بیر قلبین سیرری
«تانری سئوگیسی» کتابینا بیر باخیش
کؤنول اسماعیلزاده / کؤچورن: اکبر حمیدی علیار
اشاره: حؤرمتلی یازیچی، پوبلیسیست و شاعر صابر شاهتاختی جنابلارینین تانری سئوگیسی آدلی شعر توپلوسونو کئچمیشده دنیز سایتی و قزئتینده عزیز اوخوجولارا تانیتدیرمیشدیق، بو کتاب تزهلیکده حؤرمتلی اسماییل فتحی خسروشاهی جنابلارینین زحمتی ایله اسکی الیفبادا تکدرخت نشریاتی طرفیندن تهراندا نشر ائدیلیبدیر، ایندی ایسه شرقشوناس عالیم کؤنول اسماعیلزادهنین همین کتابا یازدیغی «بیر قلبین سیرری» آدلی رأیینی حؤمتلی اوخوجولارا تقدیم ائدیریک:
خالقین میللی دیهرلرینه صاحیب چیخان، آتالاریمیزدان قالان عرف و عادتلریمیزی گؤز ببهیی کیمی قورویان، ائلینین هر داشینی، جیغیرینی، سرین بولاغینین شیریلتیسینی، یاشیل مئشهسینین عطرینی، اوباسینین تویونو-بوساتینی، ننهلرین یاپدیغی چؤرهیین دادینی قان یادداشینا یازان ناخچیوان ائلینین هر بیر قوجاسی و جاوانی، عینی زاماندا بو زنگینلیکلری نسیلدن نسیله اؤتورمکله تاریخ قارشیسیندا بیر عالی میسسییانی یئرینه یئتیریر.
زنگهزور و باشقا اوبالاریمیزین یادلارا وئریلمهسی ان بؤیوک آجییی محض ناخچیوانا یاشاتدی. اونایللیکلرله آنا وطندن آیری قالماق مجبوریتی، عصرلرله سنه دوشمن کسیلمیش یادلارین بابالاردان میراث قالان تورپاقلاردا مسکن سالماسی - بو اورهک داغلایان حقیقته صبر ائتمک شوبههسیز کی، چوخ چتین اولوب.
محض بو سببدندیر کی، ناخچیوان اهلینین اؤزونو، تاریخینی، عادت-عنعنهلرینی، دیلینی و دینینی قوروماق و ان خیردا یاد عونصوردن بئله مدافعه ائتمک باجاریغی اینانیلماز درجهده گوجلودور.
بو تورپاقلاردا بؤیویوب بویا-باشا چاتمیش صابر شاهتاختی (حاجییئو) ناخچیوان کیمی صفالی وطنینده یاشارکن بئله بؤیوک وطن حسرتی ایله یاشایان ضیالیلاریمیزداندیر. اؤزونو درک ائدن و وطن سئوگیسی ایله دولغونلاشمیش هر بیر کس شاعرین "اؤلکهمیز، ائلیمیز، بیزیم کندیمیز" آدلی پوئماسیندا دئدیگی کیمی:
ناخچیوان، قاراباغ، شیروان، بورچالی،
زنگهزور، قازاخدیر ائلین ماحالی،
تبریزه قارداشدیر باکی و گنجه،
اولانلار عبرتدیر قوجایا، گنجه.
سینهمه اود چکیب همدان، دربند،
تاریخ صحیفهلنیر بوردا بندبهبند -
اونون شیمالیندان جنوبونا، شرقیندن غربینهدک هر بیر قاریشینی عزیز توتور.
هئچ شوبههسیز کی، ص.شاهتاختینین وطن سئوگیسی ایلک اولاراق اؤز اوباسینا، کندینه، آتا اوجاغینا اولان باغلیلیغیندان و سوی کؤکونه اولان توکنمز محبتدن، جوشغون رغبتیندندیر. شاعرین دده-بابا یوردونا اولان صداقتیندن بهرهلنن وطن عشقینی بو مصراعلاریندا آچیق-آیدین حیس ائتمک اولار:
...اثری حصر ائتدیم اولو روحلارا،
بورجومو قایتاریم دوغما تورپاغا...
اؤدهمک چتیندیر ائلین بورجونو،
وطنین زنگیندیر شرف خورجونو.
