غزل
· عندلیب افشار(اورمیه،وفات: 1335 هـ. ق)
کؤنول کى عشق شرارىایله داغدار اولسون
محالدور اونا ایّام سازگار اولسون
زمانه غملرى عشاقه هئچ بیریسى دگیل
کى صعبتر ز غم و درد انتظار اولسون
آچاندا چاک گریبانى حیرتیم آرتار
صنوبرین بوداغیندا ترنج و نار اولسون
غمونده مضطربم طعنه ائتمه لازمدور
سپند مجمره دوشسه کى بیقرار اولسون
کمند عشقى آتوب خیره بیلمهدوم اوّل
او آهو گؤزلریوین شیرى جانشکار اولسون
بو چشم اشکفشان بیلمرم نه وقتهکیمین
سنون غمونده گئجه گوندوز اشکبار اولسون
بویوندا سلسله غم، گؤزومده اشک روان
جنون عشقه گرکدور کى بئیله کار اولسون
صبور اولماسا هر کیمسه عشق آتشینه
گئدون دئیون اونا بو ورطهدن کنار اولسون
حضور یارى کؤنول ایستیرى گؤره بیلمیر
نه وقتهدین دل مسکین امیدوار اولسون؟
او کیم ائدوبدى سنى عندلیب سرگردان
امیدى قطع ز الطاف هشت و چار اولسون.
(منبع: دیوان عندلیب افشار، چاپ از یاز نشر ارومیه - تصحیح و مقدمه از بهرام اسدی، 1390)
شهریار و موسیقی
· اکبر حمیدی علیار- تهران
آذربایجان، ایران و دونیا شاعیری "شهریار"دان هر نه قده ر یازیلسا و دئییلسه، یئنه ده یئری وار. دوزدور کی، اوستادین دوستلاری، تانیشلاری، ادبیاتچی لار و باشقالاری اونون باره سینده چوخلو مقاله لر و کتابلار یازیبلار آمما اونون دیوانین اوخویان هر بیر کیمسه ده بئله بیر حیسس یارانیر کی اوستادا گؤره بیر سؤز دئمه لی دیر و بو، شاید اوستادین بو بیتی نین مصداقی اولابیلر کی بویورور:
شهریارا تو به شمشیر قلم در همه آفاق
به خدا ملک دلی نیست که تسخیر نکردی.
شهریارشیناسلیق و شهریار تانیما اوزره، چئشیتلی موضوعلاردا تدقیق آپاریب چوخلو مقاله و کتابلار یازماق اولار، او جومله دن شهریارین شعر و یارادیجیلیغیندا اولان بو موضوعلارا دایر: قرآن، عرفان، حضرت علی (ع)، کربلا حادثه سی، شهریار و حافظ،، آنا، آتا،سربست یا خود آغ شعر، کند یاشاییشی، خلق شفاهی ادبیاتی، یئنی یارانان سؤزلر و ترمین لر، ایران اسلام انقلابی خصوصاً عراقین ایران علیهنه تؤرتدیگی قبول ائدیلمز آغیر محاریبه ، وطن سئورلیک، آذربایجان و قفقاز مسأله لری، قادین حقوقلاری، بین الخلق قایغی لار، استعمارچیلیق، موسیقی و سایره. بو سونونجو ژانر اوزه رینده قیسا بیر اشاره لر اولونور:
هامییا آیدین دیر کی شعر ایله موسیقی بیر بیریندن آیریلان دئییل لر،شعر اولان یئرده موسیقی، موسیقی اولان یئرده ایسه شعرین اولماسی قاچیلمازدیر. آنجاق اوستاد شهریارین دیوانینا ساده جه اؤتری بیر باخیشدا دا شعرله موسیقی نین قوشا انکیشاف ائتمه سی و قوشا یاشاییب یاریماغی گؤزه چارپیر و اوخوجو بو ایکی ایلاهه نین ائکیز دوغولماسینا ایمان گتیریر.
شهریارین دیوانیندا آز شعره راستلاشماق اولار کی عمومییتله موسیقی یه، یا بیر موسیقی دستگاهینا یا گوشه سینه یا تصنیفینه و یا موسیقی شخصییتینه اشاره اولونماسین. بعضاً بیر شعر و یا بیر غزل بوتونلوکجه موسیقی یه حصر اولونوب او جومله دن «سه تار عبادی»، «ویولون تاجبخش»، «داغ سنتور»، «صبا می میرد»، «سازلی شاعیر خازنین روحونا تقدیم» باشلیقلی شعرلر و س.
