گزارش همایش جلوه های حسینی در تاریخ و فرهنگ، شهرستان جلفا
به گزارش خبرنگار هفته نامه «دنیز»، این همایش که به همت انجمن میراث تاریخی و فرهنگی ارس و با همکاری سازمان منطقه آزاد ارس و ستاد اقامه نماز جمعه شهر جلفا و منطقه آزاد با حضور تعدادی از اساتید شعر و ادب و مسئولان شهرستانی در مورخه 25 آبان ماه سال 1396 در محل سالن آمفی تئاتر سالن پردیس ارس دانشگاه تهران برپا شده بود، جمعی از اساتید و پژوهشگران و شاعران به ارائه آثار و افکار و مقالات خود پرداختند.
در ابتدای برنامه، دکتر اکبر صبوری، مدیرعامل انجمن میراث تاریخی و فرهنگی ارس به عنوان دبیر علمی همایش طی سخنانی از مساعدتهای منطقه آزاد ارس در برگزاری همایش مزبور تقدیر و تشکر کرد. سپس طی گزارشی، به بیان اهمیت تاریخی و فرهنگی منطقه جلفا پرداخت و گفت: جلفا دارای تاریخ بلند فرهنگی و سیاسی و اجتماعی است اما امروز فقط به عنوان یک شهر مرزی تجاری و گمرکی شناخته می شود.
صبوری تاکید کرد: ما امروز وظیفه داریم میراث فرهنگی و تاریخی شهرستان جلفا را برای نسل نو و فرهیختگان و اهل فرهنگ و تاریخ و ادب ایران و دنیا معرفی کنیم.
وی سپس به تشریح اهداف و برنامه های کلی انجمن میراث تاریخی و فرهنگی ارس پرداخت و اهم اهداف آن را تاکید بر شناسایی ظرفیت های فرهنگی و علمی و اجتماعی منطقه؛ تاکید بر ضرورت همایش ها، سمینارها عمومی و تخصصی در راستای شناساندن منطقه؛ تاکید بر انسجام و اتحاد کلیه ارگانهای دولتی، علمی و فرهنگی ، کشوری و لشکری، اساتید و شخصیتها در راستای ارایه خدمات علمی، فرهنگی و دینی و اجتماعی در منطقه؛ ضرورت پرداختن به تاریخ و جغرافیای منطقه؛ اهمیت دادن به ویژگی های بین الملللی منطقه آزاد ارس؛ شناسایی و شناساندن مفاخر و مشاهیر منطقه آزاد ارس عنوان کرد.
به گفته دکتر صبوری، وی از چندین سال پیش به فکر برگزاری همایش علمی برای قیام امام حسین( علیه السلام) در ایام محرم بود، تا اینکه امسال با مساعدتهای مهندس عرب باغی مدیرعامل محترم منطقه آزاد ارس و نیز حجتالاسلام و المسلمین سنجری امام جمعه شهر جلفا و منطقه آزاد ارس این امر محقق گردید. بر اساس این گزارش تعداد 10 مقاله در حوزه منطقهای (مراسم و فرهنگ عزاداری در منطقه جلفا) و 26 مقاله در حوزه عمومی به دبیر خانه علمی همایش واصل گردیده بود، که پس از بررسی توسط اعضاء کمیته علمی همایش 5 مقاله در حوزه منطقهای و 5 مقاله در حوزه عمومی به عنوان مقالات برتر انتخاب شدند.
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی جلفا طی سخنانی گفت: امام حسین (ع) از همه هستی خود برای بقای اسلام گذشت. حجت الاسلام سیدمحمدی افزود: شایسته است ما در عمل خود را به امام حسین (ع) نزدیک کنیم تا مشکلات جامعه کاهش یابد. وی تصریح کرد: ائمه اطهار (ع) برای امام حسین (ع) عزاداری میکردند و امام محمدباقر (ع) وصیت کرد که از ارثیه ایشان هزینه کنند و به مدت ده سال در صحرای عرفه و در بین حجاج جهان اسلام برای سید الشهداء سوگواری نمایند و مسلمانان در مظلومیت اباعبدالله الحسین (ع) گریه کنند.
سید محمدی با اظهار تاسف از اینکه در عزاداریها اغلب برنامهای منسجم و مطابق روش ائمه اطهار (ع) نداریم، گفت: هر کدام از هیئتهای عزاداری که فاقد یک عالم دینی است، معمولا دارای مشکلاتی دارند که استفاده از آلات موسیقی در عزاداری یکی از اینهاست.
اولین سخنران پنل اول مصطفی قلیزاده علیار شاعر، نویسنده، روزنامه نگار و برنده جایزه بین المللی شهریار (1396) و مولف بیش از 25 جلد کتاب در زمینه های تاریخی، ادبی و دینی، بود. وی ضمن سخنانی بر اهمیت برگزاری چنین همایش هایی تاکید و از دست اندرکاران آن تشکر کرد و گفت: ادبیات مرثیه و شعر عاشورایی به زبانهای عربی و فارسی و ترکی یکی از عوامل ترویج و ماندگاری اهداف امام حسین (ع) است.
این محقق و شاعر افزود: شعر عاشورایی از روز عاشورا با رجزخوانی یاران امام حسین شروع شد و در طول تاریخ توسط شاعران و نویسندگان و عالمان متعهد به شکل شعر و کتاب تاریخ و مقتل نویسی ادامه یافت که امروز ادبیاتی بسیار غنی و سرشار از ذوق و معارف و هنر به شمار میرود.