شاعرین 1991-جی ایلده شوشادا یازدیغی مصراعلاریندا آنا و وطن آدلارینین قوشا چکیلدیگینین و بونلارین مؤلف اوچون مقدس معنا داشیدیغینین شاهدی اولوروق:
وطنله آنانین معناسی قوشا،..
...زیروهسیز همیشه گؤزومده قوشا.
قیسا، لاکین مضمونجا اهمیتلی "داغلارا بزهک شوشا" (شوشا، 1991)، "خان یایلاغی" (شکی،2000) شعرلری انسانین یاشیندان آسیلی اولمایاراق دوغما ائللره حیرانلیغینی تصویر ائدن اورهیه یاتان لیریکا نمونهلریندندیر. آنالاریمیزین لایلاسینین، بایاتیسینین ساده دیلینده یازیلمیش بو شعرلر ائل-اوباسینا صداقتله باغلی اولان هر بیر کؤنوله خطاب ائدیر.
کتابدا شاعرین وطنپرور شعرلری ایله یاناشی دینی، بعضاً ده فلسفی فکیرلرین دویولدوغو بیر سیرا شعرلری اوخوجونون دقتینی جلب ائدیر. اثرلرینین مضمون زنگینلیگی ایله خالقیمیز آراسیندا بؤیوک رغبت قازانمیش زمانیمیزین فیلوسوف-لیریکی و گؤرکملی شاعری رامیز رؤوشن، بؤیوک ادیبلریمیز بختیار وهابزاده، خلیل رضا و دیگر معاصرلریمیز یارادیجیلیقلارینین مختلیف دؤورلرینده بو آسپئکتلی ماراقلی شعیرلر یاراتمیشلار. انسانین بو دونیادا یارادیلیشینین سیررینی آراماغا چالیشان، اونون جاهاندا یئرینی، تانرینین سونسوز رحمتینی تصویر ائدن ص.شاهتاختی البتده کی، بؤیوک شاعیریمیزین داوامچیلاریندان ساییلا بیلر.
...تانرینین چرخینده فیرلانیریق بیز،
تانری سئوگیسییله نورلانیریق بیز،
طالع بیر یئلکندیر، دونیا بیر دنیز،
بو سیرری یارادان تانرییا حیران.
"گؤیلره قوناق" ،"هئچدن" ،"هر آن او یانی" ،"ربیمه یاخین" ،"عبادت" ،"بو سیرری یارادان تانرییا حیران" سرلؤوحهلی شعرلرده بعضاً تانری قارشیسیندا عؤمرون کئچن گونلرینین حساباتی، بعضاً اونا سونسوز باغلیلیق و شوکور، بعضاً ده "هئچ نهیه احتیاج یاشامایان آللاهین قدرتی..." تصویر اولونور.
"تانری بندهسیندن نییه آرالی؟" شعرینده (باکی، 2007) مؤلف حیاتدا قارشیلاشدیغی حاقسیزلیقلدان، ماددی جهتدن زنگین لاکین روحاً جیلیزلاشمیش انسانلارین قلبینین غدارلیغیندان گیلئی ائدیر، یارالی خالقینین دردینه سانکی تانریدان درمان دیلهییر:
...گؤز یاشینین نالهسیندن باتیر سسلر،
حاق تاپدانیر، دین سؤیولور، پول گولدورور،
دوز اَییلیر، دوزلمهییر قامتلر،
بنده تانریسیندان نییه آرالی؟
شعرین ماراقلی بیر آسپئکتی آدینین "تانری بندهسیندن نییه آرالی؟" اولدوغو حالدا ص.شاهتاختینین اصلینده انسانلارین حاقدان، دیندن، انصافدان، تانری سئوگیسیندن اوزاق دوشمهسینی، "...بندهنین تانریدان آرالی" قالماسینی اورهک آغریسی ایله گؤسترمهسیدیر.
...کیمی چؤرک دردین چکنمیر اؤلور،
کیمی ثروت اوچون سارالیب-سولور،
کیمی کورسو اوچون بیناموس اولور،
بنده تانریسیندان نییه آرالی؟
آغیر طبیعتی، جیدیلیگی و ایللرین تجروبهسیندن گلن تمکینی ص.شاهتاختینین شعر دیلینه ده یانسیییب. سانکی مؤلف اؤز آستا سسی ایله اؤز اوخوجوسو ایله صحبت ائدیر، قلبینی اونا آچیر.