منجه شهریارین موسیقی ایله تانیشلیق و باغلیلیغی و سحرکار موسیقی نغمه لری نین، اونون روحوندا بوراخدیقی ائتگی وتأثیر اوچ دؤورده باش دوتوبدور:
بیرینجی دؤور عبارت دیر اوستادین اوچ ایللیک کندده یاشادیغی دؤوردن؛ بیلیرسینیز کی، اوستاد تبریزده آنادان اولوب، اوچ یاشینا قده ر اوردا یاشاییب آنجاق مشروطه حرکاتیندا، تبریزده گرگین وضعیت یاراندیقدا، آتاسی میرآقا خشکنابی، عائیله سینی و اوچ یاشیندا محمدحسینی آناسی کوکب خانیملا بیرلیکده قاییش قیشلاق کندینه گؤندریر و شهریار6-7 یاشینا کیمی اؤز آنا کندینده بویا - باشا چاتیر و شهریارشناسلارین دئدیگینه گؤره شهریارین آذربایجان شفاهی خلق ادبیاتی ایله درین تانیشلیغی و تورک فولکولورونو اؤیرنمه سی، حیسس ائدیب یاشاماسی و اوستادین تورکجه اثرلری نین خصوص ایله حیدر بابانین یارانماسی نین تمل داشلاری بو اوچ ایللیک کند یاشاییشی دؤورونده قویولوب. دوغروداندا اوشاقلیق چاغیندا گؤردوکلری، ائشیتدیکلری و اؤیرندیکلری بوتون اینجه لیکلری ایله، داشدا قازیلمیش ناخیش کیمی شهریارین یادیندا قالیر و حیدربابانی اوخویان هر کیمسه اولورسا، اوستادین اوزون ایللر بویو کندده یاشاماسینی تصوور ائدیر. دوزدور کی اوستاد آلتی یاشیندان تبریزه قاییدیب اون دؤرد یاشینا قده ر اوردا یاشاییر آنجاق بو مدتده باشی مکتبه، فارس، عرب و فرانسه دیلینی اؤیرنمه یه قاریشیر. ائله جه موسیقی ایله ده ایلک تانیشلیغی همان کندده اولان زامان اوز وئریب و شهریار ایلک دؤنه عاشیق سازیندان(قوپوزدان) و عاشیق رستمین مضرابی و سسیندن قوپان سیرلی- سحیرلی نغمه لر و ماهنی لارا اؤز اینجه روحونو اووسونلادیر، حیدربابا اثری نین نئچه بندی بو حقیقتی آیدین شکیلده گؤستریر:
حیدربابا میر اژدر سسلننده
کند ایچینه سسدن کویدن دوشنده
,شیق رستم سازین دیللندیرنده
یادیندادی نه هؤله سک قاچاردیم
قوشلار تکین قاناد چالیب اوچاردیم؟!