قلیزاده علیار آنگاه به بیان چکیده مقاله خود با عنوان «شاخصه های اصلی مناقب و مراثی اهل بیت (ع)» برای حاضران پرداخت. به گفته این محقق ادبی و دینی، شعر مدح و مرثیه در ستایش و سوگ خاندان نبوت و امامت (ع) عمری به قدمت تاریخ اسلام دارد. از اولین سالهای ظهور اسلام، اشعاری در ستایش اخلاق و اهداف و عظمت حضرت رسول (ص) توسط شاعران مسلمان از جمله ابوطالب عموی پیامر و حتی گاه شاعران غیر مسلمان از جمه«اعشی» سروده شد که در تاریخ ثبت شده است. این سنت هم در زمان حیات حضرت رسول و هم در دوره ائمه اطهار (ع) از سوی شاعران متعهد ادامه داشت و تا امروز هم شاعران مسلمان در مدح و مرثیه اهل بیت (ع) به زبانهای مختلف داد سخن داده، دیوانها ساخته و شاهکارهایی ماندگار وتاثیر گذار آفریدهاند که دراین عرصه میتوان به شاعران بزرگی چون کمیت اسدی، دعبل خراعی، سید رضی، کسائی مروزی، عطار، مولانا، سعدی، جامی، نسیمی، فضولی بغدادی، محتشم کاشانی، سید حیدر حِلّی و...اشاره کرد.
این نویسنده و پژوهشگر مسایل فرهنگی، با خواندن نمونه ایی از اشعار ترکی و فارسی و عربی در مدح و مرثیه اهل بیت (ع) از شعرای متقدم و معاصر، شاخصهای بنیادین اشعار مدح و مرثیه اهل بیت(ع) و عناصر اصلی این قبیل اشعار آیینی را در سه محور کلی تشریح کرد: 1- معرفتافزایی (شامل عقاید اسلامی، امامشناسی، تاریخشناسی و قرآن محوری) 2- حماسه پردازی حقیقی (بیان حماسههای واقعی و فضایل حقیقی اهل بیت) 3- ذکر مصائب و مظلومیت اهل بیت (ع) خصوصا حادثه کربلا.
دکتر حسن حضرتی استاد تاریخ دانشگاه تهران سخنران ویژه این همایش درباره «زمینه های فکری رخداد عاشورا» صحبت کرد. به گفته دکتر حضرتی آن چه در سال 61 هجری قمری، 50 سال پس از وفات پیامبر، دردشت کربلا اتفاق افتاد در بستر طبیعی مجموعهای از تحولت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فکری بود که بدنبال هم اتفاق میافتاد و زمینه را برای رخداد دیگری فراهم مینمود. اینکه تصور کنیم این اتفاق امری غیر طبیعی بوده و جامعه انتظار وقوع آن را نداشته و از وقوع آن دچار شوک شده است، با واقعیات تاریخی همخوانی و سازگاری ندارد.
دکتر حضرتی سپس به تحولات فکری که منجر به رخداد عاشورا شد اشاره کرد و گفت: تفسیر وارونه از اسلام نوه پیامبر را خارجی دانست و بر قتل او و یارانش مهر تایید زد. آنچه اتفاق افتاد به نام اسلام و به دست مسلمانان بود و مبانی فکری آن نیز از دل آموزههای دینی بود؛ اما کدام دین؟! ایشان در ادامه نظریه خلیفة الهی به عنوان باور مشروعیت بخش خلافت امویان را تبیین کرد. این که چگونه این تفکر هاله ای از تقدس دور حاکمیت امویان کشید و زبان نخبگان رادر انتقاد از بنی امیه بست و آنها را برگزیده و نماینده قدرت الهی معرفی کرد.
دکتر حضرتی در اخر به این نکته ظریف اشاره کرد که معاویه به عنوان موسس خلافت بنی امیه، باور خلیفه اللهی را از اختیار ملوک عجم گرفته بود. باوری که ریشه در نظریه فره ایزدی ایران باستان داشت.
سخنران بعدی پژوهشگر تبریزی خانم منصوره وثیق مولف چند کتاب با عناوین «نوروز در آذربایجان»، «مرثیههای قدیمی ترکی آذری» و «بانوان مرثیه سرا و شاعرههای آئینی آذربایجان» بود. وی با قرائت مقالهای تحت عنوان «نگاهی به مرثیه سرایی زنان در آذربایجان» به سخنرانی پرداخت. ایشان ضمن بیان مقدماتی درباره واژه مرثیه به بیان جایگاه آن در ادبیات شیعی و مذهبی مردم ایران زمین پرداخته آن را بازتاب هویت درونی و علاقه قبلی مردم این سرزمین به اهل بیت و ائمه اطهار علیهم السلام دانست. وثیق در بیان نقش زنان در مرثیه سرایی به این موضوع اشاره کردکه اولین کسی که بعد از شهادت حضرت ابوالفضل العباس و برادرانش در کربلا، بر ایشان مرثیه گفت، مادرشان ام البنین (س) بود. هر روز در بقیع برای پسرانش مرثیه میخواند و میگریست. مردم نیز اجتماع کرده و با مرثیه او می گریستند. ام کلثوم سلام الله علیها، دختر حضرت امیر المومنین نیز خطبه ای در نهایت بلاغت با تاثیر بسیار در کوفه خواند و زنان کوفه گریستند و مویه و ناله سر دادند و موها پریشان کردند. خانم وثیق در ادامه به نقش زنان ایرانی در مرثیه سرایی پرداختند. بر این اساس در سروده شدن ترکیب بند معروف و بی مانند محتشم کاشانی، یکی از زنان سلسله صفوی یعنی پریخان خانم دختر شاه تهماسب نقش داشت. او بود که محتشم را به سرودن اشعار درمدح و مراثی اهل بیت عصمت و طهارت تشویق کرد. در دوره قاجاریه هم علاوه بر فتحعلی شاه و ناصرالدین که مرثیه عاشورایی سرودند، این علاقمندی به شعر مرثیه در بین زنان، دختران و عروسان این سلسله نیز وجود داشت.
خانم وثیق سپس به نقش زنان آذربایجان در سرودن مرثیه به دو زبان فارسی و ترکی اشاره کرد و گفت: بعد از عهدهنامه ترکمنچای نیز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در آن سوی رود ارس، قفقاز، همواره رواج داشت و پیوستگیهای تاریخی، فرهنگی، دینی، زبانی و اجتماعی دو طرف ارس سبب شد تا شاعران این دو منطقه به موضوعات یکسانی بییندیشند. زنان شاعره نیز از این قاعده مستثنی نبوده همانند مردان دست به آفرینش های ادبی فاخر و بدیع زده، و در حوزه ادبیات عاشورایی، مرثیه، نوحه های خوب و وزین سرودند.
