شهریار و موسیقی
· اکبر حمیدی علیار- تهران
آذربایجان، ایران و دونیا شاعیری "شهریار"دان هر نه قده ر یازیلسا و دئییلسه، یئنه ده یئری وار. دوزدور کی، اوستادین دوستلاری، تانیشلاری، ادبیاتچی لار و باشقالاری اونون باره سینده چوخلو مقاله لر و کتابلار یازیبلار آمما اونون دیوانین اوخویان هر بیر کیمسه ده بئله بیر حیسس یارانیر کی اوستادا گؤره بیر سؤز دئمه لی دیر و بو، شاید اوستادین بو بیتی نین مصداقی اولابیلر کی بویورور:
شهریارا تو به شمشیر قلم در همه آفاق
به خدا ملک دلی نیست که تسخیر نکردی.
شهریارشیناسلیق و شهریار تانیما اوزره، چئشیتلی موضوعلاردا تدقیق آپاریب چوخلو مقاله و کتابلار یازماق اولار، او جومله دن شهریارین شعر و یارادیجیلیغیندا اولان بو موضوعلارا دایر: قرآن، عرفان، حضرت علی (ع)، کربلا حادثه سی، شهریار و حافظ،، آنا، آتا،سربست یا خود آغ شعر، کند یاشاییشی، خلق شفاهی ادبیاتی، یئنی یارانان سؤزلر و ترمین لر، ایران اسلام انقلابی خصوصاً عراقین ایران علیهنه تؤرتدیگی قبول ائدیلمز آغیر محاریبه ، وطن سئورلیک، آذربایجان و قفقاز مسأله لری، قادین حقوقلاری، بین الخلق قایغی لار، استعمارچیلیق، موسیقی و سایره. بو سونونجو ژانر اوزه رینده قیسا بیر اشاره لر اولونور:
هامییا آیدین دیر کی شعر ایله موسیقی بیر بیریندن آیریلان دئییل لر،شعر اولان یئرده موسیقی، موسیقی اولان یئرده ایسه شعرین اولماسی قاچیلمازدیر. آنجاق اوستاد شهریارین دیوانینا ساده جه اؤتری بیر باخیشدا دا شعرله موسیقی نین قوشا انکیشاف ائتمه سی و قوشا یاشاییب یاریماغی گؤزه چارپیر و اوخوجو بو ایکی ایلاهه نین ائکیز دوغولماسینا ایمان گتیریر.
شهریارین دیوانیندا آز شعره راستلاشماق اولار کی عمومییتله موسیقی یه، یا بیر موسیقی دستگاهینا یا گوشه سینه یا تصنیفینه و یا موسیقی شخصییتینه اشاره اولونماسین. بعضاً بیر شعر و یا بیر غزل بوتونلوکجه موسیقی یه حصر اولونوب او جومله دن «سه تار عبادی»، «ویولون تاجبخش»، «داغ سنتور»، «صبا می میرد»، «سازلی شاعیر خازنین روحونا تقدیم» باشلیقلی شعرلر و س.