حیدربابا کندین تویون دوتاندا
قیز گلینلر حنا - پیلته ساتاندا
بی گلینه دامدان آلما آتاندا
منیمده او قیزلاریندا گؤزوم وار
عاشیقلارین سازلاریندا سؤزوم وار
بونلاردان علاوه « اصلی کرم شعرینه حاشیه» شعری و باشقا بیت لر ده بو ادّعانی ثبوت ائدیر. اوستاد شهریاردا موسیقی دویغوسونو اویالدان ایکینجی عامیل، ابوالحسن خان اقبال آذردیر کی، اوستادین اؤز دئدیگینه گؤره اقبال آذر حاج میرآقا خشکنابی نین یاخین دوستو اولموش، هر دؤنه اونون ائوینه گلدیکده باشلاییب اوخویاردی و بوتون قونوم- قونشو اونون ایلاهی سسینی دینله مه یه قاپی- باجا و دام- دیوارا دولاردیرلار. اوستاد شهریار اقبالا حصر ائتدیگی غزلینده بئله دئییر:
به آن خدا که علی شاهکار خلقت اوست
ترانه ی تو بود شاهکار موسیقی
اوچونجو مرحله کی اوستاد شهریار موسیقی یه یاناشدیقدا اؤزو ده بو دنیزه جومور، اوستادین تهرانا گلیب و بؤیوک موسیقی اوستادلاری او جمله دن ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، عبادی و تاجبخش ایله تانیش اولماسی دیر کی، بو دؤوورده اوستاد اؤزو ابوالحسن صبانین یانیندا سه تار اؤیرنمه یه باشلاییر و کلاسیک موسیقی نی چوخ درین و دوزگون اؤیره نیر و شهریارین سه تاریندا آخان، اوره گینه وورولموش زخمه لرین آخینی صبانی آغلادیر، اوستاد - من هر سه تار چالاندا صبانین گؤزوندن یاش آخیر، تعجبله سوروشورام آخی منیم سازیم سنین سازی نین یوزده بیری اولانماز بو نه سرّدیر؟!-دئییر و صبا – سنین سازیندا باشقا بیر تأتثر وار، من بونو دویورام- دئییر، و شهریارسا صبایا بئله دئییر:
بزن که سوز دل من بساز می گویی
زساز دل چه شنیدی که باز می گویی
نوای ساز تو خواند ترانه توحید
حقیقتی به زبان مجاز می گویی
باشقا بیر یئرده:
باز کن نغمه جانسوزی از آن ساز امشب
تا کنی عقده اشک از دل من باز امشب
شهریار مقامی یاخود موغام موسیقی سینی دریندن بیلمه یینه گؤره موسیقی آنلاملارینی چوخ یئرلی- یاتاقلی اؤز شعرلرینده ایفاده ائدیب، «سازلی شاعیر خازنین روحونا تقدیم» عنوانلی شعرینده 32 موسیقی دستگاه، گوشه و تصنیف لری نین آدینی چوخ مهارتله چکیب و باشقا شعرلرینده گاهدان بیر بیت ده ائتدیگی اشاره لر چوخ ماراقلی دیر:
من این شکسته که خوانم ز سوز سینه به ماهور
مگر ز ساز صبا بشنوم جواب شکسته
یا:
من عشیران اوخوسام پنجه عراق اوسته گزر
گؤزلیم تورک اولالی ترک حیجاز ائیله میسن
اونو بیزدن آییردی روزگارین ساز و ناسازی
اونونچون سیزلارام هریئرده گؤرسم ساز چالان واردیر
شور فرهاد و عشوه شیرین
زنده کردی به شور و شهنازت
شهریار موسیقی نی یئر اوزونون بنده لرینه بیر تانری پایی و بیر روزی بیلیر، حبیب سماعی نین سنتورونا بئله یازیر:
صدای سوز دل شهریار و ساز حبیب
چه دولتی است به زندانیان خاک نصیب
و یا ویولون تاجبخش ده بئله دئییر:
به پای ساز تو از ذوق عرش کردم سیر
که روز وصل تو کم نیست از شب معراج
آنجاق شهریارین دیوانیندا موسیقی ایله باغلی اولان بیت لر دالغالانماقدادیر و بیز بو قونویا بیر گیریش اولاراق هله لیک بو قدره کفایتله نیریک. یئنه ده بیر نئچه نمونه اوستادین اؤز سؤزلری ایله سؤزوموزه سون قویوروق :
بی تار طره های تو مرهم گذار دل
با زخمه صبا و سه تار عبادی ام.
به پای ساز صبا شعر شهریار ای ترک
بخوان که عیدی عشاق بیقرار آمد.
آنچه دیدم از نوای زندگی نامبتذل
ناله سیم سه تارم بود و دیوان غزل.