سخنران پایانی پنل اول آقای دکتر روح الله موسوی به بررسی اعتبار کتاب « اللهوف علی قتلی الطواف» نوشته عالم بزرگ شیعی قرن هفتم علی بن موسی بن طاوس پرداخت که یکی از منابع مهمی مرثیه است و قرنها معروفیت خود را در میان شیعه حفظ کرده و دارای نکات ارزنده ای در زمینه قیام عاشوراست.
موسوی طی توضیحاتی را در باره شرح و حال، شخصیت، اساتید، شاگردان و تالیفات متعدد و وفات و مدفن سید ابن طاووس، گفت: از کتاب « اللهوف» هفت نسخه در کتابخانههای معتبری چون کتابخانه آیتالله العظمی مرعشی نجفی در قم، کتابخانه ملک تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آستان قدس رضوی و نیز کتابخانه برلین موجود است.
به گفته موسوی این کتاب از جمله کتب مرجع در مبحث مقتل ابی عبدالله الحسین علیه السلام بوده و تعداد طرق و نسخ آن نشان از اهمیت آن میان علمای فقه، حدیث و تاریخ به شمار می اید. جلالت شأن نگارنده این کتاب کافی است تا بتوان آن را از جمله تالیفات دقیق و خالی از هر گونه شائبه تحریف در وقایع تاریخی دانست.
دکتر محمدحسین اسماعیلی سخنران دیگر همایش به تفصیل «جلوه های مراسم و فرهنگ عزاداری ماه محرم در روستای قره بلاغ» شهرستان جلفا را تشریح کرد. به گفته وی واقعه عظیم کربلا چنان تاثیری در فرهنگ مسلمانان گذاشته که امروزه مراسم عزاداری ابا عبدالله الحسین با فرهنگ مسلمانان و به ویژه شیعیان امتزاج یافته است و انفکاک آن از فرهنگ بومی میسر نیست.
دکتر اسماعلی در ادامه سخنرانی خویش به وجوه تشابه و تفاوت مراسم عزاداری روستای قره بلاغ با دیگر جاها پرداخت و تفاوت های اساسی این مراسم در قره بلاغ را با روستاهای همجوار در این عنوان بازگو کرد.
وی گفت: دراین روستا، پیران و جوانان، زنان و مردان، نوجوانان و کودکان با شور و هیجان خاصی در مراسم سینه زنی، زنجیر زنی، شبیه خوانی، و احسانهای اباعبدالله الحسین شرکت میکنند و هیچ گونه اسباب موسیقی، از قبیل طبل، سنج و شیپور در مراسم عزاداری روستای قرهبلاغ دیده نمیشود.
محمد گاوبانی سخنران دیگر همایش از هیت چهارده معصوم هادیشهر شمالی بود که مقالهای تحت عنوان «مراسم و فرهنگ عزاداری در هادیشهر شمالی» (هیت چهارده معصوم) برای حاضران ارائه کرد و نحوه اجرای مراسم عزاداری امام حسین در هادیشهر در ایام محرم را توضیح داد و سپس به دیگر فعالیتهای فرهنگی هیت چهارده معصوم در طی ایام سال پرداخت، از جمله: ترتیب دادن مراسمات مذهبی در سایر مناسبتهای مذهبی، جمع آوری کمک های مردمی و ارسال آن به افراد نیازمند.
اولین سخنران پانل سوم آقای دکتر حسن زاده دانشیار دانشگاه الزهراء تهران با مقاله ای تحت عنوان« مقایسه تحلیلی رفتار سیاسی کوفیان و یاران امام حسین» بود. به گفته دکتر حسن زاده، کالبد شکافی فرهنگ رفتاری دو گروه کوفیان و حسینیان نشان می دهد که وفاداری این دو گروه از دو جنس و ماهیت متفاوتی برخوردار است. وفاداری کوفیان آمیزه ای از ترس و عصیبت قبیله ای و چشمداشت مادی بود. این وفاداری مشکلاتی چون تذبذب رفتاری، بی ریشه بودن وفاداری، خشونت های آنی و پیش بینی نشده را دامن می زد. بر این اساس کوفیان نه در اطاعت از عبیدالله بن زیاد و نه در دشمنی با امام حسین صداقت لازم را نداشتند. دکتر حسن زاده در ادامه سخنرانی خود درباره وفاداری بر این نکته اشاره فرمودند که، بحران وفاداری پدیدهای فراگیر در جامعه اسلامی آن روز بود. در حالی که وفاداری یاران ابا عبدالله حسین (ع) بر آمده از ارزشهای دینی و عشق به امامشان بود. عشق به شهادت که نماد برجسته وفاداری در نزد حسینیان بود، خیلی در فرایند وفاداری یاران امام جای تأمل دارد. دلیلش نیز این بود که اندک یاران امام برای وفاداری خود انتظار مادیات و زندگی خوش نداشتند بلکه خطرات جانی برایشان داشت. دکتر حسن زاده در بخش پایانی سخنرانی خویش به نوع شناسی وفاداری در روز عاشورا پرداخته و بر آن دو مفهوم متفاوت وفاداری دنیایی و وفاداری ایمانی را اطلاق کرد.
سخنران پایانی پانل دوم جناب آقای دکتر ابوالفضل عابدینی لیواری استاد دانشگاه تهران بود. این سخنرانی درباره« جلوه های آزادی و آزادگی در قیام عاشورا» بود. به گفته ایشان، حماسه جاودانه حسینی رخداد و حسین بن علی(ع) و یاران پاک وی شهید شدند و زنان و فرزندان آن حضرت به اسارت رفتند برای آنکه نام خدا زنده بماند، عدالت و حق پیروز گردد، زحمات انبیاءو فرستادگان بزرگ الهی فراموش نشود. فداگاریهایی که در راه حقیقت و فضیلت در طول تاریخ انجام شده بود پایمال نگردد و بلاخره برای آن بود که دودمان خبیث بنی امیه، این شجره ملعونه، همه چیز را بازیچه دست خود و حکومت خویش قرار ندهد. این ها هدف های عالی انسانی آن حضرت بود. دکتر عابدینی در ادامه افزودند که رژیم سفاک اموی گمان کرد با بوجود آوردن فاجعه کربلا خواهد توانست، پیام امام حسین(ع) را خاموش کند، ولی نمی دانست که پیام حماسه عاشورا در تاریخ پایدار خواهد ماند. ایشان ععلل ماندگاری و جاودانگی این نهضت را عواملی چون مبارزه با ظلم و ستمگران، اصلاح امت محمدی، مبارزه با فساد اجتماعی، افشاگری چهره پنهانی و ضد اسلامی بنی امیه، ایجاد روح شرمساری در مردمی که از یاری امام دریغ نورزیدند، ایجاد روحیه جهاد و مبارزه و روحیه شهادت طلبی در راه خدا و قرآن و دادن درس آزادگی و زیر بار ذلت نرفتن بود.