ص.شاهتاختی یارادیجیلیغینین مهم بیر حصهسی محبت لیریکاسینا عاییددیر. مختلیف ایللرده یازیلمیش محبت شعرلری کیمی کؤورک و صمیمی کیمی چیلغین و آلوولو نوتلارلا زنگیندیر.
"قییاراممی؟" ، "اوزاق ائت عشقیمی دوشمن شرریندن" شعرلرینده شاعر یارینا سونسوز دیهر وئردیگینی، اونو آیریلیقلاردان، غصه -کدردن، تنهالیقدان قوروماغا چالیشدیغینی گؤستریر.
...من سئوگینی یاشامیرام، دویورام،
آخان گؤز یاشلارینا قییاراممی؟
من حیسلرین، دویغولارین وورغونویام،
اورهک چیرپینتینا هئچ قییاراممی؟
شاعرین "گؤزللر گؤزهلی" (شانخای، 2004)، "روا بیلمه" (تبریز، 2007)، "سوروش" (باکی، 2007)، "گؤرمهییم بسدیر" (باکی، 2007)،"سئوگی مئهمانی" (باکی، 2007) شعرلری مؤلفین صمیمی و تمیز حیسلرینی اینجه کؤنوللره توخوندوراجاق شیرین بیر دیلله اوخوجویا چاتدیریر.
ص.شاهتاختینین "گؤزلر" (باکی،2007)، "گؤزللر گؤزهلی" (شانخای، 2004)، "یاراشیق" (تئهران، 2007)شعرلرینده، گنج خانیمین جان آلان باخیشلاری سانکی شاعرین قلبینه ملهم اولور.
قلم قاشلار گؤزلرینه یاراشیق،
سنی گؤروب یئریییرم دولاشیق،
باخیشلارین گؤزوندن ده یاراشیق،
گؤزون رنگی یاراشیغا یاراشیق...
و یاخود
عوضسیز یاراشیر گؤزلر صورته،
بئل-بوخون بزکدیر قدده قامته.
قلبدهکی او سئوگی لاییق قییمته،
غالیبسن ثروته، وارا دؤولته.
مؤلفین گؤزللیی،اینجه باخیشا، خوش غمزهیه حصر اولونموش بو مصراعلارینی اوخویان هر بیر خانیم سانکی او تصویرلرده اؤزونو گؤرور.
"شبنم" شعری ص.شاهتاختی یارادیجیلیغیندا خصوصی یئره مالیک صمیمی دویغولاری، آیریلیق حسرتینی، وصال سئوینجینی هر کلمهسینده گؤسترن بیر اثردیر.
...آچیلمیر اورهییم حسرت غمیندن،
حسرتین آغیردیر قدرت غمیندن.
منیم سئوینجیمسن، هم ده کی، غمیم،
سنسیز بو حیاتدا غمدیر همدمیم،
بیلمیرم نه دئییم، هارایا گئدیم،
بلکه بو دونیادان تلهسیک گئدیم.
ایللرله قوربت ائللرده چالیشیب وطنینه سؤزو ایله، قلمی ایله خدمت ائدن ص.شاهتاختی اونون یولونو دونیانین ان صاف و تامامیله تمناسیز محبتله گؤزلهین اؤولادلارینی، کؤرپه قیزینی "گؤرهجهیم"(تهران، 2008) "تانرینین واری" (2007) آدلی شعرلرینده تصویر ائدیر. اونلاری باغرینا باساجاغی آنی حسرتله گؤزلهین آتا بئله یازیر:
گلیب سنی گؤرهجهیم،
ساچلارینی اؤپهجهیم،
اسهجهیم یارپاق کیمی،
جوشاجاغام بولاق کیمی...
بو یازیمیزدا شعرلرینی آراشدیرماغا چالیشدیغیمیز ص.شاهتاختی عینی زاماندا "اؤلکهمیز، ائلیمیز، بیزیم کندیمیز" ،"تورقای و گولای" پوئمالارینین، دئتئکتیو رومانلار کیمی سلسله نثر اثرلرینین، گونوموزون نبضینی توتان اونلارلا مقالهنین مؤلفیدیر. شوبههسیز کی، وطنه شرفله خدمت ائدن صابر قلمی دؤورون آکتوال موضوعلارینی عکس ائتدیرمهیه اوغورلا داوام ائدهجکدیر.
