باره ده من سیزه کؤمک لیک ائدرم....
+ + + + +
بهادر: سونا خانم! سیزده درد اولونجا قویون منده اولسون! ... بیزیم ملت غیر ملت لردن دالدا قالیبدیر.
سونا: سیزین ملت یعنی نئجه دالدا قالیبدیر؟
- دخی نئجه دالدا قالماسین بیر ملت کی، دونیا علم لریندن قاچاق دوشوبدور؟
- حق بویورورسونوز.
سونا بو سؤزلردن سونرا، بیر آز فکره گئدیب دئدی: حقیقت چوخ چتین مسئله دیر. مسلمان ملتی نین و یا مسلمان دولت لری نین هر یئرده تنزلده یاشاماقلارینا سبب نه اولا عجبا!؟ من بیر نئچه فیلاسوف انشالاریندا (یازیلاریندا) اوخوموشام گویا اسلام اؤزو علمین انتشار تاپماغینا مانع دیر!
بهادر بو سؤزلردن سونرا دقتله باخیب گولومسوندو و دئدی: سونا خانم ظاهرده بئله گؤرنور، فقط بو مسئله یه بیر آز احتیاطلی گیریشمک لازمدیر... اسلامین باره سینده مذکور بد گمان اولانلار دئمک اولار کی اؤز سهولرینی دوشونورلر. اسلام حقیقت ترقی یه یعنی علمه دوشمن اولسایدی بنی عباسیلر اسپانیادا اولان وقت ترقی یولوندا بولونمازدیلار. همان عربلر و همان اسلام! عجبا نه سببه اول وقت اسلام اونلارین علم یولوندا ترقی لرینه مانع اولموردو؟... بونا بر عکس گرک دئییله: هر دین جماعتین ترقیسی ایچون گلیر. دین گتیرن ( پیغمبر) جماعتین خیرینی البته نظرده توتور...
بو منوال ایله بهادر و سونا هر گون درسدن سونرا بو طور صحبتلره جدی صورتده گیریشیردیلر.... او گون بیر آز صحبتدن سونرا، سونا بهادرین یانینا گلیب عادته گؤره آقوقشقانین قاباغیندا اوتوردولار. درسدن سونرا بهادر بو شعری آواز ایله اوخودو:
مرغ صیاد توام، افتاده ام بر دام تو
یا بکش، یا دانه ده، یا از قفس آزاد کن!
سونا بو سؤزلری آنلاییب، اورکدن بیر آه چکیب، یاناقلاری اود کیمی پاریلدادی....
منبع: دو هفته نامه دنیز، شماره 4 ، ص 7