حجت الاسلام و المسلمین سنجری امام جمعه محترم شهر جلفا و منطقه آزاد ارس نیز که پیشتر در بخش محورهای همایش موضوعاتی را پیشنهاد داده بودند در اختتامیه این همایش حضور بهم رسانیده طی سخنانی به تفسیر عرفانی حادثه عاشورا پرداختند و گفتند : عاشورا مرز بین انسانیت و غیر انسانیت ، بین بصیرت و جهل است. ایشان با استناد به احادیث معصومین(ع) بر ثواب گریستن در ماتم امام حسین تاکید کردند. حجت الاسلام در بخشی دیگر از بیاناتشان اظهار داشتند: انسان اساس اسلامیت است اما در غرب ابزار اصل زندگی است.
این همایش در پایان بعد از توزیع تقدیر نامه و جوایز به مقالات برتر- منطقه ای و عمومی، هیت های عزاداری نمونه سطح شهرستان و نیز پیرغلامان اهل بیت( ع) در راس ساعت 14:45 خاتمه پذیرفت.
منبع: دوهفته نامه «دنیز»، شماره 114؛ مورخ 16 دیماه 96
بیرینیجی اربعین حاقدا
اکبر حمیدی علیار
کربلا اولاییندان سونرا، اهل بیتین بیرینجی دؤنه اولاراق، هاچان کربلایا قاییدیشلاری بارهده و 61-نجی قمری ایل صفر آیینین 20 سینده حضرت امام حسینین (ع) و باشقا شهیدلرین مزارینی زیارت ائدیب- ائتمهملرینه گؤره تاریخچیلر و اؤزللیکله ده مقتل یازانلار آراسیندا، عصرلر بویو چوخلو مباحثهلر و دارتیشمالار گئدیب. چوخلارینین فکرینجه 40 گونده کربلادان دمشقه گئدیب قاییتماق، او دا بیر بؤلوک اسیر قادینلار و اوشاقلارلا، جغرافیایی یوللاری و مسافهنی نظره آلاراق، اولاسی بیر ایش دئییل؛ آنجاق بیر سیرا تاریخی خبرلرین، بوتون قایناقلاردا عینی اولدوغونو نظره آلدیقدا، اسیرلرین محض همن صفر آیینین 20 سینده کربلادا حاضر اولماقلارینی نتیجه چیخارماق چوخ دا چتین اولماییر. مرحوم آیتاله عندلیب همدانی (1378-1278 ش.) اؤز دیهرلی اثری "ثارالله" کتابیندا مختلف تاریخی کتابلار، قایناقلار و خبرلری توتوشدوروب، بیلیمسل، علمی و عقلی بحثلرله اهل بیتین بیرینجی اربعینده کربلایا قاییتمالارینی، فاکتلارلا ثبوت ائدیر. بو آراشدیرمانین قیسا سونوجو بئلهدیر:
اسیرلر عاشورادان ایکی گون سونرا کوفهیه چاتیرلار، ابن زیاد، یزیده مکتوب گؤندهریر و نه ائدهجهیینی سوروشور، او زامان بو سایاق مکتوبلاری، «برید» آدلانان اؤزل قاصدلر آپارارمیشلار، بوتون تاریخ و جغرافیا قایناقلاریندا بریدین کوفهدن دمشقه گئتمهسینی تخمیناً 3-4 گون قید ائدیبلر، بس 7-8 گون ایچینده یزیددن - اسیرلری شاما یا همان دمشقه گؤندر- جوابی گلیر. ابن زیاد اؤز آغاسی یزیدی سئویندیرسین دئیه، اسیرلری ایتی یول گئدن ماللار و مرکبلرله (بعضی قایناقلاردا همان بریدلرین مرکبلری ایله) یولاوزونو دایاندیرمادان شاما دوغرو گؤتورور و صفر آیینین بیرینده، یعنی تخمیناً 12 گون عرضینده دمشقه چاتدیریر. یزیدین بویروغو ایلا اسیرلر خرابه آدلی بیر یئرده ساخلانیرلار، آنجاق حضرت امام سجاد (ع) و خانیم زینبین فعالیتی نتیجه سینده، ایکی گونون ایچینده یزید، عموم مسلمانلار ایچینده حؤرمتینی ایتیرمهیی دویارکن، گؤردویو ایشیندن (اوزده ده اولموشسا) کور-پئشمان اولور، تمامی ایله اؤزونو باشقا جور گؤستریر، اسیرلره سایقیایلا یاناشماغی و بوتون گوناهلاری ابن زیادین بوینونا آتماغی اؤزونه مقصد گؤتورور، یعنی اهل بیتین شام خرابهسینده حبس اولونماقلاری آرتیق صفرین 3-نده بیتیر.
باشقا طرفدن یئنه ده بوتون قایناقلارین وئردیگی معلوماتا گؤره اسیرلره تعزیه و یاس تؤرهنلری قورماغا اجازه وئریلیر و 3 گون دمشقده عزا مراسمی برپا ائدیلیر و یزید، اسیرلری چوخ حؤرمتله اؤز یوردلاری مدینهیه یولا سالماغا قرار وئریر. نهایت نعمان بن بشیرین باشچیلیغی ایلا بیر قوروپ قوروجو، اهل بیتی صفرین 8-نده دمشقدن مدینهیه ساری گتیریرلر. ایندی آرتیق اهل بیت آزاد و سربستدیرلر، ایستهدیکلری ایشلری نعماندان طلب ائده بیلردیلر و اونلار اؤنجه کربلایا گئدیب، سونرا اورادان مدینهیه گئتمکلرینی ایستهدیلر، عزیزلرینین مزارلارینی زیارت ائتمک ایستهیی و ان اؤنملیسی کسیک باشلاری تئزراق کربلایا چاتدیریب جسدلره قوووشدورماغین گرهکلیگی بیر داها اونلارین یئیین و دورمادان یول گئتمکلرینه اساس وئردی، اونلار یئنه ده عادی واختلار 20 گونه گئدیلن 20 منزیللیک یولو، 12 گونده گئدیب کربلایا چاتدیلار.