منبع: دنیزنیوز سایتی
یادداشتی پیرامون کتاب
منظومه پیغمبر(ص)
حسین دوستی – اهر
در سفرهایی که به جمهوری خودمختار نخجوان داشتم بادعوت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران( در بهمن 1384 و مهر1385) هر بار که از آرامگاه حسین جاوید در نخجوان دیدن کرده و فاتحه ای نثار ارواح این شاعر مبارز و همسر و پسرش می نمودم ،آرزو میکردم که ایکاش نمایشنامه منظوم« پیغمبر» که یکی از شاهکارهای ادبی این شاعر مسلمان مبارز است، به زبان فارسی ترجمه میشد تا مردم ایران، بیش از پیش با آثار و اندیشههای این شاعر ترکزبان مسلمان آشنا میشدند.
سالها گذشت و آرزوهای بسیاری برآورده شدند. «هر دم از این باغ بری میرسد/ تازهتر از تازهتری می رسد». ادیبی توانا و پرتلاش، در یک فعالیت شش ماهه، ترجمه منظوم این نمایشنامه را عهدهدار شد و به حسن انجام رساند. اینک عین نمایشنامه «پیغمبر» به زبان ترکی و ترجمه منظوم و شیوای آن به زبان فارسی، در یک مجلد از قلم شاعر توانا و خوش استعداد ارسبارانی- جناب آقای مهندس اکبر حمیدی علیار- از سوی نشر آوای منجی- در شهرمقدس قم – چاپ ومنتشر شده و چشم و دل علاقمندان پیامبر اعظم (ص) و دوستداران ادبیات نمایشی آذربایجانی - فارسی را مینوازد.
حسین جاوید، شاعر متفکر و اندیشمند مسلمان آذربایجانی در سال 1882 م در نخجوان متولد شده و از سال 1899 تا 1904 م جهت تکمیل علوم دینی و فلسفی به مدرسه طالبیه تبریز آمد و مدتی نیز در ارومیه رحل اقامت افکند. او بعد از مدتی سکونت در ترکیه ، به باکو برگشته و در دارالمعلمین باکو ، به تدریس پرداخت .
حسین جاوید، در دوره حکومت کمونیستها در آذربایجان ، بر مرام و ایده آنان تسلیم نشد و با اشعار و مقالات و نمایشنامههای خود به دفاع از مردم مسلمان و عقاید آنان پرداخت و با نوشتن اثر فاخر خود – پیغمبر (ص) – از سیمای حقیقی اسلام و پیامبر اکرم(ص) و حریم این مکتب انسانساز دفاع کرد. این فعالیتها باعث شد تارژیم کمونیستی، از انتشارآثار و نمایش نمایشنامههای وی جلوگیری نماید و لذا در سال 1937م توسط حکومت استالین دستگیر و به تبعیدگاه مخوف (ماقادان) باسرمای 50درجه زیرصفربه سیبری فرستاده شد. درسال1940م به تبعیدگاه دیگر شوروی به نام (ایرکوتسگ ) منتقل و تا پایان عمر درآنجا ماند و در بیمارستان بازداشتگاه وفات نمود و در گورستان روستا دفن شد. لکن بعد از 40 سال، جنازه شاعر در 1982 به نخجوان منتقل و در جوارخانهاش در باغ جاوید مدفون شد .
نمایشنامه منظوم «پیغمبر» که در سالهای 23-1922 میلادی نوشته شده بود، یکی از بهترین نمایشنامههای 20 گانه حسین جاوید به شمار میرود که اینک قلم روان و رسای شاعر توانمند آقای مهندس اکبر حمیدی علیار- پنجره ای روشن به آفاق اندیشههای روشن و آرمان انسانی و معنوی این شاعر بزرگ آذربایجانی میگشاید .
حسین جاوید در این نمایشنامه چهار پردهای با عناوین: بعثت، دعوت، هجرت و نصرت صحنههایی شاعرانه و مقدس را به تصویر کشیده است که نظر شنونده و بیننده را به سیمای معصوم و دوستداشتنی پیامبر اسلام (ص) و مبانی دین مقدس اسلام جلب مینماید و انصافاً در این راه موفق شده و مترجم توانای آن نمایشنامه نیز به خوبی و شایستگی به ترجمه آن نایل آمده است.
رجاء واثق دارد این خدمت مقدس از سوی شاعر و مترجم، مورد عنایت پیامبر گرامی (ص) قرار گرفته و پیام آور صلح و دوستی و دانایی و حکمت باشد.