(منبع: دو هفته نامه «دنیز»، شماره 2 – مورخ 16/07/90 – چاپ ارومیه)
میرزا مهدی شکوهی کیمدیر؟
13- جو، 14- جو اسلامی عصرده یاشاییب، یارادن آذربایجانین تانینمیش گؤرکملی شاعرلریندن بیری ده مراغه لی «میرزا مهدی شکوهی» دیر. او 1247 هـ. ق ده تبریزده آنادان اولموش، جوانلیق ایللرینده مراغه شهرینه کؤچموش، اوزون ایللر اورادا یاشامیش، 1314- جو هـ. ق ده دونیاسینی ده ییشمشدی. او اوللر « ناشی» تخلص ائدیر، سونرالار ایسه «شکوهی» تخلصینی قبول ائتمیشدیر. شکوهی نین دیلی اولدوقجا ساده و اوره یه یاتاندیر. 1321- جی هـ. ق ده فارس و آذربایجان دیلینده یازدیغی اثرلر مُکمّل شکیلده تیریزده « دیوان قصاید و غزلیات» آدلی کتابدا چا پ ائدیلمیشدی. او عؤمرونده تهرانا، اسلامبولا و باشقا شهرلره سفرلر ائتمیشدی. شکوهی ادبی ارثینده طنز موضوعسو و تجنیس صنعتی ده گئنیش یئر توتور. اونون شعرلریندن بیر نئچه نمونه:
گل ای صبر و آرامی باده وئرن
رقیبه دؤنوب جام باده وئرن.
بو گلزاره گلدیم کی، بیر گول گؤروم
سنین گولمه گین خوشدی، بیر گول گؤروم!
اوتان عینک ایله عـصادن اؤزون
الینده ایاغین، جـیـبـینـده گؤزون!
باش قویموشدوم آستانانین داشینا
رحم ائتمه دین گؤزلریمین یاشینا
منی سندن آییرانین باشینا
گؤروم تانری بیر داش ساله، بیر بئله!
غزل
گلشنده چکر منیمله ناله
بلبل گله، من او گول جماله
ائتدی منی حشر اولونجا سرمست
ساقی او ازل وئرن پیاله
انگشت نمای خلقم از بس
بو ضعفله بنزه رم هلاله
بو ضعف وجود ایله منی درد
بیر اولمادی سالماسون خیاله
وارقانلی گؤزوم، یارالی باغریم
غم گلشنی یم، بو گول بو لاله!
هر یئرده مصور عکس رویین
محرم منی عشق ائدوب وصاله
اطفال دالومجا دسته – دسته
باخ شهر جنوندا بیر جلاله!
چکدیم نه قدر بلا یئتیشدیم
صد شکر بو سر حد کماله
صبر ائیله که، صبر ائدر «شکوهی»
بیر چاره بو محنت و ملاله.
(منبع:دو هفته نامه «دنیز» - ص 7 ، شماره 2، مورخ:16/7/90 - چاپ ارومیه)
شاعران ایران در چند سال گذشته بر مرگ دریاچه ارومیه گریه ها کرده اند و امروز خون گریه می کنند که برخی از نمایندگان ضد منافع ملی ایران در مجلس شورا بر مرگ این سرمایه عظیم ملی ایران رأی دادند و با احیای فوری آن مخالفت کردند!... شعر ترکی زیر (اورمو دنیزی: دریاچه ارومیه) را دوست شاعرمان اکبر حمیدی علیار سروده و در وبلاگ خود گذاشته است که در اینجا هم با هم می خوانیم:
اورمو دنیزی
بوگونلر هریئرده سؤز سودان گئدیر
دنیز چابالاییر، چیخیب جان گئدیر
اورمونون گؤزوندن یاش نه؟ قان گئدیر!
آغالار اوزونو توتوب یان گئدیر
نییه سین سوروشما، ندنین سورما
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
اه یله شیب مجلیسده ملّت آدینا
او آنجاق جیبینین یئتر دادینا!
رأی واختی دوشه جک ملّت یادینا!
گؤلون قوروماغی دئییل زادینا..
بوراخ سن ده بابام، چوخ اوستون وورما
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
آذربایجان جانی چیخیردا چیخسین
اؤلوم بوغازینی سیخیردا سیخسین
بو اولای ائوینی ییخیردا ییخسین
بودجانی عزیزلر تیخیردا تیخسین!
سن ده ناراحاتسان اورمودا دورما
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما
مسجیدین ائشیگی ایچیندن واجب!
یایدا دووشان توتماق بیچیندن واجب!
چاریغی قوروماق قیچیندن واجب!
میز بئله دریانین اوچوندن واجب!!!
حمد اوخو سن ده یئه حالوایلا خورما!
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
اورمیه عزیزدیر، ائل حؤرمت ائیلر
آییلار یوخودان بیر غیرت ائیلر!