منبع: دنیز نشریه سی، نؤمره 60- مورخ: 10 آذر 1393
خاری بولبول
اکبر حمیدی علیار
«خاری بولبول» طبیعتده
"خاری بولبول" شوشانین میللی سیموولودور. دونیانین هئچ بیر یئرینده راست گلینمهین خاری بولبول تانرینین آذربایجانا گؤندردیگی ان بؤیوک معجزهدیر. طبیعتین معجزهسیدیر. خاری بولبول سانکی گولون اوزرینه قونموش بولبولو خاطیرلادیر. بولبولون باغرینین آلتینداکی گول آل-قیرمیزی رنگه بویانیب. بو چیچکلر اساساً آلپ چمنلیگینده اولور. آران یئرده تئز سولسا دا داغلاردا اوزون مدّت قالیر.
«خاری بولبول» تاریخ و ادبیاتدا
وطن باغی آل-الواندیر.
یوخ ایچینده "خاری بولبول" ،
عؤمور سورمهلی دؤوراندیر،
سسین گلسین باری بولبول.
خاری بولبول حاقیندا بیر چوخ روایتلر موجوددور. بئله دئییرلر کی، قاراباغ خانی ابراهیمخانین قیزی «آغابهییم آغا»نی تهراندا یاشایان، قجر شاهلاریندان اولان فتحعلی شاها وئریرلر. او واخت خانلیقلار آراسیندا علاقهلر یاراتماق اوچون "نیکاح دیپلوماتییاسی" دئییلن قیز آل-وئریندن استفاده ائدیردیلر. آغابهییم آغا دا بئله بیر ازدواجین قوربانی اولموشدو. خان قیزی غوصهلنمهسین دئیه، شاهزاده سارایین یاخینلیغیندا اونون اوچون بیر وطن باغی سالدیرمیش، قاراباغ تورپاغینین یئتیردیگی بوتون آغاجلاردان، گول-چیچکلردن گتیریب همین باغدا اکدیرمیشدی. آما نه قدر ائدیبلرسه ده "خاری بولبول" گولونو عمله گتیره بیلمهییبلر. بو خلق ماهنیسی دا ائله او واختدان یارانیب، همین اووقاتا کؤکلهنیب. چوخ گومان کی بو ماهنی دا «عزیزینم قاراباغ/ شکی، شیروان،قاراباغ/ قوربت جنت اولسا دا/ یاددان چیخماز قاراباغ» بایاتیسینین شاعری، آدینی یوخاریدا چکدیگیمیز آغابهییم آغادان دیر.[1]
"خاری بولبول" طبیعته وئردیگی گؤزللیگی ایله یاناشی معالیجه اهمیتلی بیتگیدیر. "خاری بولبول"دن خلق طبابتینده مختلیف خستهلیکلرین معالیجهسینده ده گئنیش استیفاده ائدیلیر.
"خاری بولبول" خلقین یادداشیندا (افسانهلرده)
روایته گؤره بیر گون بولبول اؤز سئوگیلیسی گولون گؤروشونه گئتمک ایستهدیگی واخت برک کولک اسیر. کولهیین مقصدی گولو بولبولون گؤزلری قارشیسیندا آلچالتماق ایمیش.
کولک اؤز گوجونه، قوووهسینه حددیندن آرتیق اینانیرمیش. او اسنده، حرکته گلنده، عالمی توزاناغا بوروینده بوتون جانلیلار اونون قارشیسیندا اَییلرمیش. مقاویمت گؤسترمک ایستهینلری نئچه یئره شاخبوداق ائلهییب یئرله-یکسان ائدرمیش.
بیر گون کولک وار قوووهسیله اسیرمیش. نهنگ چینارلار، اوجا سرولر، سالخیم سؤیودلر اونون قارشیسیندا دؤنه-دؤنه اَییلیردیلر. یالنیز ظریف، گؤزل، عطیرلی گول کولهیین آزغینلیغینا، یئکهخانالیغینا تابع اولموردو. بونو گؤرن کولک حئیرته گلدی:
_ آی ظریف، آی ضعیف گول، سن هانسی جسارتله منه باش اَیمیرسن؟ سن بو گوجو هاردان آلیرسان؟
گول ایناملا جاواب وئردی:
_ محبتدن! محبتین گوجو یئنیلمز اولور. سئوهن ووقارلی اولور، او هئچ کسه باش اَیمک ایستهمیر. من بولبولو سئویرم. اونون صاف محبتی منی باش اَیمهیه قویماز.
-باخاریق! سن محبتینی سینا، من ده گوجومو…
کولک بو سؤزلری دئییب کوکرهدی. ائله بو واخت بولبول سئوگیلیسی گولون گؤروشونه گئدیردی. کولهیین غضبی یئره، گؤیه سیغمیردی. ظریف اوتلاردان توتموش فیل گؤودهلی آغاجلارا قدهر اونا باش اَییردی. آرتیق گول سون قوووهسینی توپلاییردی. اونون مقاویمتی توکنمهیه باشلاییردی. چونکی او، تک قالمیشدی. اگر بولبول یانیندا اولسایدی…
گول بیر یارپاق اَییلدی. کولک غلبهسیندن سئوینهرک داها برکدن اوغولدادی. بیر آز دا کئچهجک، کولک گولو اؤز گوجو ایله ایکیقات ائدهجکدی. بولبول اؤزونو واختیندا گولون هارایینا چاتدیریر. او، سینهسینی یاواش-یاواش اَییلن گولون کؤکسونه سؤیکهییر. کولک داها دا حددتلهنیر. بولبول گولون اَییلن قامتینی دوزلدیر. آنجاق گولون خاری (یعنی تیکانی) اونون سینهسینه سانجیلیر. بولبول محو اولور، گولو بیر آددیم بئله اَییلمهیه قویمور. ائله همین واختدان اؤزونو محبت اوغروندا فدا ائدن بولبولون آدی خاری بولبول قالیر. گول خاری بولبول گؤرکمینده گوللر آچیر. همین خاری بولبول گولو هئچ بیر قیزیلگول کولونا و گولونه بنزهمیر.