در این کتاب علاوه از مقدمه مترجم، یادداشتهایی از دو ادیب و روزنامهنگار برجسته چاپ شده که بر ارزش ادبی کتاب افزوده است. یاد داشتی ازآقای صابر شاه تختی (از جمهوری خود مختار نخجوان) و مقالهای از استاد مصطفی قلیزاده علیار (از شعرا و نویسندگان برجسته ایرانی – ساکن ارومیه).
سپاس و قدردانی محبان رسول الله (ص) بدرقه راه این 4 فرهیخته باد که در دفاع از حریم نبوی (ص) قلم می زنند.
منبع: دوهفته نامه «دنیز» شماره 52
تانری سئوگیسی
اکبر حمیدی علیار
شاهتختی تخلصو ایله یازیب یارادان یازیچی و شاعر صابر حبیباوغلو حاجییف 1968-نجی ایلده نخجوانین شاهتختی کندینده آنادان اولموشدور. 1993-نجو ایلده آذربایجان دولت نفت آکادئمیاسینی، 2007-نجی ایلده آذربایجان رئسپوبلیکاسینین پرئزیدئنتی یانیندا دولت ادارهچیلیک آکادئمیاسینی بیتیرمیشدیر.
2007-نجی ایلدن آذرتاج خبر آگئنتیلیگینین و آزتیوینین ایرانداکی رسمی نمایندهسیدیر. 15 کتاب، چوخسایلی علمی و یوزلرله پوبلیسیست مقالهلرین مؤلفیدیر. روسیا، اوکراینا، گورجوستان و ایراندا فارس، انگلیس و روس دیللرینده کتاب و مقالهلری درج اولونموشدور. او شعر و روماندان باشقا، تاریخی تدقیقلر و تألیفلرله ده مشغولدور؛ آذربایجان-ارمنیستان داغلیق قاراباغ مناقشهسی ایله علاقهدار ارمنیستان تاریخی، ارمنیستانین آذربایجان تورپاقلاری و خلقی علیهینه اولان تجاوزو و خوجالی سویقیریمی حاقدا آراشدیرمالاری دقته و تقدیره لایقدیر. اثرلریندن"خزل اولدو خوجالینین خزنگولو" (X?z?l oldu xocal?n?n x?z?ngülü) کتابینی آد آپارماق اولار، بو کتابین فارسجا ترجمهسی "گل خزان خوجالی پرپر شد" عنوانی ایلا 2012-نجی ایلده تهراندا صداقت نشریاتی طرفیندن نشر ائدیلمیشدیر.
آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین عضوو شاهتختی 2010-نجو ایل آذربایجاندا "ترقی" میدالینا لایق گؤرونموشدور. سون واختلار سیاسی علملر اوزره فلسفه دوکتورلوغونو بیتیرن شاعرین (TANRI SEVG?S?) "تانری سئوگیسی" پوئزیا توپلوسو 2013-نجو ایل باکیدا "بیلیک" نشریاتی طرفیندن نشر ائدیلمیشدیر، بو کتاب ایراندا دا اسکی الفبایا کؤچورولموش و چاپ عرفهسیندهدیر. کتابین بیرینجی حصهسینده "تورقای و گولای" سئوگی داستانی منظوم شکیلده یئرلهشیب، قالانی دا مختلف اجتماعی –عاطفی شعرلردیرلر، عمومیتده نخجوان و کند محیطینه، تاریخینه و شاعرین اوشاقلیق چاغلارینا عائددیر. کتاب آشاغیداکی بیتلرله باشلانیر:
تانری سئوگیسی
آللاهین آدی ایلا باشلارام ایشه
چالیشدیم اویمایام خراب وردیشه
حلالی ایلک اوّل سؤزده آرادیم
کؤنولده آرادیم، گؤزده آرادیم
هر شئیه شوکر ائدیب "آللاه" دئیهرم
نادانا، جاهله بئله سؤیلهرم:
حکمت اؤزوندهدیر بؤیوک آللاهین
گؤرونور هر یئرده یئری واللاهین.
سؤزون ده آخیری عملله گرک
دوز اولا، اویوشا، تام اولا گئرچک.
الیمدن دوشمهییر "قرآنی-کریم"
روحوما قاناددیر آللاها عشقیم.
قوّتیم پیغمبر کلامیندادیر
حراما ال آتماق قلبیمه یاددیر.