منجه شهریارین موسیقی ایله تانیشلیق و باغلیلیغی و سحرکار موسیقی نغمه لری نین، اونون روحوندا بوراخدیقی ائتگی وتأثیر اوچ دؤورده باش دوتوبدور:
بیرینجی دؤور عبارت دیر اوستادین اوچ ایللیک کندده یاشادیغی دؤوردن؛ بیلیرسینیز کی، اوستاد تبریزده آنادان اولوب، اوچ یاشینا قده ر اوردا یاشاییب آنجاق مشروطه حرکاتیندا، تبریزده گرگین وضعیت یاراندیقدا، آتاسی میرآقا خشکنابی، عائیله سینی و اوچ یاشیندا محمدحسینی آناسی کوکب خانیملا بیرلیکده قاییش قیشلاق کندینه گؤندریر و شهریار6-7 یاشینا کیمی اؤز آنا کندینده بویا - باشا چاتیر و شهریارشناسلارین دئدیگینه گؤره شهریارین آذربایجان شفاهی خلق ادبیاتی ایله درین تانیشلیغی و تورک فولکولورونو اؤیرنمه سی، حیسس ائدیب یاشاماسی و اوستادین تورکجه اثرلری نین خصوص ایله حیدر بابانین یارانماسی نین تمل داشلاری بو اوچ ایللیک کند یاشاییشی دؤورونده قویولوب. دوغروداندا اوشاقلیق چاغیندا گؤردوکلری، ائشیتدیکلری و اؤیرندیکلری بوتون اینجه لیکلری ایله، داشدا قازیلمیش ناخیش کیمی شهریارین یادیندا قالیر و حیدربابانی اوخویان هر کیمسه اولورسا، اوستادین اوزون ایللر بویو کندده یاشاماسینی تصوور ائدیر. دوزدور کی اوستاد آلتی یاشیندان تبریزه قاییدیب اون دؤرد یاشینا قده ر اوردا یاشاییر آنجاق بو مدتده باشی مکتبه، فارس، عرب و فرانسه دیلینی اؤیرنمه یه قاریشیر. ائله جه موسیقی ایله ده ایلک تانیشلیغی همان کندده اولان زامان اوز وئریب و شهریار ایلک دؤنه عاشیق سازیندان(قوپوزدان) و عاشیق رستمین مضرابی و سسیندن قوپان سیرلی- سحیرلی نغمه لر و ماهنی لارا اؤز اینجه روحونو اووسونلادیر، حیدربابا اثری نین نئچه بندی بو حقیقتی آیدین شکیلده گؤستریر:
حیدربابا میر اژدر سسلننده
کند ایچینه سسدن کویدن دوشنده
,شیق رستم سازین دیللندیرنده
یادیندادی نه هؤله سک قاچاردیم
قوشلار تکین قاناد چالیب اوچاردیم؟!
حیدربابا کندین تویون دوتاندا
قیز گلینلر حنا - پیلته ساتاندا
بی گلینه دامدان آلما آتاندا
منیمده او قیزلاریندا گؤزوم وار
عاشیقلارین سازلاریندا سؤزوم وار
بونلاردان علاوه « اصلی کرم شعرینه حاشیه» شعری و باشقا بیت لر ده بو ادّعانی ثبوت ائدیر. اوستاد شهریاردا موسیقی دویغوسونو اویالدان ایکینجی عامیل، ابوالحسن خان اقبال آذردیر کی، اوستادین اؤز دئدیگینه گؤره اقبال آذر حاج میرآقا خشکنابی نین یاخین دوستو اولموش، هر دؤنه اونون ائوینه گلدیکده باشلاییب اوخویاردی و بوتون قونوم- قونشو اونون ایلاهی سسینی دینله مه یه قاپی- باجا و دام- دیوارا دولاردیرلار. اوستاد شهریار اقبالا حصر ائتدیگی غزلینده بئله دئییر:
به آن خدا که علی شاهکار خلقت اوست
ترانه ی تو بود شاهکار موسیقی
اوچونجو مرحله کی اوستاد شهریار موسیقی یه یاناشدیقدا اؤزو ده بو دنیزه جومور، اوستادین تهرانا گلیب و بؤیوک موسیقی اوستادلاری او جمله دن ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، عبادی و تاجبخش ایله تانیش اولماسی دیر کی، بو دؤوورده اوستاد اؤزو ابوالحسن صبانین یانیندا سه تار اؤیرنمه یه باشلاییر و کلاسیک موسیقی نی چوخ درین و دوزگون اؤیره نیر و شهریارین سه تاریندا آخان، اوره گینه وورولموش زخمه لرین آخینی صبانی آغلادیر، اوستاد - من هر سه تار چالاندا صبانین گؤزوندن یاش آخیر، تعجبله سوروشورام آخی منیم سازیم سنین سازی نین یوزده بیری اولانماز بو نه سرّدیر؟!-دئییر و صبا – سنین سازیندا باشقا بیر تأتثر وار، من بونو دویورام- دئییر، و شهریارسا صبایا بئله دئییر:
بزن که سوز دل من بساز می گویی
زساز دل چه شنیدی که باز می گویی
نوای ساز تو خواند ترانه توحید
حقیقتی به زبان مجاز می گویی
باشقا بیر یئرده:
باز کن نغمه جانسوزی از آن ساز امشب
تا کنی عقده اشک از دل من باز امشب
شهریار مقامی یاخود موغام موسیقی سینی دریندن بیلمه یینه گؤره موسیقی آنلاملارینی چوخ یئرلی- یاتاقلی اؤز شعرلرینده ایفاده ائدیب، «سازلی شاعیر خازنین روحونا تقدیم» عنوانلی شعرینده 32 موسیقی دستگاه، گوشه و تصنیف لری نین آدینی چوخ مهارتله چکیب و باشقا شعرلرینده گاهدان بیر بیت ده ائتدیگی اشاره لر چوخ ماراقلی دیر:
من این شکسته که خوانم ز سوز سینه به ماهور
مگر ز ساز صبا بشنوم جواب شکسته
یا:
من عشیران اوخوسام پنجه عراق اوسته گزر
گؤزلیم تورک اولالی ترک حیجاز ائیله میسن
اونو بیزدن آییردی روزگارین ساز و ناسازی
اونونچون سیزلارام هریئرده گؤرسم ساز چالان واردیر
شور فرهاد و عشوه شیرین
زنده کردی به شور و شهنازت
شهریار موسیقی نی یئر اوزونون بنده لرینه بیر تانری پایی و بیر روزی بیلیر، حبیب سماعی نین سنتورونا بئله یازیر:
صدای سوز دل شهریار و ساز حبیب
چه دولتی است به زندانیان خاک نصیب
و یا ویولون تاجبخش ده بئله دئییر:
به پای ساز تو از ذوق عرش کردم سیر
که روز وصل تو کم نیست از شب معراج
آنجاق شهریارین دیوانیندا موسیقی ایله باغلی اولان بیت لر دالغالانماقدادیر و بیز بو قونویا بیر گیریش اولاراق هله لیک بو قدره کفایتله نیریک. یئنه ده بیر نئچه نمونه اوستادین اؤز سؤزلری ایله سؤزوموزه سون قویوروق :
بی تار طره های تو مرهم گذار دل
با زخمه صبا و سه تار عبادی ام.
به پای ساز صبا شعر شهریار ای ترک
بخوان که عیدی عشاق بیقرار آمد.
آنچه دیدم از نوای زندگی نامبتذل
ناله سیم سه تارم بود و دیوان غزل.
(منبع: دو هفته نامه «دنیز»، شماره 2 – مورخ 16/07/90 – چاپ ارومیه)
شاعران ایران در چند سال گذشته بر مرگ دریاچه ارومیه گریه ها کرده اند و امروز خون گریه می کنند که برخی از نمایندگان ضد منافع ملی ایران در مجلس شورا بر مرگ این سرمایه عظیم ملی ایران رأی دادند و با احیای فوری آن مخالفت کردند!... شعر ترکی زیر (اورمو دنیزی: دریاچه ارومیه) را دوست شاعرمان اکبر حمیدی علیار سروده و در وبلاگ خود گذاشته است که در اینجا هم با هم می خوانیم:
اورمو دنیزی
بوگونلر هریئرده سؤز سودان گئدیر
دنیز چابالاییر، چیخیب جان گئدیر
اورمونون گؤزوندن یاش نه؟ قان گئدیر!
آغالار اوزونو توتوب یان گئدیر
نییه سین سوروشما، ندنین سورما
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
اه یله شیب مجلیسده ملّت آدینا
او آنجاق جیبینین یئتر دادینا!
رأی واختی دوشه جک ملّت یادینا!
گؤلون قوروماغی دئییل زادینا..
بوراخ سن ده بابام، چوخ اوستون وورما
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
آذربایجان جانی چیخیردا چیخسین
اؤلوم بوغازینی سیخیردا سیخسین
بو اولای ائوینی ییخیردا ییخسین
بودجانی عزیزلر تیخیردا تیخسین!
سن ده ناراحاتسان اورمودا دورما
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما
مسجیدین ائشیگی ایچیندن واجب!