[1] -آغاباجی تخلصو ایله آذربایجان تورکجهسی و فارس دیللرینده شعرلر یازان آغابهییم آغا، قاراباغ خانی ابراهیم خلیلخانین قیزی و خورشیدبانو ناتوانین بیبیسیدیر. تخمیناً 1781-1780-نجی ایللرده پناهآباددا (ایندیکی شوشادا) آنادان اولموشدور. 1801-نجی ایلده ایران حکمداری فتحعلی شاها اره وئریلمیش و عمرونون سونونا کیمی وطن حسرتی، قوربت عذابی چکدیگی تهراندا یاشامیش، 1832-جی ایلده اورادا وفات ائتمیش و دارالایمان آدلاندیریلان قوم شهرینده دفن اولونموشدور.
منبع: «دنیز» هفته نامه سی، نؤمره 59 - نشر تاریخی 29 آبان 1393 - اورمیه شهری
بیر قلبین سیرری
«تانری سئوگیسی» کتابینا بیر باخیش
کؤنول اسماعیلزاده / کؤچورن: اکبر حمیدی علیار
اشاره: حؤرمتلی یازیچی، پوبلیسیست و شاعر صابر شاهتاختی جنابلارینین تانری سئوگیسی آدلی شعر توپلوسونو کئچمیشده دنیز سایتی و قزئتینده عزیز اوخوجولارا تانیتدیرمیشدیق، بو کتاب تزهلیکده حؤرمتلی اسماییل فتحی خسروشاهی جنابلارینین زحمتی ایله اسکی الیفبادا تکدرخت نشریاتی طرفیندن تهراندا نشر ائدیلیبدیر، ایندی ایسه شرقشوناس عالیم کؤنول اسماعیلزادهنین همین کتابا یازدیغی «بیر قلبین سیرری» آدلی رأیینی حؤمتلی اوخوجولارا تقدیم ائدیریک:
خالقین میللی دیهرلرینه صاحیب چیخان، آتالاریمیزدان قالان عرف و عادتلریمیزی گؤز ببهیی کیمی قورویان، ائلینین هر داشینی، جیغیرینی، سرین بولاغینین شیریلتیسینی، یاشیل مئشهسینین عطرینی، اوباسینین تویونو-بوساتینی، ننهلرین یاپدیغی چؤرهیین دادینی قان یادداشینا یازان ناخچیوان ائلینین هر بیر قوجاسی و جاوانی، عینی زاماندا بو زنگینلیکلری نسیلدن نسیله اؤتورمکله تاریخ قارشیسیندا بیر عالی میسسییانی یئرینه یئتیریر.
زنگهزور و باشقا اوبالاریمیزین یادلارا وئریلمهسی ان بؤیوک آجییی محض ناخچیوانا یاشاتدی. اونایللیکلرله آنا وطندن آیری قالماق مجبوریتی، عصرلرله سنه دوشمن کسیلمیش یادلارین بابالاردان میراث قالان تورپاقلاردا مسکن سالماسی - بو اورهک داغلایان حقیقته صبر ائتمک شوبههسیز کی، چوخ چتین اولوب.
محض بو سببدندیر کی، ناخچیوان اهلینین اؤزونو، تاریخینی، عادت-عنعنهلرینی، دیلینی و دینینی قوروماق و ان خیردا یاد عونصوردن بئله مدافعه ائتمک باجاریغی اینانیلماز درجهده گوجلودور.
بو تورپاقلاردا بؤیویوب بویا-باشا چاتمیش صابر شاهتاختی (حاجییئو) ناخچیوان کیمی صفالی وطنینده یاشارکن بئله بؤیوک وطن حسرتی ایله یاشایان ضیالیلاریمیزداندیر. اؤزونو درک ائدن و وطن سئوگیسی ایله دولغونلاشمیش هر بیر کس شاعرین "اؤلکهمیز، ائلیمیز، بیزیم کندیمیز" آدلی پوئماسیندا دئدیگی کیمی:
ناخچیوان، قاراباغ، شیروان، بورچالی،
زنگهزور، قازاخدیر ائلین ماحالی،
تبریزه قارداشدیر باکی و گنجه،
اولانلار عبرتدیر قوجایا، گنجه.
سینهمه اود چکیب همدان، دربند،
تاریخ صحیفهلنیر بوردا بندبهبند -
اونون شیمالیندان جنوبونا، شرقیندن غربینهدک هر بیر قاریشینی عزیز توتور.
هئچ شوبههسیز کی، ص.شاهتاختینین وطن سئوگیسی ایلک اولاراق اؤز اوباسینا، کندینه، آتا اوجاغینا اولان باغلیلیغیندان و سوی کؤکونه اولان توکنمز محبتدن، جوشغون رغبتیندندیر. شاعرین دده-بابا یوردونا اولان صداقتیندن بهرهلنن وطن عشقینی بو مصراعلاریندا آچیق-آیدین حیس ائتمک اولار:
...اثری حصر ائتدیم اولو روحلارا،
بورجومو قایتاریم دوغما تورپاغا...
اؤدهمک چتیندیر ائلین بورجونو،
وطنین زنگیندیر شرف خورجونو.
شاعرین 1991-جی ایلده شوشادا یازدیغی مصراعلاریندا آنا و وطن آدلارینین قوشا چکیلدیگینین و بونلارین مؤلف اوچون مقدس معنا داشیدیغینین شاهدی اولوروق:
وطنله آنانین معناسی قوشا،..
...زیروهسیز همیشه گؤزومده قوشا.