تبریزده وئردیلر بیر کتاب منه
تورک اوغلو یازمیشدی دفتری-سینه
اوخودوم "مکهدن دوغان گونش"ی
کتابدا توپلانیب دونیا گردیشی.
زحمتین ایتمهسین تانری یانیندا
نظامی اولاسان بهشتده باشدا.
هر آن او یانی
گؤزلهدیم حسرتله هرآن او یانی،
روحوملا گزیرم گئنیش سمانی.
یولومدان قوورام چنی، دومانی.
اوردا نئجه سئچیم یاخشی-یامانی؟
گؤزلهدیم حسرتله هرآن او یانی،
ازیرمی اوردا دا قانماز قانانی؟
نئجه یاشادارام اوردا آد، سانی؟
قویورام بورادا نالهنی، قانی!
گؤزلهدیم حسرتله هرآن او یانی.
آغ گونو تاپمادیم بوردا، او هانی؟
نئینیرم عذابلی، گوناهکار جانی؟
لنگیدین، روحوم سن، یولونو تانی.
منبع: «دنیز» نشریه سی، نؤمره 44، نشر تاریخی 30 دی آیی 1392 - اورمیه
سَفَرِ هشتُم (1 ) یادداشتی بر سفر اخیرم به آذربایجان مصطفی قلیزاده علیار
سفر اخیر من به جمهوری آذربایجان درست یک هفته (از 28 خرداد تا 3 تیر ماه 92) طول کشید، سفری پر از خاطره های به یادماندنی. چرا که از هر رنگ تکلف و رسمی بودن عاری بود (تو ز همه ی رنگ جدا بودهای!). در این سفر با دوستانی همدل، همگام و همکلام بودم: اول اکبر حمیدی علیار که لابد اهل قلم و کتاب و شعر و اینترنت و وبلاگ میشناسندش و دومی مجتبی قربانی؛ در آنجا نیز با دوستانی همدل و با صفا و صمیمی دیدارها، گپ و گفتها و گشت و گذارهایی دوستانه داشتیم که همه مربوط به عالم دل و اندیشه و ذوق و ادب و قلم و هنر بود و در مسیر آفاق و انفس سیر می کرد: زلیمخان یعقوب، علمدار ماهر، مصطفی مایل اوغلو، گرمان، نصرت علی یف، فیروز مصطفی، شهباز خودی اوغلو، رحمان محمداف و ....
علاوه بر اینها، در این سفر دوستان جدیدی هم یافتیم که کاری با شعر و ادب و هنر ندارند، اما دلی مالامال از صفا و مهر و رفتاری سرشار از هنر انسانیت دارند: نصرت عسگراف، ائلشن، ائلچین، نوشیروان، سیران معلم و ... که ما شرمنده محبت هر دو گروه از دوستان شدیم، چون آداب میزبانی و مهماننوازی (به قول خودشان: « قوناق پرورلیک») را در حد اعلا به جای آوردند. قصد ندارم همه خاطرات و سرگذشت سفر را بنویسم، اما برخی از دیدارها را در حد یادداشتهایی کوتاه برای علاقه مندان میآورم. «شَماخی» شهر شاعران بزرگ دیدار از شهر زیبای تاریخی و شاعرپرور «شَماخی» در این سفر میسر شد که از آرزوهای دیرین من و اکبر حمیدی علیار بود و برای ما کاملاً تازگی داشت. برای همین، قبل از باکو، به خاطرات شماخی میپردازم بعد به باکو برمیگردم. شماخی زادگاه شاعران بزرگ و بلندآوازه آذربایجان مثل سید عظیم شیروانی، میرزا علیاکبر صابر، بهار شیروانی و... است و مرکز منطقه بزرگ تاریخی شیروان. روستای «مَلهَم» زادگاه خاقانی شروانی قصیدهسرای بزرگ سراسر تاریخ ادبیات فارسی هم نزدیک شماخی واقع شده است. مرحوم استاد شهریار آرزوی دیدار از شهر شماخی و دیار شیروان را داشته و این آرزو را در شعر معروف «سهندیه»اش اینگونه به قلم آورده است: دوه کروانی دا داغلار، یوکو اطلس دی بو حیوان، صابرین شهرینه دوغرو، قطاری چکمه ده سروان، او خیالیمداکی «شیروان». (رشته کوهها مانند کاروان شترانی هستند که بارشان اطلس است/ ساربان، این قطار کاروان را به سوی شهر «صابر» میبرد/ همان شهر خیالی من «شیروان») جناب استاد حاج علمدار ماهر شاعر معاصر آذربایجان و مدیحه سرای آزاده اهل بیت (ع) پیشنهاد سفر به شماخی داد و خود نیز قبول زحمت کرد و ما را به شماخی و مَلهَم و منطقه سرسبز پیرقولو در آن اطراف برد. روز شنبه اول تیر ماه 92 به شماخی رفتیم. ابتدا در گورستان تاریخی «شاهخندان» شهر قبر شاعر بزرگ و غرلسرای آذربایجان «حاجی سید عظیم شیروانی» (مقتول به سال 1305 هـ.