دوزلانمیش یاراسین طبابت ائیلر
«علیار»دا بیر بارداق سو سووقت ائیلر!
دنیز یئنه دولار دوشرده فورما!
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
اکبر حمیدی علیار
مقاله ترکی در سوگ عاشیق علی -1
دوشنبه دهم مرداد 1390هنرمند نجیب مرحوم عاشیق علی علیزاده قشلاقی از دنیا رفت. مقاله ترکی زیر (آی آشیق تئز ایدی گئدیش هوسی) و شعر مرثیه ذیل را دوست شاعر و نویسنده جناب استاد بهرام اسدی در سوگ آن استاد عزیز از ذست رفته، نوشته اند که بنده با اجازه ایشان در اینجا می آورم و در وبلاگ خود ایشان هم آمده است:
آی آشیق تئز ایدی گئدیش هوسی
(مرحوم آشیق على علیزادهنین واختسیز آرامیزدان گئتمهسی مناسبتینه)
بو ایل اوروجلوق آیینین بیرینجی گونو اوستاد شهریار دئمیشکن: بیر خبر چاتدی منه نوح نبی قارقیشی تک، دئمهلی ائل صنعتکاری و بیر عؤمور موسیقیمیز و ادبیاتیمیز اوغروندا چالیشان، متانتلی و غیرتلی، یورولماز صنعتکار آشیق علی علیزاده ابدی اولاراق گؤزلرین حیاتا یومدو و دونیاسین دگیشرک علم، موسیقی و ادبیات عالمین یاسا باتیراراق اورمو شعر و موسیقی محیطینه بیر بؤیوک ایتگی اولدو.
اورمودا آدلیم بیر آشیق کیمى تانیلاراق مختلف ادبى - هنرى ییغینجاقلاردا، مجلسلرده، اورمو رادیو- تلویزیونوندا، اورمو آشیقلار درنهگینده، اورمو ارشاد اسلامی ادارهلرینده، حوزه هنری تشکیلاتیندا و مختلف آشیقلار قهوهخانالاریندا اؤز سازى و سسىایله چیخیش ائدن آشیق على علیزاده 1330- جو ایل قاراداغین اهر شهرستانىنین ورزقان بؤلومو قایاقیشلاق کندینده دونیایا گلدى. اونون آتاسى ائوى آشیقلار ییغینجاغىایدى، بونا گؤرهده او کیچیک یاشلاریندان ساز و سؤز ایله تانیش اولدو.
على علیزاده سونرالار ساز صنعتین آشیق مشى پاشایى و آشیق ولى عبدىدن اؤیرهنرک اؤز چالیشیقلارى نتیجهسینده اؤیرهندیکلرین بوتؤولتدى.
علی علیزاده وورغونلوق اوزوندن آشیقلیق صنعتینه اوز گتیرن بیر آشیق اولموشدور و اؤز دئدیگینه گؤره کندلرینده کئچینهجگی پیس دگیلمیش و کندلرینده مینیبوس ایشلهدیب و گذرانین کئچیریرمیش، آنجاق سازا و سؤزه اولان علاقهسی اونو آشیقلیق عالمینه داخل ائدیر و آشیق علی مینیبوسو ساتاراق آشیقلیق ائدیر.
آشیق على قیشلاقلى 1369- دا اورمویا کؤچدو و بو شهرین مختلف ییغینجاقلاریندا و شعر و ادب انجمنلرینده چیخیش ائتدی و بو شهرده آشیقلار آراسیندا و ائل ایچینده مخصوص حؤرمت قازاندی. منیم اؤزومون ده آشیق ایله تانیشلیغیم همین ایللرده و اورمونون شعر و ادبیات درنهگینده اولموشدور. سونرالار آرامیزداکی علاقه آرتیب و عایلهوی گئت- گل ایله تکمیللشمیشدیر. هر مناسبتده خصوصیله بایراملاردا و ایل بایرامیندا بیرینجی گئتدیگیم ائولردن آشیق علینین ائوی اولوب و اونونلا بایراملاشماغی اؤزومه بورج بیلردیم.