قیسا، لاکین مضمونجا اهمیتلی "داغلارا بزهک شوشا" (شوشا، 1991)، "خان یایلاغی" (شکی،2000) شعرلری انسانین یاشیندان آسیلی اولمایاراق دوغما ائللره حیرانلیغینی تصویر ائدن اورهیه یاتان لیریکا نمونهلریندندیر. آنالاریمیزین لایلاسینین، بایاتیسینین ساده دیلینده یازیلمیش بو شعرلر ائل-اوباسینا صداقتله باغلی اولان هر بیر کؤنوله خطاب ائدیر.
کتابدا شاعرین وطنپرور شعرلری ایله یاناشی دینی، بعضاً ده فلسفی فکیرلرین دویولدوغو بیر سیرا شعرلری اوخوجونون دقتینی جلب ائدیر. اثرلرینین مضمون زنگینلیگی ایله خالقیمیز آراسیندا بؤیوک رغبت قازانمیش زمانیمیزین فیلوسوف-لیریکی و گؤرکملی شاعری رامیز رؤوشن، بؤیوک ادیبلریمیز بختیار وهابزاده، خلیل رضا و دیگر معاصرلریمیز یارادیجیلیقلارینین مختلیف دؤورلرینده بو آسپئکتلی ماراقلی شعیرلر یاراتمیشلار. انسانین بو دونیادا یارادیلیشینین سیررینی آراماغا چالیشان، اونون جاهاندا یئرینی، تانرینین سونسوز رحمتینی تصویر ائدن ص.شاهتاختی البتده کی، بؤیوک شاعیریمیزین داوامچیلاریندان ساییلا بیلر.
...تانرینین چرخینده فیرلانیریق بیز،
تانری سئوگیسییله نورلانیریق بیز،
طالع بیر یئلکندیر، دونیا بیر دنیز،
بو سیرری یارادان تانرییا حیران.
"گؤیلره قوناق" ،"هئچدن" ،"هر آن او یانی" ،"ربیمه یاخین" ،"عبادت" ،"بو سیرری یارادان تانرییا حیران" سرلؤوحهلی شعرلرده بعضاً تانری قارشیسیندا عؤمرون کئچن گونلرینین حساباتی، بعضاً اونا سونسوز باغلیلیق و شوکور، بعضاً ده "هئچ نهیه احتیاج یاشامایان آللاهین قدرتی..." تصویر اولونور.
"تانری بندهسیندن نییه آرالی؟" شعرینده (باکی، 2007) مؤلف حیاتدا قارشیلاشدیغی حاقسیزلیقلدان، ماددی جهتدن زنگین لاکین روحاً جیلیزلاشمیش انسانلارین قلبینین غدارلیغیندان گیلئی ائدیر، یارالی خالقینین دردینه سانکی تانریدان درمان دیلهییر:
...گؤز یاشینین نالهسیندن باتیر سسلر،
حاق تاپدانیر، دین سؤیولور، پول گولدورور،
دوز اَییلیر، دوزلمهییر قامتلر،
بنده تانریسیندان نییه آرالی؟
شعرین ماراقلی بیر آسپئکتی آدینین "تانری بندهسیندن نییه آرالی؟" اولدوغو حالدا ص.شاهتاختینین اصلینده انسانلارین حاقدان، دیندن، انصافدان، تانری سئوگیسیندن اوزاق دوشمهسینی، "...بندهنین تانریدان آرالی" قالماسینی اورهک آغریسی ایله گؤسترمهسیدیر.
...کیمی چؤرک دردین چکنمیر اؤلور،
کیمی ثروت اوچون سارالیب-سولور،
کیمی کورسو اوچون بیناموس اولور،
بنده تانریسیندان نییه آرالی؟
آغیر طبیعتی، جیدیلیگی و ایللرین تجروبهسیندن گلن تمکینی ص.شاهتاختینین شعر دیلینه ده یانسیییب. سانکی مؤلف اؤز آستا سسی ایله اؤز اوخوجوسو ایله صحبت ائدیر، قلبینی اونا آچیر.
ص.شاهتاختی یارادیجیلیغینین مهم بیر حصهسی محبت لیریکاسینا عاییددیر. مختلیف ایللرده یازیلمیش محبت شعرلری کیمی کؤورک و صمیمی کیمی چیلغین و آلوولو نوتلارلا زنگیندیر.
"قییاراممی؟" ، "اوزاق ائت عشقیمی دوشمن شرریندن" شعرلرینده شاعر یارینا سونسوز دیهر وئردیگینی، اونو آیریلیقلاردان، غصه -کدردن، تنهالیقدان قوروماغا چالیشدیغینی گؤستریر.
...من سئوگینی یاشامیرام، دویورام،
آخان گؤز یاشلارینا قییاراممی؟
من حیسلرین، دویغولارین وورغونویام،
اورهک چیرپینتینا هئچ قییاراممی؟
شاعرین "گؤزللر گؤزهلی" (شانخای، 2004)، "روا بیلمه" (تبریز، 2007)، "سوروش" (باکی، 2007)، "گؤرمهییم بسدیر" (باکی، 2007)،"سئوگی مئهمانی" (باکی، 2007) شعرلری مؤلفین صمیمی و تمیز حیسلرینی اینجه کؤنوللره توخوندوراجاق شیرین بیر دیلله اوخوجویا چاتدیریر.
ص.شاهتاختینین "گؤزلر" (باکی،2007)، "گؤزللر گؤزهلی" (شانخای، 2004)، "یاراشیق" (تئهران، 2007)شعرلرینده، گنج خانیمین جان آلان باخیشلاری سانکی شاعرین قلبینه ملهم اولور.
قلم قاشلار گؤزلرینه یاراشیق،
سنی گؤروب یئریییرم دولاشیق،
باخیشلارین گؤزوندن ده یاراشیق،
گؤزون رنگی یاراشیغا یاراشیق...
و یاخود
عوضسیز یاراشیر گؤزلر صورته،
بئل-بوخون بزکدیر قدده قامته.
قلبدهکی او سئوگی لاییق قییمته،
غالیبسن ثروته، وارا دؤولته.
مؤلفین گؤزللیی،اینجه باخیشا، خوش غمزهیه حصر اولونموش بو مصراعلارینی اوخویان هر بیر خانیم سانکی او تصویرلرده اؤزونو گؤرور.