ق) را زیارت کردیم. بعد به خانه – موزه بزرگترین شاعر طنزپرداز آذربایجان میرزا علی اکبر طاهرزاده «صابر» ( متوفی به سال 1911 م.) صاحب دیوان مشهور «هوپ هوپ نامه» رفتیم. خانه دو طبقه ای صابر در شهر شماخی را به موزه تبدیل کرده اند. عکسهایی از شاعر و معاصرانش، کتابها، نشریات و برخی اشیای شخصی و خانوادگی شاعر را به نمایش گذاشته اند. جالب اینکه کارگاه صابونسازی صابر را هم در همان مکان اصلی اش در طبقه همکف خانه، به شکل اولیه بازسازی و همسانسازی کرده اند. سه چهار نفر از خانمهای کارمند موزه حاضر بودند که یکی از ایشان (نائله جباراوا) توضیحاتی در باره بخشهای مختلف موزه ارائه کرد. قبر صابر را هم در قبرستان شماخی زیارت کردیم. گفتنی است صابر علاوه بر تأثیرگذاری بر شعر آذربایجان، بر اشعار طنز شاعران فارسی زبان ایران در دوره مشروطه نیز تأثیری چشمگیر داشته است مخصوصاً در شعر مرحوم سید اشرف الدین نسیم شمال. سید اشرف که معاصر صابر و خود ترک زبان قزوینی بود، اشعار ترکی صابر را می خوانده و مضمون آنها را گاه بی کم و کاست، به فارسی منظوم و شاعرانه ترجمه میکرده، بی آنکه از منبع اصلی یعنی صابر اسمی ببرد، به نام خودش منتشر میکرد. مرحوم ملک الشعرای بهار در این باره سروده: احمدای سید اشرف بیبدل لیک هوپ هوپ نامه در زیر بغل! شهریار هم در این مورد به شیوه مفاخره گفته: فارس شاعری چوخ سؤزلری بیزلردن آپارمیش صابرکیمی بیر سُفره لی شاعر پخیل اولماز! (شاعر فارسیزبان، بسیاری از حرفهایش را از ما – شاعران ترک زبان – به عاریت گرفته / شاعر سخاوتمندی چون «صابر» که سفره رنگین سخن و اندیشه گسترده، نمیتواند بخیل و خسیس باشد) صابر شاعر و متفکر دردمند اجتماعی بود و از فقر اقتصادی، فقر فکری، اختلافات و خرافه زدگی مسلمانان و نظامهای ستمگر حاکم بر جهان اسلام رنج میبرده و این مسائل را به زبان شوخ طنز در اشعارش میگفت، از این رو طنز او تلخ است و گزنده. البته در مواردی خودش هم قابل نقد و انتقاد است. اینجا مجال پرداختن به ذکر نمونههای شعر صابر و تطبیق آن با اشعار سید اشرف نسیم شمال نیست، به همین کلی گویی بسنده می کنم تا وقت دیگر. در باره میرزا نصرالله بهار شیروانی (1251 – 1300 هـ.ق)هم اشاره کنم که وی از شعرای برجسته زبان فارسی قرن سیزدهم هـ.ق بود، و اشعار ترکی خوبی هم سروده است. در سال 1295 به ایران سفر کرد و تا آخر عمر در ایران ماند، در تبریز یا خراسان وفات یافت، اما دیوان خطی اش به دست نیامد. برخی قصاید و غزلهای فارسی بهار که به صورت پراکنده مانده، بسیار دل انگیز و لطیف است. این چند بیت از آغاز قصیده ای است که ظاهراً به ناصرالدین شاه تقدیم کرده: شبم به ناله و روزم گذشت در تاری فغان ز گردش این آسمان زنگاری گذشت از سر بام آفتاب عمر، هنوز ز بخت خفته ندارم امید بیداری خمیده شد قدم از بار محنت ایام بلی خمیده شود قامت از گرانباری منم سپهر غمین، شادمان که شب تا صبح ستارههای سرشکم کنند سیاری به بوستان جهان همچو بید مجنونم کنم ترقی معکوس در نگونساری... استاد شهریار در مقدمه دیوان خود (جلد اول: «مکتبها و سبکهای شعری ایران») با شگفتی از نبوغ شعری بهار شیروانی یاد کرده و این دو بیت او را به نقل از ایرج میرزا آورده است: زهد زاهد همه را رهبر و خود گمراه است چون چراغی که بُود در کف نابینایی.