آشیق علی تبریز و قاراداغ آشیق مکتبینین اورمودا بیرینجی یاییجیسی اولدو و اوندان سونرا آشیق قوربان و باشقا آشیقلار بو ایشی دوام ائتدیردیلر و دئمک اولار اورمو- تبریز آشیق موسیقیسینین آراسیندا بیرینجی کؤرپونو آشیق علی ووردو و بو یولدا چوخلو شاگردلر تربیت ائدیب موسیقی عالمینه زنگینلیک باغیشلادی.
مرحوم آشیق علی اؤزونه مخصوص سبک و اوسلوبو وار ایدی و بو اوسلوب ایله باشقا آشیقلاردان سئچیلیردی و ائله بونا گؤره ده دفعهلرله رادیو- تلویزیونون استانی موسیقیلرینین فستیوالینا قاتیلاراق بیرینجیلیک الده ائدیب یاخود مقام گتیریب و اورمو رادیو- تلویزیونونا شرف پایلامیشدی.
علی علیزاده بیر مدّت تورکمنلرین ده آراسیندا یاشامیشدی و ائله بو اوزدن تورکمنجهنی ده یاخشی بیلیردی.
آشیق علیزاده هم ده شاعردیر و اونون مختلف آشیق شعری قالبلرینده شعرلری موجوددور. شعرلرینده «علی قیشلاقلی» تخلص ائدیر. اومود ائدیریک اونون شعرلرین توپلاییب چاپا وئره بیلهک. مرحوم آشیقدان نئچه داستان دا قالیبدیر.
علی قیشلاقلی ائلین قئیدینه قالان و ائلین شاد گونونده شاد و غملی گونونده غملی اولان بیر آشیقایدی. او دفعهلرله اؤز ائوینده آشیقلار مجلسی قوروب و آشیقلاری بیر یئره توپلامیشدی. بو مراسملردن بیری رحمتلیک آشیق کاماندارین یاس تؤرهنی ایدی. بلکه ده بوتای آذربایجاندا آشیق کاماندارا قورولان بیرینجیک یاس مجلسی ائله همین مجلس اولدو.
آشیق علی علیزاده سون اولاراق دوغما یوردو قاراداغدا سفرده اولدو و قوهوم – قارداشلاریایله گؤروشدو. بیر هفتهلیک بو سفردن قاییداندان نئچه ساعت سونرا 10/5/1390 تاریخینده ساغ – سلامت اولاراق ناگهاندان اورهگی دایاندی و ابدی اولاراق اؤز هوسکارلاریندان آیریلدی.
مرحوم آشیغین حیات یولداشی، اوچ اوغلو و ایکی قیزی قالیر. بونلاردان بؤیوک اوغلو آشیق غلامرضا علیزاده اونون لیاقتلی دوامچیسی و شرفلی صنعت وارثی ساییلیر.
آشیق علی علیزادهنین جنازه تؤرهنی 11/5/1390 تاریخینده قورولدو و بیر چوخ ساییدا ادبیات و موسیقی هوسکارلاری و اورمونون بیر سیرا ادبی - هنری مسؤوللاری آراسیندا بؤیوک بیر اوزونتو ایله تورپاغا تاپشیریلدی. اونون مسجدینده ده مثلی گؤرونمهین اشتراکچی بولوندو و ائل اونو لایقینجه عزیزلهدی و چوخ اوزونتو ایله اؤز بالاسیندان ابدی آیریلدی. تانری تعالا اونا رحمت ائلهسین، مزاری نورلا دولسون.
مرحوم آشیق علینین وفاتیندا یازدیغیم بیر قوشما:
کؤچدو بیر صنعتکار، گئتدی بیر آشیق
نیسگیلی سازینین تئلینده قالدی
هر ماهنیسی اولان ائله یاراشیق
ان گؤزل ماهنیسی دیلینده قالدی
ائللرین ایچینده ماهنیسی بیتدی
آخرت دئیهرک سون سفر ائتدی
اللرین اوستونده مزارا گئتدی
ائلی گؤز یاشینین سئلینده قالدی
آی آشیق، تئز ایدی گئدیش هوسی
قولاقلارا دولدو سازین نالهسی
ائشیتمز اولدوق او غیرتلی سسی
سسینین حسرتی ائلینده قالدی.
بهرام اسدی-اورمو
14/5/1390