"شبنم" شعری ص.شاهتاختی یارادیجیلیغیندا خصوصی یئره مالیک صمیمی دویغولاری، آیریلیق حسرتینی، وصال سئوینجینی هر کلمهسینده گؤسترن بیر اثردیر.
...آچیلمیر اورهییم حسرت غمیندن،
حسرتین آغیردیر قدرت غمیندن.
منیم سئوینجیمسن، هم ده کی، غمیم،
سنسیز بو حیاتدا غمدیر همدمیم،
بیلمیرم نه دئییم، هارایا گئدیم،
بلکه بو دونیادان تلهسیک گئدیم.
ایللرله قوربت ائللرده چالیشیب وطنینه سؤزو ایله، قلمی ایله خدمت ائدن ص.شاهتاختی اونون یولونو دونیانین ان صاف و تامامیله تمناسیز محبتله گؤزلهین اؤولادلارینی، کؤرپه قیزینی "گؤرهجهیم"(تهران، 2008) "تانرینین واری" (2007) آدلی شعرلرینده تصویر ائدیر. اونلاری باغرینا باساجاغی آنی حسرتله گؤزلهین آتا بئله یازیر:
گلیب سنی گؤرهجهیم،
ساچلارینی اؤپهجهیم،
اسهجهیم یارپاق کیمی،
جوشاجاغام بولاق کیمی...
بو یازیمیزدا شعرلرینی آراشدیرماغا چالیشدیغیمیز ص.شاهتاختی عینی زاماندا "اؤلکهمیز، ائلیمیز، بیزیم کندیمیز" ،"تورقای و گولای" پوئمالارینین، دئتئکتیو رومانلار کیمی سلسله نثر اثرلرینین، گونوموزون نبضینی توتان اونلارلا مقالهنین مؤلفیدیر. شوبههسیز کی، وطنه شرفله خدمت ائدن صابر قلمی دؤورون آکتوال موضوعلارینی عکس ائتدیرمهیه اوغورلا داوام ائدهجکدیر.
منبع: دنیزنیوز سایتی
آرازباری کتابی نین تقدیمات مراسمی اورمیادا کئچیریلدی
تانینمیش آذربایجانلی معاصر شاعره «سونا ولییوا»نین «آرازباری» آدلی شعر کتابی ایرانلی شاعر و یازیچی اکبر حمیدی علیارین واسطه سیله اسکی الفبایه کؤچورولوب، بو ایل ایراندا، قم شهرینده آوای منجی نشریاتینین تشبثیایله چاپ اولوب.
دنیزنیوز سایتینین وئردیگی خبره گؤره، بو کتابین تقدیمات مراسمی شهریور آیینین 5 ده اورمیه شهرینده حوزه هنری طرفیندن برپا ائدیلدی. بو مراسمده 50 یه یاخین شاعر و ادبی تنقیدچی اشتراک ائتمیش، نئچه نفر اؤز فکیرلرینی کتاب حاقدا سؤیلهدیلر. مراسمین باشلاغیجیندا، حوزه هنرینین ادبیات شعبهسینین مدیری مصطفی قلیزاده علیار، شاعره «سونا ولییوا»نین شعر و فکیرلرینی مترقی قیمتلندیریب، دئدی: سونا خانم ولییوا چاغداش دونیامیزین احوال روحیه سینی تانیمیش، بیر متفکر شاعر کیمی اؤز مترقی و انسانی فیکیرلرینی شعر دیلی و شاعر دویغوسو ایله بیان ائدیبدیر.
-« سونا ولییوانین شعر دونیاسی چوخ اینجه دویغولو و محبتدن دولودور، اونون اؤز ملتینه، وطنینه و دوغما تورپاغینا سونسوز عشقی وار»، دئین م. قلیزاده علیار وورغولادی: «سونا ولییوا وطن تورپاغینین بؤیوک حصهسی اوزون مدت ائرمنی اشغالیندا قالماسی، شاعرهنین اورهینی سیخیب، اؤز شعرلرینده نالهیه گتیریر و اوخوجونو دا اؤزو ایله بیرگه آغلادیر.»
تانینمیش اورمیهلی شاعر حمید واحدی ده بو مراسمده اؤز فکیرلرینی مجلس اهلی ایله بؤلوشدو. او سونا خانمین شعرلرینی فیکیر باخیمیندان دقته لایق بیلدی و دئدی: سونا خانمین شعرلری ساده دیلده اوسادا، فیکیر باخیمیندان چوخ دهیرلیدیر و یئنی دوشونجه وار.
او «کیمسه یوخدو آغی دئسین بو کنده» آدلی شعری درین اجتماعی بیر فکیر کیمی دهیرلندیردی.
اوستاد محمود شامی ده، اکبر حمیدی علیارا آذربایجان شاعرلرینین اثرلرینی کؤچوردویونونه گؤره اؤز تشکرونو بیلدیریب، دئدی: اکبر حمیدی علیار بو گون آذربایجان ادبیاتینا بویوک قایغی گؤستریر و اونلاردان بیری بو دهیرلی و درین فیکیرلی «آرازباری» کتابیدیر.
رویا شاه حسین زاده، علی شجاع، خلیل شیخلو، شاهرخ رضوانی، زهرا کریمزادگان، علی رزم آرای، قنبر حاجیوند و اسماعیل مددی اؤز نقطعه یی نظرلرینی «آرازباری» کتابی حاقدا بیلدیردیلر.
تهراندان بو مراسمه تلفون واسطهسیله قوشولان اکبر حمیدی علیار دا اؤز تشکرونو غربی آذربایجان ولایتینین حوزه هنری ادارهسینه و مراسم اشتراکچیلارینا بیلدیریب، سؤیلهدی: منجه سونا خانمین شعرلری بوگونون شعریدیر و بو گونکی اجتماعی - انسانی حال- هوانی عکس ائتدیریر.
قید ائدک کی، اورمیه عاشیق مکتبینین گؤرکملی صنعتکاری عاشیق نباتعلی علیزاده ده بو مراسمده سونا خانمین ایکی شعرینی ساز ایله اوخودو.