اشک ریای زاهدان ریخت به خانه خدا ق...به مسجد افکند طفل حرامزاده را! این را هم بگویم که حاج علمدار در طول راه درباره صابر و سید عظیم و دیگر شاعران آذربایجان مطالبی ظریف و نکاتی جالب گفت که برای ما تازگی داشت. آخرین دیدار ما در شهر شماخی، از مسجد جامع تاریخی شهر بود که در سالهای اخیر بازسازی و اطرافش تعریض شده و توسعه داده اند و اکنون زیبایی و عظمت خیره کننده این مسجد هر بیننده ای را به حیرت می اندازد، از بیرون که به بنا و حیاط مسجد نگاه می کنی، مسجد النبی مدینه جلو چشمت مجسم میشود. در کنار حاج علمدار، نماز ظهر و عصر را در مسجد خواندیم و روانه باکو شدیم. راستی، جناب حاج علمدار 63 ساله با همه لاغری که حاصل بیماری اش در یک سال اخیر بوده، چقدر توانمند و خستگی ناپذیراست که امروز از اول صبح تا ساعت 7 عصر نزدیک 12 ساعت یا پشت فرمان نشسته، یا پابه پای ما پیاده آمده، حرف زده و ما را هم سرزنده نگه داشته است. خدایش به سلامت دارد... ادامه دارد
|
یاددان چیخیر قاراباغ؟ !
(یادداشتی بر آخرین سفرم به جمهوری آذربایجان)
از 28 خرداد تا سوم تیر ماه سال جاری به اتفاق دوستان عزیز آقایان اکبر حمیدی علیار و مجتبی قربانی در سفر باکو بودم. ظاهراً این هشتمین سفرم به جمهوری آذربایجان بود و خیلی خوش گذشت. چرا که سفر دل و اندیشه و سیر آفاق و انفس بود. امامزاده «بی بی هیبت» و «نارداران» و مقبره دو شاعر بزرگ تاریخ آذربایجان «حاج سید عظیم شیروانی» و میرزا علی اکبر طاهرزاده «صابر» و بازدید از موزه خانگی صابر در شهرتاریخی و زیبای شماخی و دیدار با دوستان شاعر و نویسنده و روزنامه نگار و فرهیخته و هنرمند و دیگر دوستان اهل معرفت و صمیمی از برنامه های این سفر به یادماندنی بود
اما همین جا بگویم که آذربایجان به ویژه پایتخت آن باکو - باکوی زیبا- در اثر توسعه و زیباسازی و ساخت و سازهای دو – سه سال اخیر به سبک دوبی، رفته رفته زیباتر و فریبنده تر می شود و شبهایش البته رؤیایی تر از روزهایش است. این خوب است و لازم. اما ترسم این است که از یاد رود قاراباغ!... آذری ها یک ترانه حسرت آلود حماسی و بی نظیر و افسونگر دارند که دو مصرعش این است: «عالم جنته دؤنسه/ یاددان چیخماز قاراباغ...» یعنی اگر عالم تماماً جنت هم باشد، باز هم زیبایی فسونکار و طبیعت زیبای بی نظیر قره باغ فراموش نمی شود.
امیدواریم زیبایی ساحرانه باکو، اشغال قره باغ را از یادها نبرد و ملت و دولت آذربایجان مسأله آزادی اراضی اشغال شده آذربایجان توسط ارامنه را از یاد نبرند و فراتر از شعار، در عمل کاری بکنند. اما گاهی بوی فراموشی به مشام می رسد!!
باری، دوستان ما در باکو بسیار لطفها در حق ما داشتند خدایشان خیر دهاد. در یادداشتهای آتی به آن اشاراتی خواهم داشت ان شاءالله تعالی.
مصطفی قلیزاده علیار