یایدا دووشان توتماق بیچیندن واجب!
چاریغی قوروماق قیچیندن واجب!
میز بئله دریانین اوچوندن واجب!!!
حمد اوخو سن ده یئه حالوایلا خورما!
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
اورمیه عزیزدیر، ائل حؤرمت ائیلر
آییلار یوخودان بیر غیرت ائیلر!
دوزلانمیش یاراسین طبابت ائیلر
«علیار»دا بیر بارداق سو سووقت ائیلر!
دنیز یئنه دولار دوشرده فورما!
قولاقلار توتولوب اؤزونو یورما!
اکبر حمیدی علیار
مسأله اسرائیل و فلسطین ازچند قرن پیش آغاز شده بود نه از قرن بـیستم.
آیا می دانیم مسأله فلسطین و اسرائیل اصلاً از چند قرن پیش آغاز شده؟ تشکیل وطن یهودی در فلسطین طی چند صد سالی با یهودیان بوده است. محققان در این موضوع پژوهش های علمی – تاریخی انجام داده اند. اما من چندی پیش درجلد دوم کتاب «دریا گوهر» (ترجمه مقالات، اشعار و داستانهای نویسندگان و شاعران اروپایی و آمریکایی به قلم مترجمان ایرانی و گردآوری توسط مرحوم دکتر مهدی حمیدی، چاپ پنجم از انتشارات امیر کبیر، 1349) شعری تحت عنوان « کوری شِمشون»از «میلتون» شاعر انگلیسی قرن 17 م. (1608 – 1674) خواندم :
« به من وعده دادند که فرزندان اسرائیل (یهودیها) را از تعدی فلسطینیان نجات خواهم داد.... اما بگذار در این پیشگویی خداوند شک نداشته باشم ...» - (همان، ص 120)
می بینیم که شاعر یهودی چهار صد سال پیش مسأله غصب فلسطین توسط یهود را در هاله ای مقدس پیچیده و آن را وعده الهی نامیده و نا امید از نیل به این آرزو هم نیست... و نشان به آن نشان که سیصد و پنجاه سال بعد ، آرزوی آن شاعرقرن 17، در اواسط قرن 20 و در سال 1948 با تجاوز یهود غاصب در سرزمین فلسطین تحقق یافت. «هرتزل یهودی» صهیونیست از اواخر قرن 19 موضوع تشکیل دولت یهود و کشور یهودی در سرزمین اسلامی فلسطین را پیشنهاد کرد و کتاب « دولت یهود» را نوشت. دهها سال گذشت و در این مدت یهودی ها با پشتیبانی سرمایه داران بزرگ و دولت انگلیس و لابی گریها و تشکیل کنگره های مختلف در ممالک اروپایی، بالاخره دولت غاصب صهیونیستی یهود در سال 1948 در خاک فلسطین تشکیل گردید و صهونیستها در سرکوبی فلسطینی ها و اخراج آنها از وطنشان، از هیچ گونه خونریزی و ظلم و جنایت و تجاوزفروگذار نکردند...
می خواهم بگویم که یهود در آرزوی ساختگی خود طی قرنها اصرار ورزید و مقاومت کرد و فرهنگ سازی نمود و از هیچ گونه همت و هزینه و فریب و تظلم باز نایستاد تا بالاخره به آرزوی باطل خود دست یافت ... خب مسلمانان! ما را چه شده که گاه در رسیدن به آرزوهای طبیعی و بحق و انسانی کوچک خود هم ناکام می مانیم و وا می رویم؟! با این حساب آیا بازپس گیری فلسطین از صهیونیستهای غاصب آرزویی ممکن نیست؟ قطعاً که ممکن است. پس آرزوهای بلند و بزرگ داشته باشیم با همتهای سترگ و تلاشهای بیشتر و مقاومت روز افزون و وحدت برادرانه. پایداری و وحدت ملت ایران در هشت سال دفاع مقدس ( 1359- 1367) نمونه ی عالی چنین ادعایی است که در مقابل دنیا ایستادگی کرد و دشمن را باز پس راند و کشورش را حفظ کرد. یا حق!
مصطفی قلیزاده علیار